شخصیت‌های تازه استقلال یافته

انسان موجودی اجتماعی است كه تا حدودی به اطرافیانش وابستگی دارد ولی مشكل زمانی آغاز می‌شود كه این وابستگی حالتی افراطی و بیمارگونه پیدا می‌كند. یكی از دلایل شایع برای چنین وضعیتی وجود اختلال در شخصیت افراد است. بیماران مبتلا به این حالت، نیازهای خود را تحت‌الشعاع نیازهای دیگران قرار می‌دهند، مسوولیت‌های مهم زندگی خود را به گردن دیگران می‌اندازند، به خود مطمئن نیستند و اگر جز برای مدتی كوتاه تنها بمانند، احساس ناراحتی زیادی می‌كنند. روان‌پزشكان به این حالت می‌گویند: اختلال شخصیت وابسته.
این اختلال در میان خانم‌ها شایع‌تر از آقایان است. به تازگی مطالعاتی در كشورهای غربی صورت گرفته است كه نشان می‌دهد فرزندان كوچك خانواده با احتمال بیشتری در معرض خطر ابتلا هستند. افرادی هم كه در كودكی بیماری جسمی و ذهنی داشته‌اند، ممكن است بیش از بقیه مستعد این اختلال باشند. مشخصه این افراد، رفتاری حاكی از وابستگی و سلطه‌پذیری به صورت الگویی نافذ و فراگیر در كلیه ابعاد زندگی آنهاست. افراد مبتلا، از تصمیم‌گیری عاجزند، مگر آنكه با دیگران به مقدار بسیار زیادی مشورت كرده و كاملا مطمئن شده باشند. آنها از موقعیت‌های مسوولیت‌آور پرهیز می‌كنند و اگر از آنها خواسته شود كه نقش رهبر را در جایی به عهده بگیرند، به شدت مضطرب می‌شوند و ترجیح می‌دهند تحت سلطه باشند.
پافشاری در انجام تكالیفی كه مربوط به خودشان است را دشوار می‌یابند، اما اگر قرار باشد آن تكالیف را برای كسی دیگر انجام دهند، مداومت در آنها كاری سهل و آسان محسوب می‌شود. این بیماران دوست ندارند تنها باشند و دل‌شان می‌خواهد كسی را پیدا كنند كه بتوانند به او وابسته شوند، همین نیاز آنها به دلبستگی به فرد دیگر است كه روابط‌شان را خدشه‌دار می‌كند. آنها حتی از ابراز احساسات پرخاشگرانه خود نیز می‌ترسند و به همین دلیل این دسته از افراد ممكن است همسری بدرفتار یا بی‌وفا را مدت‌ها تحمل كنند، فقط برای آنكه احساس دلبستگی‌شان به او خدشه‌دار نشود.
● علا‌یم
معیارهای تشخیصی برای افراد با وابستگی بیمارگونه و مفرط، به طور خلاصه به شرح زیر است:
▪ نیازی نافذ، فراگیر و افراطی به مراقبت شدن كه به سلطه‌پذیری، وابستگی و ترس از جدایی بینجامد.
▪ این حالت از اوایل بزرگسالی شروع شده باشد و در زمینه‌های گوناگون به چشم آید كه نشانه‌هایش وجود حداقل پنج مورد از موارد ذكر شده در زیر باشد:
۱) بدون توصیه و اطمینان بخشی فراوان دیگران، در گرفتن تصمیمات روزمره مشكل داشته باشد (مثل پوشیدن لباس یا انتخاب غذا در رستوران. )
۲) نیازمند آن باشد كه دیگران مسوولیت بیشتر مسایل عمده زندگی‌اش را بر عهده بگیرند (مثل خرید خانه، انتخاب همسر، تعیین رشته تحصیلی و غیره.)
۳) به دلیل ترس از برخوردار نشدن از حمایت یا تایید دیگران، در ابراز مخالفت با آنها مشكل داشته باشد كه این امر به دلیل فقدان اعتماد به قضاوت‌ها یا توانایی‌های خود باشد و نه به دلیل فقدان انگیزه یا انرژی.
