جوانان و محبت اهل بیت (ع)

موضوع پژوهش زیر با استفاده از کتاب « عشق برتر» تهیه و تنظیم شده است.
محبت اهل بیت (ع) یکی از فرایض اسلامی است. برقراری ارتباط عاطفی بین جوانان و ائمه (ع)، آنان را از لغزش‏ها و آسیب‏ها حفظ می‏کند. ضمن این که با بهره‏گیری از آموزه‏های اهل بیت می‏توانند مسیر صحیح زندگی را انتخاب نمایند. در قرآن کریم، پاداش هدایت‏گری و ارشاد مردم از سوی اهل بیت (ع)، محبت و دوستی آنان قرار داده شده است: «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّة فی القربی».(۱) پیامبر (ص) فرمود: «مودّت اهل بیت من، بر هر مرد و زنی واجب است.»(۲)
محبت اهل بیت (ع) ابعاد گسترده‏ای دارد که این نوشتار به راه‏های ایجاد محبت اهل بیت (ع) در جوانان با محوریت وظایف خانواده و اجتماع، می‏پردازد.
قبل از ورود به موضوع اصلی بحث، بیان چند نکته لازم است:
مقصود از اهل بیت (ع)، دوازده امام (ع) و حضرت زهرا (س) می‏باشد.
مقصود از محبت، دوستی و نهایت عشق ورزیدن به خاندان پیامبر (ص) است که در متون دینی و روایات با واژه‏هایی مانند: مودّت، محبت و ولایت یاد شده است.
منظور از راه‏های ایجاد محبت اهل بیت، گسترش و تعمیق محبت است، زیرا اصل محبت اهل بیت با گوشت و پوست مردم آمیخته است و نیاز به ایجاد آن نیست.
● راه‏های ایجاد محبت اهل بیت (ع)
شیوه‏های متعددی برای ایجاد محبت اهل بیت (ع) در جوانان وجود دارد که برای رعایت اختصار، به بعضی از آنها اشاره می‏شود:
▪ الگو سازی‏
به طور کلی مردم و به ویژه جوانان، آرمان‏گرا و قهرمان دوست هستند، از این رو سعی می‏کنند رفتار و گفتار آنان را الگوی خود قرار دهند. کشورهای غربی، درباره شخصیت‏ها و چهره‏های ملی و علمی خود صدها کتاب و مقاله می‏نویسند و فیلم و مجسمه می‏سازند، اما متأسفانه ما بزرگان دینمان را که بسیار ارزنده‏تر و شایسته‏تر از الگوهای غربی هستند، آن چنان که باید مطرح نکرده‏ایم و به الگو سازی نپرداخته‏ایم. اگر جوانان جای گاه رفیع و آموزه‏ها و روش‏های امامان را در زندگی بشناسند، مجذوب آنها می‏شوند. در آموزه‏های دینی سفارش شده است که مردم ائمه معصومین (ع) را الگو قرار دهند.(۳) در قرآن، پیامبر اسلام الگویی حسنه معرفی شده است.(۴) پیامبر (ص) نیز همگان را به الگوگیری از اهل بیت (ع) فرا خوانده و فرموده است: «اهل بیت من میان حق و باطل را جدا می‏کنند و پیشوایانی هستند که باید به آنان اقتدا کرد.»(۵)
▪ تعظیم و تکریم اهل بیت (ع)
نحوه برخورد والدین، معلمان و بزرگان جامعه با خاندان پیامبر (ص)، نقش تعیین کننده‏ای در ایجاد محبت آنان دارد. احترام نام ائمه، صلوات فرستادن برای آنان، برخاستن هنگام ذکر نام امام زمان (ع)، برپایی جشن‏های میلاد امامان و برگزاری مراسم عزاداری در شهادت آنان و...، موجب می‏گردد که جوانان به سوی اهل بیت جذب شوند. در روایات اسلامی سفارش شده است که فرزندان خود را به نام‏های معصومان (ع) نام گذاری کنید.(۶) هم چنین تأکید شده است که هنگام شنیدن نام محمد (ص) بر او و آلش درود بفرستید. وقتی سکونی به امام صادق (ع) خبر داد که خداوند به وی دختری عطا کرده است، حضرت پرسید: او را چه نامیده‏ای؟ گفت: فاطمه. امام آهی کشید و فرمود: حال که نامش را فاطمه نهاده‏ای، به او ناسزا مگو و او را مزن.(۷) هنگامی که «دعبل خزاعی» قصیده معروف خویش را برای امام رضا (ع) خواند و از امام زمان (ع) و قیام او یاد کرد، حضرت دست بر سر گذاشت و به نشانه تواضع در برابر نام مهدی (ع) ایستاد و برای فرج آن حضرت دعا کرد.(۸)
