جایگاه مسجد از منظر امام خمینی

●جایگاه و اهمیت مسجد در فرهنگ اسلام
سخن از طلوع اسلام و مطلع آن و فجر صادق آیین محمدی (صلی‌الله علیه و آله) و مركز اشاعه آن یعنی مسجد است. مسجد مهمان خانه خدا در زمین،[۱] جایگاه نزول بركات و خیرات آسمانی،[۲] خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدا در زمین[۳] و محل آرامش موحدان است.
آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام بدست می‌آید، جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و... بوده است؛ و محور همه آنها امامت و پیشوایی در مسجد است كه به عنوان مهم‌ترین مسئله در ساختار و پیكره این مكان مقدس مطرح است و كوچكترین غفلت ولو جزئی، سرانجام به لوث شدن هدف كلی و پایمال گشتن مقصد نهایی خواهد شد. اهمیت این موضوع در ساختار مسجد به اندازه‌ای است كه در زمان حضور پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) در مدینه، شخص ایشان عهده‌دار اداره مسجدالنبی (صلی‌الله علیه و آله) بود و در غیاب حضرت(صلی‌الله علیه و آله) امامت مسجدالنبی بر عهده كسی بود كه توسط آن بزرگوار معین گردیده است.
●جایگاه مسجد از دیدگاه امام خمینی(ره)
با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را بازشناختند، به طوری كه نیروهای فعال در مساجد به طور مستقیم در متن انقلاب شركت جستند، به گونه‌ای كه از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را به عهده داشتند؛ و در شرایط حساسی كه نهضت اسلامی فاقد هرگونه تشكیلات منطبق با معیارهای اسلامی بود مساجد توانستند این نارسایی مهم را جبران كرده و به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این بسیاری از برنامه‌های انقلاب مانند رفراندوم، شوراهای محلی، كانون‌های بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام می‌گرفت.
نویسنده در صدد آن است تا با مروری ولو اجمالی، جایگاه و نقش مسجد در ساختار جامعه اسلامی را از منظر آن بزرگ مرد تاریخ مورد بررسی قرار دهد.
۱ـ نقش مسجد در مبارزه با دشمنان اسلام
با بررسی نقش مسجد در مبارزه علیه كفر والحاد، این نكته بدست می‌آید كه چشمه زلال مبارزه و نهضت علیه باطل در طول تاریخ از مسجد جوشیده است و این مكان الهی بود كه توانست به قیام مقدس مردم ایران كه به برقراری حكومت اسلامی انجامید، نیرو و توان بخشید و همه این مبارزات و پیروزی‌ها بر محور سفارشات و رهنمودهای آن پیر فرزانه و بت‌شكن زمان بود. او بود كه بر پایه شناختی كه از موقعیت و نقش مسجد داشت، خطاب به مسلمانان جهان می‌فرماید:
«اگر حرم و كعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتیبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبیاء نیست، پس مأمن و پناهگاه آنان در كجاست؟»[۴]
۱ـ۱: مسجد خنثی‌كننده نقشه‌های دشمن
از جمله ترفندهای استعمار و دشمنان داخلی و خارجی برای محو اسلام، خاموش كردن چراغ و رونق مساجد بوده است كه این حیله خائنانه در رژیم گذشته تا حد زیادی مؤثر افتاد، و الان نیز تمام سعی و تلاش دشمنان در خلوت كردن مساجد به عنوان پایگاه ضداستكباری است.
آن بزرگوار با تأكید بر نقش محوری مسجد در خنثی كردن نقشه‌های دشمنان اسلام می‌فرماید:
«اینها از مسجد می‌ترسند، من تكلیفم را باید ادا كنم به شما بگویم، شما دانشگاهی‌ها شما دانشجوها، همه‌تان مساجد را بروید پر كنید، سنگر هست اینجا، سنگرها را باید پر كرد»[۵]
و در جایی دیگر می‌فرمایند:
«مساجد و محافل دینیه را كه سنگرهای اسلام در مقابل شیاطین است، هرچه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید»[۶]
۱ـ ۲: مسجد مركز انقلاب و تداوم آن
با بررسی تحولات سالهای سرنگونی رژیم شاهنشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی، نقش و اهمیت مسجد در ابعاد مختلف به وضوح هویدا است. در آن موقعیت مردم و روحانیت با محوریت مساجد به مبارزه ادامه می‌دادند كه نه در گذشته و نه در حال و آینده هیچ مكانی قابلیت این مركزیت را ندارد و هم اینك نیز اگر مردم از این مركز دور بمانند، موجب شادی دشمنان و تضعیف انقلاب خواهد شد. در آن موقعیت حساس، مسجد پایگاه عمده‌ای شد تا شاگردان و پیروان ایشان به همراه اقامه فرایض دینی و عبادی كه دلیل حضور مردم در مساجد بود، پیامها و اهداف امام خمینی را دریافت كنند.