۴) در كسب حمایت و پشتیبانی دیگران بیش از حد معطل بماند، تا جایی كه حتی حاضر شود كارهایی را كه دوست نمی‌دارد به خاطر دیگری انجام دهد و این امر حالتی تكرار شونده در روند زندگی فرد داشته باشد.
۵) در تنهایی احساس ناراحتی یا درماندگی كند، به دلیل ترس مبالغه‌آمیز از نداشتن قدرت مراقبت از خود.
۶) با ختم یك رابطه صمیمانه، فورا به جست‌وجوی رابطه‌ای دیگر برآید تا آن را منبع مراقبت و حمایت ازخود قرار دهد.
۷) ذهنش به طرزی غیرواقع‌گرایانه به این اندیشه مشغول باشد كه مبادا برای مراقبت از خود، تنهایش‌ بگذارند. مجموعه صفات فوق باعث می‌شود كه كاركردهای شغلی این گونه افراد اغلب مختل باشد، به طوری كه نمی‌تواند مستقلا و بدون نظارت دقیق شخص دیگری كارهای خود را انجام دهند.
▪ روابط اجتماعی آنها اغلب فقط با كسی است كه می‌توانند به او وابسته شوند و خیلی از این افراد مورد بدرفتاری جسمی یا روحی روانی قرار می‌گیرند، فقط به این علت كه با‌جرات نیستند و در نتیجه نمی‌توانند ابراز وجود كرده و از حق و حقوق خود دفاع كنند.
▪ اگر غیبت فردی كه به او وابسته‌اند طولانی ‌شود، بیمار در معرض خطر اختلال افسردگی قرار می‌گیرد.
● پشت پرده وابستگی
حقیقت این است كه صفت وابستگی در بسیاری از اختلالات روان‌پزشكی دیده می‌شود. جالب است بدانیم كه یك بیماری روان‌پزشكی وجود دارد كه طی آن بیمار مبتلا از تنها ماندن در فضاهای باز به شدت وحشت دارد و در صورت تنها ماندن در چنین شرایطی، حملات شدید اضطراب را تجربه می‌كند. به طور طبیعی این بیماران اغلب برای خارج شدن از منزل نیاز به همراهی فرد دومی دارند كه در اكثر موارد این فرد دوم، همسر آنها است كه در اینجا هم یك نوع وابستگی بیمارگونه ملاحظه می‌شود. بنابراین كمك گرفتن از پزشك متخصص برای افتراق انواع مختلف وابستگی كه در بیماری‌های متنوع روان‌پزشكی رخ می‌دهد، امری لازم و گاه ضروری است.
● و اما درمان
خوشبختانه درمان اختلال شخصیتی وابسته با نتایج خوبی همراه است و اغلب نتیجه‌بخش است. پایه اصلی درمان بر روش‌های غیر دارویی بنا شده است. یكی از آنها، درمان‌های مبتنی بر بینش است كه بیمار بتواند صورت‌های اولیه رفتار خود را بشناسد و با حمایت درمانگر به فردی مستقل‌تر، باجرات‌تر و با اتكا به نفس بیشتر تبدیل شود. طبیعی است كه ایجاد این تغییرات نیاز به زمان دارد، بنابراین صبر و حوصله و بردباری كمك زیادی به پیشرفت می‌كند. رفتاردرمانی،‌ جرا‡ت‌آموزی، خانواده درمانی و گروه درمانی نیز از جمله سایر روش‌های غیردارویی هستند كه به كار می‌روند و در بسیاری از بیماران نتایج موفقیت‌آمیزی هم داشته‌اند. اگرچه از روش‌های دارویی هم برای درمان این مشكل استفاده می‌شود اما روش‌های غیردارویی، آثاری دیرپا و ماندگار برجای می‌گذارند و به این ترتیب بیماری كه تحت این دسته از درمان‌ها قرار گیرد، تا سال‌های سال قادر به بهره‌مندی از یك زندگی طبیعی خواهد بود.

دكتر ژامك مدرسی

منبع : روزنامه سلامت