▪ یادآوری عنایت ویژه اهل بیت (ع) به شیعه‏
یکی از شیوه‏های جذب جوانان به اهل بیت (ع)، بیان عنایت‏های ویژه آنان به شیعیان است. زیرا جوانان به طور فطری دوست دارند که مورد توجه و عنایت همگان، به ویژه بزرگان قرار گیرند. بر این اساس، اگر جوانان بدانند که اهل بیت (ع) آنان را شاخ و برگ درختی می‏دانند که به خودشان مربوط می‏شود و در دنیا گرفتاری هاشان را حل کرده و در آخرت از آنان شفاعت می‏کنند، دل باخته اهل بیت می‏گردند. در این زمینه احادیث فراوانی وجود دارد که به دو نمونه اشاره می‏گردد:
امام صادق در ذیل آیه: «انّ الینا ایابهم ثمّ انّ علینا حسابهم» فرمود: چون روز قیامت فرا رسد، خداوند حساب رسی شیعیان را بر عهده ما می‏گذارد.(۹)
روزی امام صادق (ع) گروهی از شیعیان را در مسجد دید، به آنان نزدیک شد، سلام کرد و فرمود: به خدا قسم، روح و بوی شما را دوست دارم... شما یاران دین خدایید، شما پیش‏تازان به سوی بهشتید و ما بهشت را برای شما تضمین کرده‏ایم.(۱۰)
▪ بیان جای گاه اهل بیت (ع)
باید به جوانان آموخت که اهل بیت (ع) واسطه فیض الهی بوده و ولی نعمت‏های ما هستند.(۱۱) آن بزرگواران در ایجاد تمدن اسلامی، هویت سازی و هدایت ما نقش بنیادی داشته و دارند. تمام مسائل عقیدتی، سیاسی، فقهی و عرفانی ما ریشه در آموزه‏های اهل بیت (ع) دارد و آنان در حوزه‏های مختلف علمی، اخلاقی و اجتماعی، قهرمان و اسطوره بودند. ابعاد شخصیت آنها به گونه‏ای بود که دوست و دشمن را به احترام و اکرام وا می‏داشت. ذکر چند نمونه در این جا، شایسته است:
عایشه می‏گوید: ابوبکر را دیدم که بسیار به چهره علی (ع) نگاه می‏کند. گفتم: ای پدر! زیاد به چهره علی نگاه می‏کنی، علت چیست؟ گفت: دخترم، از رسول خدا (ص) شنیدم که می‏فرمود: نظر کردن بر چهره علی، عبادت است.(۱۲)
عمر بن خطاب گفت: «زنان عاجزند فرزندی مثل علی بن ابی طالب به دنیا آورند.»(۱۳)
عطا می‏گوید: از عایشه درباره علی (ع) سؤال کردم، پاسخ داد: او بهترین انسان است و در این مطلب شک نمی‏کند مگر کافر.(۱۴)
اگر جای گاه اهل بیت (ع) در قالب تدوین کتاب، تهیه سریال‏ها و برگزاری همایش و نظایر آن شناسانده شود، جوانان مجذوب اهل بیت (ع) می‏شوند. امام رضا (ع) فرمود: «اگر مردم خوبی‏های حرف‏ها و تعالیم ما را بشناسند، از ما پیروی می‏کنند.»(۱۵)
▪ بیان فضیلت دوستی اهل بیت (ع)
گرچه بیان جای گاه اهل بیت (ع) در ایجاد محبت آنان نقش مهمی دارد، ولی بیان فضیلت محبت اهل بیت، تأثیر آن را چند برابر می‏کند. روایات اسلامی همگان را به دوستی اهل بیت (ع) دعوت کرده و حتی آن را حق آنان دانسته است. امام علی (ع) فرمود: «علیکم بحب آل نبیّکم فانّه حق اللّه علیکم؛(۱۶) بر شما باد محبت دودمان پیامبرتان، چرا که آن، حق خدا بر شما می‏باشد.»
