حماس و بن بست پیروزی نگران کننده

همه پیش بینی می کردند که حماس به عنوان قدرت بزرگ اپوزیسیون در مجلس قانونگذاری حضور داشته باشد و بسیاری این سناریو را ترجیح می دادند تا بلکه ارکان از هم پاشیده دولت خودگردان را به هم وصل و پیوند زنند و خون جدیدی در فضای فلسطین به جریان افتد و به تبلور یک برنامه ملی با قدرت و با شفافیت بیشتری بیانجامد و چنین انتخاباتی (حماس) را به سمت واقعیت ها بیش از پیش سوق دهد. لیکن نتیجه برای همه غیرمترقبه بود. حتی حماس خود را برای چنین نتیجه ای آماده نکرده بود. قبل از تأمل و پیش بینی آنچه حماس با آن روبرو خواهد بود، شایسته است که از تجربه و درس دموکراسی فلسطین، ستایش کرد. زیرا جهان شاهد یکی از انتخابات نادر و حقیقی در جهان عرب بوده است. این انتخابات رژیم سیاسی مسلطی را سرنگون و بطور مسالمت آمیز آن را تغییر داد. این انتخابات در فضای رقابتی شدید و در جنگلی از سلاح های گوناگون سازماندهی و اجرا شد ولی حتی یک تیر هم شلیک نشد. این وضعیت نیز بازتابی از تحزب و گروه گرایی شدید است.
موضع رهبران فتح و سخنگویان رسمی آن، چنانچه تاکنون از تلویزیون های مختلف دیده و شنیده ایم نیز قابل ستایش و تقدیر است. زیرا فتح شکست را پذیرفت و خود را در این شکست مسئول دانست و پیروزی حماس را به رسمیت شناخت. روز ۲۶ ژانویه به حق یک جشن دموکراتیک فلسطینی بود. لیکن پس از شادمانی، تأمل پیش می آید و نگرانی باز می گردد.
حماس می خواست تا در روند تصمیم گیری فلسطین مشارکت داشته باشد. می خواست صدای قوی و قابل شنیدن داشته باشد و شاید چیزی شبیه حق وتو در مجلس قانونگذاری به دست آورد و از این رهگذر، دستگاه نظارتی را بر رفتار دولت خودگردان تشکیل دهد. ولی با این پیروزی دستگاه تصمیم گیری فلسطین در مرحله سخت و دشوار و غیرشفاف به طور کامل به آن ها واگذار شد.
من گمان نمی کنم جنبش حماس به دنبال چنین چیزی بوده باشد و علاوه بر آن اصولاً حماس برای این مسئله، آماده نبوده است، بلکه حماس می خواست با مشارکت در این انتخابات خود را از بن بستی که پیش رو داشت (اتحاد اسرائیل و دولت خودگردان و قدرت های منطقه ای و بین المللی علیه آن) نجات دهد.
حماس با بهره برداری از اراده مردمی از طریق انتخابات به مشروعیت فلسطین دست یافت و از این رهگذر به دشمنان خود پاسخ داد. حضورش در رأس قوه مقننه فلسطین و از طریق دموکراسی، دیگر به دشمنان مجال محاصره کردن آن را نخواهد داد. این پیروزی بزرگ به خروج از آن بن بست کمک فراوانی کرد. ولی این پیروزی، بزرگتر از حد مطلوب و خواسته حماس بود و به این ترتیب جنبش با یک حرکت، دو مرحله را پشت سر گذاشت. ولی در این وضعیت حماس بار دیگر در بن بستی از نوع دیگری قرار گرفت. بهتر بود جنبش حماس برای خود یک مرحله انتقالی برمی گزید تا در آن موقعیت، میان اپوزیسیون مطلق و قدرت مطلق قرار می گرفت و در این مرحله مهارت ها و تجربه های فراوانی می اندوخت، تا با استفاده از آن در قدرت و دولت خودگردان قرار گیرد. در هر حال هم اکنون حماس با پرسش ها و چالش های شدیدتری نسبت به گذشته روبرو است و باید سریعاً به آن ها در قبال ملت فلسطین و جهان، پاسخ گو باشد.