احادیث فراوانی درباره فضیلت اهل بیت (ع) وارد شده است.(۱۷) پیامبر (ص) فرمود: هر کس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است، آمرزیده می‏شود، با توبه و ایمان کامل می‏میرد، فرشته مرگ او را به بهشت مژده می‏دهد و قبرش زیارت‏گاه رحمت الهی می‏شود... .(۱۸)
در روایاتی دیگر، مودّت و ولایت اهل بیت (ع) یک «فرض الهی» و ملاک قبولی اعمال و عبادت به حساب آمده است.
تولّای شما فرض خدایی است‏
قبول و ردّ آن مرز جدایی است‏
هر آن کس را که در دین رسول است‏
ولایت، مُهر و امضای قبول است‏
دیانت بی شما کامل نگردد
به جز با عشقتان دل، دل نگردد
اهل سنت نیز به محبت اهل بیت (ع) تأکید کرده‏اند. در شعر شافعی آمده است: ای خاندان پیامبر! حبّ شما فریضه‏ای است که خداوند در قرآن آورده است، برای شما همین افتخار بزرگ بس که هر کس (در نماز) بر شما صلوات نفرستد، نمازش درست نیست.(۱۹)
استاد شهید مطهری (ره) معتقد است: از بزرگ‏ترین امتیاز شیعه بر سایر مذاهب این است که پایه و زیربنای اصلی آن، محبت است. از زمان شخص بنی آدم (ص) که این مذهب پایه گذاری شده، زمزمه محبت و دوستی بوده است. آن جا که در سخن رسول اکرم (ص) جمله: «علی و شیعته هم الفائزون» را می‏شنویم، گروهی را در گرد علی (ع) می‏بینیم که شیفته و مجذوب اویند، از این رو تشیع، مذهب عشق و شیفتگی است و تولّای آن حضرت، مکتب عشق و محبت است.(۲۰)
ابن سکّیت اهوازی، از عالمان برجسته و از شاگردان مخصوص امام جواد و امام هادی (ع) است. متوکّل عباسی وی را برای معلمی دو فرزند خود (المعتزّ و المؤیّد) انتخاب کرد. او ناگزیر مدتی فرزندان متوکّل را درس داد. روزی مجلس با شکوهی از طرف متوکّل تشکیل شد و شخصیت‏های علمی و ادبی در آن شرکت کردند. متوکّل می‏دانست که ابن سکّیت از محبان و شیعیان اهل بیت (ع) است. در آن مجلس و در حضور همگان از ابن سکّیت پرسید: این دو پسرم (المعتزّ و المؤیّد) را بیشتر دوست داری یا حسن و حسین را؟! ابن سکّیت در تنگنای سختی قرار گرفت، زیرا می‏دانست که متوکّل و جلّادان وی بی رحم‏ترین انسان‏ها هستند؛ در عین حال با کمال صراحت جواب داد: به خدا قسم، قنبر - غلام علی (ع) - از تو و پسران تو بهتر است. متوکّل از این پاسخ آن چنان خشمگین شد که به غلامان دستور داد زبانش را از پشت سرش بیرون بکشند.(۲۱)
▪ تشکّل‏های مذهبی‏
برنامه‏های خود جوش جوانان که به صورت گروهی انجام می‏گیرد؛ مانند: چراغانی و آذین بندی معابر در نیمه شعبان، تشکیل و راه انداختن دسته عزاداری، برپایی جشن و سرور در ایام میلاد ائمه (ع) و...، همه گره زننده قلب جوانان با محبت اهل بیت (ع) است، زیرا آنان زمینه‏های روحی خوبی دارند که باید از آن به درستی بهره گرفت. می‏توان در محله‏های مختلف با کمک و مسئولیت خود جوانان هیئت‏هایی تشکیل داد و از این طریق در ایجاد محبت اهل بیت (ع) کمک کرد.
لازم است در این جا به نکته‏ای مهم اشاره کنیم و آن این که بعضی افراد به پندار این که از اهل بیت (ع) تمجید می‏نمایند، ناخودآگاه آنان را از الگو بودن خارج می‏کنند و موجب می‏گردند جوانان احساس کنند به هیچ وجه نمی‏توانند از سیره و روش زندگی آنان بهره‏مند شوند؛ از این رو آنان را الگوی خود قرار نمی‏دهند.
در آموزه‏های اسلامی، مسلمانان از مبالغه گرایی نهی گردیده‏اند و به آنها سفارش شده است اهل بیت (ع) را آن گونه که هستند معرفی نمایند. پیامبر اسلام (ص) فرمود: «مرا بیش از حقم بالا نبرید، زیرا خداوند قبل از این که مرا پیامبر قرار دهد، عبد خود خود قرار داده است».(۲۲) امام صادق (ع) فرمود: مردی نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت: سلام بر تو ای پروردگار من! حضرت به او عتاب کرد: خدا تو را لعنت کند! خدای تو اللّه است».(۲۳) پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: «امت من درباره تو سه گروه خواهد شد: گروهی شیعیان و پیروان تو خواهند بود؛ اینان مؤمنان واقعی‏اند. گروهی دشمن تو خواهند بود و گروهی درباره تو غلوّ خواهند کرد؛ ای علی! شیعیان تو در بهشت خواهند بود و دشمنان و غلوّ کنندگانِ درباره تو، در آتش.»(۲۴)
برخی در محبت ورزی به اهل بیت (ع) و معرفی آنان تفریط نموده‏اند و محبت آنها را با دیگران برابر دانسته‏اند. این افراد عقیده دارند که اهل بیت (ع) متعلق به زمان خودشان بوده‏اند و نمی‏توانند الگوهای موفقی برای انسان‏ها در همه عصرها باشند.
افراط و تفریط در معرفی اهل بیت و اظهار محبت به آنان، از آسیب‏های جدّی است که باید با آن مبارزه کرد. بهترین شیوه اظهار محبت به اهل بیت و معرفی آنان، رعایت اعتدال است. امام علی (ع) فرمود: «به زودی دو گروه نسبت به من هلاک می‏گردند: دوستی که افراط کند و به غیر حق کشانده شود و دشمنی که در کینه توزی با من زیاده روی کرده و به راه باطل در آید.»(۲۵)
▪ زیارت و توسل به اهل بیت (ع)
حضور جوانان در اماکن مذهبی و زیارت اهل بیت (ع) سبب می‏شود که بیشتر با جای‏گاه آنان آشنا شوند و زمینه عمق بخشیدن به مودّت اهل بیت (ع) فراهم گردد. از سوی دیگر، توسل به اهل بیت و خواندن زیارت نامه‏های آنها موجب می‏شود که جوانان دل باخته آن بزرگواران گردند، زیرا در این زیارت نامه‏ها ابعاد زندگی و تعلیمات اهل بیت (ع) بیان گردیده است.