چالش اول: مربوط به نزاع با اسرائیل است. اکنون که حماس در مسند تصمیم گیری است برنامه ملی حماس در سطح منازعه با اسرائیل چیست؟اگر مقاومت است، چطور، کجا، از چه راهی و با چه هزینه ای خواهد بود؟
اگر مذاکرات و سازش است، چگونه و به چه شکل و چه اختلاف هایی با برنامه دولت خودگردان دارد؟
از امروز به بعد دیگر حماس نمی تواند در پس دولت خودگردان پنهان شود و به ضرورت ارائه پاسخ روشن به پرسش های سخت، اهمیت ندهد. آن رفتارها دیگر بخشی از گذشته شد. در آن زمان حماس جایگاه شماره دو در سیاست فلسطین داشت. مقتدر بود ولی در اپوزیسیون قرار داشت. لذا هر چه می خواست، می توانست بگوید و می توانست سقف گفتمان را بالا برد و نیاز به سیاست واقعی برای اثبات صلاحیت آن گفتمان، نداشت. ولی امروز خود، دولت و حکومت است و امکان ندارد بتواند سیاست ها و رفتارهای گذشته را ادامه دهد.
در این صورت به طور یقین آرامش شعار گفتن را از دست خواهد داد. آرامشی که فریب کار بود، و برای رشد جنبش هرگز سودمند نبوده است. اکنون حماس مهم ترین گام در تاریخ خود را برداشته و از هر سو با سیاست محاصره شده است. لیکن این سیاست به معنی روشن، نگران کننده است. حماس قبل از پاسخ به پرسش ها باید به وضعیت و محیط خود اشراف داشته باشد. اکنون حماس مسئول اداره ملت فلسطین در کرانه باختری و غزه، به همراه فقر، افزایش نرخ بیکاری و کاهش سطح درآمد آن است. اکنون حماس مسئول ادارهٔ سیاست در فلسطین است. از مقاومت دیواره جدائی نژادپرستانه و ویران سازی شهرک های یهودی نشین تا سیاست گذاری و برنامه ریزی راه حل های نهایی مسئلهٔ فلسطین. اکنون حماس مسئول هزاران نیروی امنیتی، اطلاعاتی و امنیت بازدارنده گردیده است که با حقوق های کلان و دستگاه های بوروکراسی و سلاح و مهماتش، که بر اساس توافقات با رژیم اسرائیل به دست می آید. و همچنین درباره پرونده های محرمانه که قسمت زیادی به حماس و اعضای آن اختصاص دارد. اکنون حماس مسئول وزارتخانه های بیمار، لخت و آلوده به فساد و رشوه خواری است. این وزارتخانه ها به بودجه و موازنهٔ هزینه های گزاف نیاز دارند که به طور ماهانه از اتحادیه اروپا دریافت می شود. اکنون حماس مسئول ده ها سفارتخانه فلسطینی در خارج است، آن ها به برنامه و رهنمود نیاز دارند تا بدانند چگونه با جهان و مسائل آن برخورد کنند. جنبش حماس هم اکنون مسئول حدود ده هزار اسیر فلسطینی است که دولت خودگردان نتوانست برای آزادی آن ها کاری کند. حماس هم اکنون مسئول اقتصاد محاصره شده فلسطین است.
اکنون حماس در تقابل با چالش ها و تهدیدها قرار دارد و باید به طور هویدا، دیدگاه و مواضعش در زمینه به رسمیت شناختن اسرائیل، روند مذاکرات و موضوع مقاومت مسلحانه را اعلام کند. حماس، زمانی در جایگاه مقاومت، می توانست در پاسخگویی و موضعگیری مانور کند، اما اکنون دیگر قادر به آن کار نیست.