▪ شبهه زدایی‏
جوانان در عرصه‏های مختلف عقیدتی، سیاسی و فرهنگی... آسیب پذیرترین قشر جامعه هستند، زیرا تجربه کافی و قدرت تحلیل درست مسائل را ندارند و به همین دلیل تحت تأثیر تبلیغات و شبهه سازی‏های معاندان قرار می‏گیرند. ناپختگی جوانان از یک سو و سیاست‏های سودجویانه دشمنان از سوی دیگر موجب می‏شود که آنان در تشخیص حق و باطل و انتخاب مسیر صحیح دچار مشکل شوند.
امروزه دشمنان اسلام و اهل بیت (ع) با بهره‏گیری از همه اهرم‏ها از جمله: فیلم، کتاب، سینما و... در صدد تضعیف باورهای دینی و جدایی جوانان از اهل بیت (ع) بر آمده‏اند. بر این اساس، یکی از شیوه‏های موفق در ایجاد محبت اهل بیت (ع)، شبهه‏شناسی و شبهه زدایی است. البته شبهه زدایی باید به گونه‏ای نظام یافته صورت گیرد. حوزه‏های علمیه، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، مسئولان نظام و... در این زمینه وظایف سنگینی دارند. تغذیه فرهنگی و شناساندن درست اهل بیت (ع)، جوانان را از آسیب‏ها و شبیخون فرهنگی دشمن حفظ می‏کند.

علیرضا انصاری
منابع پژوهش:
۱ . ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱۷ - ۱۸، ذیل آیه ۲۳ سوره شوری.
۲ . تفسیر نمونه، ج ۲۰، ذیل آیه ۲۳ سوره شوری.
۳ . مرتضی مطهری، جاذبه و دافعه علی (ع).
۴ . مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام.
۵ . مصطفی دلشاد تهرانی، ماه مهرپرور، از ص ۴۲۱ - ۴۴۶.
۶ . جواد محدّثی، عشق برتر.
۷ . حسین مظاهری، جهاد با نفس، ج ۲، از ص ۱۱۹ - ۱۳۸.
۸ . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۷، از ص ۵۱ - ۲۵۴.
۹ . حبیب الله طاهری، درس‏هایی از اخلاق اسلامی، از ص ۱۵۱ - ۱۵۶.
۱۰ . مرتضی مطهری، ولاءها و ولایت‏ها.
۱۱ . محمد محمدی ری شهری، اهل بیت (ع) در قرآن و حدیث، ج ۱ و ۲.
پی نوشت ها:
۱) شوری (۴۲) آیه ۲۳.
۲) بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۳۱۵.
۳) احتجاج طبرسی، ج ۱، ص ۱۹۸.
۴) احزاب (۳۳) آیه ۲۱.
۵) احقاق الحق، ج ۵، ص ۴۲.
۶) علامه بحرانی، العوالم، ج ۱۱، ص ۵۵۲.
۷) همان.
۸) علامه امینی، الغدیر، ج ۲، ص ۳۶۱.
۹) بحارالانوار، ج ۷، ص ۲۰۳.
۱۰) همان، ج ۲، ص ۲۰۶.
۱۱) مفاتیح الجنان، زیارت جامعه.
۱۲) ینابیع المودة، ص ۲۷۷.
۱۳) همان، ص ۴۴۸.
۱۴) تاریخ دمشق، ج ۲، ص ۱۶۲.
۱۵) بحارالانوار، ج ۲، ص ۳۱.
۱۶) غررالحکم و دررالکلم، حدیث ۶۱۶۹.
۱۷) ینابیع المودة، ج ۱، ص ۷۸.
۱۸) جواد محدّثی، برگ و بار، ص ۵۹.
۱۹) اقتباس از: جواد محدّثی، عشق برتر، ص ۱۳ - ۱۲.
۲۰) برداشت از: جاذبه و دافعه علی (ع)، ص ۳۸ - ۳۵.
۲۱) همان، ص ۲۴.
۲۲) میزان الحکمه، ح ۱۵۲۴۸.
۲۳) همان، ح ۱۵۲۵۲.
۲۴) همان، ح ۱۵۲۶۶.
۲۵) محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، ص ۲۴۸ - ۲۴۰.

منبع : سایت پاسخگو