بالاتر از همه، اکنون حماس مسئول پاسخگویی به موضع اسرائیل نسبت به حضورش در رأس هرم قدرت دولت فلسطین است. هنوز اسرائیل نسبت به پیروزی حماس موضع روشنی اتخاذ نکرده است. آیا اسرائیل اجازهٔ تردد آزاد به سیاستمداران و رهبران حماس به غزه و کرانه باختری رود اردن خواهد داد یا خیر؟ آیا اجازه سفر به خارج را به آن ها می دهد؟
پاسخ حماس به تداوم سیاست اسرائیل در ترور رهبران و فرماندهان نظامی جنبش چگونه خواهد بود؟ اگر اسرائیل به تعهدات خود در نکشتن اعضای حماس پایبند نباشد، حماس چه موضعی خواهد گرفت؟ آیا حماس در سرزمین های سال ۴۸ عملیات استشهادی انجام خواهد داد؟ آیا حساب حملات انتقامی اسرائیل به شهرهای دولت خودگردان را پیش بینی کرده است؟ حتی اگر حماس به آتش بس پایبند باشد، رفتار جنبش در قبال عملیات شهادت طلبانه کتائب الاقصی یا جنبش جهاد اسلامی در شهرهای اسرائیلی، چگونه خواهد بود؟ آیا حماس برای جلوگیری از این عملیات به زور متوسل خواهد شد؟
بطور خلاصه حماس در وضعیت ناخوشایندی قرار گرفته و پیروزی قاطعانه آن در انتخابات به جنبش حماس ستم روا داشته و آن را در موقعیت نامناسبی قرار داده است. لذا حماس از هم اکنون باید به گزینه های زیر (که شیرین ترین آن ها تلخ است) بیاندیشد.
نخست فتح و بقیه سازمان های فلسطینی را در یک حکومت ائتلافی با برنامه سیاسی حداکثری مشارکت دهد. این حکومت بر اساس مشروعیت بین المللی و قطعنامه های شماره ۱۹۱ و ۲۴۲ شورای امنیت سازمان ملل باشد. در این صورت حماس می تواند شفاف نبودن سیاست خود در قبال اسرائیل و مذاکره با آن را حفظ کند. تاکنون فتح و بقیه سازمان های فلسطینی، حتی برخی از شخصیت های فلسطینی به خاطر مسائل حزبی و شخصی و انگیزه های انتقام جویانه پاسخی به اندیشه و طرح مشارکت در کابینه حماس نداده اند.
آن ها می خواهند حماس را تا بن دندان در مشکلات غرق کنند تا شکست را پذیرا شود. آن ها به خوبی می دانند که حماس هم اکنون به آن ها نیاز دارد.
اگر فتح بر عدم مشارکت در دولت ائتلافی اصرارکند، در این وضعیت حماس گزینه سختی انتخاب می کند. شاید در این صورت، در ابتکار عملی که دفتر سیاسی در سال ۱۹۹۶ مطرح کرده، بازنگری کند که در این ابتکار عمل حماس از برپایی دولت فلسطین در کناره باختری و غزه حمایت می کند. بر اساس مفاد این ابتکار عمل که بر اساس آزادسازی همه خاک فلسطین تنظیم شده است، حماس نمی تواند در فضای منطقه ای و بین المللی فعلی در تعامل باشد.
اگر حماس نتواند برنامه ای ارایه دهد که با قطعنامه ها و مقررات بین المللی که در چارچوب آن وجود اسرائیل باید به رسمیت شناخته شود، آن گاه باید برای بن بستی که خود به وجود آورده راه حلی پیش بینی کند و در همین راستا حماس باید با لطایف الحیل و طراحی شده، عقب نشینی کند، تا بتواند طیف سیاسی فلسطینی بیشتری حتی از راه غیرمستقیم جذب کند. به طور مثال حماس می تواند تعداد کرسی های مجلس قانونگذاری را به میزان چهل کرسی افزایش دهد و یک انتخابات تکمیلی برگزار کند و کرسی های بیشتری به استان قدس بدهد (در برنامه های حماس قدس حائز اهمیت ویژه ای است) و آن گاه در این مرحله به رقابت بپردازد تا چهل نماینده جدید وارد مجلس قانونگذاری شوند و با ورود آن ها توازن در مجلس متحول و از این رهگذر، حماس از تشکیل دولت کناره گیری نماید. شاید این سناریو ابهاماتی داشته باشد و شاید غرور طرف پیروز اجازه استفاده از این سناریو را ندهد ولی همان طور که در گذشته گفتیم، راه حل هایی پیش روی حماس قرار دارند که شیرین ترین آن ها تلخ است و بن بست هایی وجود دارد که نه تنها حماس را محاصره می کنند بلکه همه ملت فلسطین و مسئله آن را در محاصره می گیرند.
* نویسنده فلسطینی که با جنبش حماس همکاری دارند.
خالد الحروب

منبع : روزنامه همشهری