آن بزرگ معمار انقلاب، با تأكید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می‌فرمایند:
«مسجد محلی است كه از آن باید امور اداره بشود، این مساجد بود كه این پیروزی را برای ملت ما درست كرد، این مراكز حساسی است كه ملت باید به آن توجه داشته باشند، این‌طور نباشد كه خیال كنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می‌خواهیم چه كنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.»[۷]
۱ـ ۳: مسجد مركز جنبش و حركت‌های اسلامی
در زمان رسول اكرم(ص) یكی از مهم‌ترین نقش‌های مسجد، تدارك مقدمات فكری و بسیج عمومی مسلمانان به منظور جهاد با كفار بوده است. عیناً همین نقش در جریان نهضت روحانیون شیعه به رهبری امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۲(ش) و پس از آن در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران مشاهده می‌شد. تأثیر این مكان مقدس در طول ۸ سال دفاع مقدس در جذب نیروهای رزمنده بسیجی و آموزش آنها و نیز پشتیبانی و فعالیتهای پشت جبهه، بر هیچ كس پوشیده نیست. مسلم و بدیهی است كه اگر بیانات روشنگرانه آن پیر فرزانه نبود، مساجد نمی‌توانستند جایگاه حقیقی خود را بدست آورند و او بود كه مساجد را مركز جنبش‌ها و حركت‌های اسلامی معرفی كرده و می‌فرمود:
«مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مركز جنبش و حركت‌های اسلامی بوده... از مسجد تبلیغات اسلامی شروع می‌شده است، از مسجد حركت قوای اسلامی برای سركوبی كفار و وارد كردن آنها در [زیر] بیرق اسلام بوده است. شما كه از اهالی مسجد و علمای مساجد هستید، باید پیروی از پیغمبر اسلام(ص) و اصحاب آن سرور كنید و مساجد را برای تبلیغ اسلام و حركت اسلامیت و قطع ایادی شرك و كفر و تأیید مستضعفین در مقابل مستكبرین قرار دهید.»[۸]
بر اساس همین دیدگاه است كه متفكران و نویسندگان خارجی نیز به اهمیت مساجد در ساختار انقلاب تأكید كرده و آن را محور اصلی در شكل‌گیری انقلاب اسلامی دانسته‌اند. از آن جمله حامد الگار نویسنده و منتقد بزرگ می‌گوید:
«مسجد هسته اساسی تشكیلات انقلاب اسلامی بود. یكی از عناصر مهم در پیروزی انقلاب، احیای مجدد مسجد و تمام ابعاد عملكردی آن بود. نقش مسجد، دیگر نه عزلت و گریز گاهی از جامعه بود كه مردم برای دوری جستن از دنیا، گرفتن وضو، انجام عبادات یا گوش دادن به صوت قرآن به آن پناه می‌بردند بلكه برعكس، مسجد به عنوان یك كانون مبارزه و مركز فرماندهی بدل گردید به طور خلاصه مسجد تماماً آن چیزی شد كه در عصر پیامبر بود».[۹]
۲ـ نقش و اهمیت اجتماع در مسجد
با توجه به نقش‌آفرینی عمیق دین در ایجاد تشكل‌های اجتماعی است كه موجب شده تا اسلام در ابتدای نظام‌دهی سازمان دینی خود، تأسیس مركز تجمع عمومی مسلمانان را با نام «مسجد» در اولویت قرار داده و اجتماع در آن را به نیكوترین وجه ستوده و شدیدترین تأكیدات را در راستای حفظ این سنگرهای توحیدی ابراز داشته است.
حضرت امام بر اساس همین شناخت، بارها بر اهمیت اجتماع و حضور فعال در مساجد تأكید داشته و آن را موجب تقویت اسلام و نظام می‌دانستند.
«مساجد باید مجتمع بشود از جوانها، اگر ما بفهمیم كه این اجتماعات چه فوائدی دارد و اگر بفهمیم كه اجتماعاتی كه اسلام برای ما دستور داده و فراهم كرده است، چه مسائل سیاسی را حل می‌كند، چه گرفتاری‌ها را حل می‌كند، این‌طور بی‌حال نبودیم كه مساجدمان مركز بشود برای چند پیرزن و پیرمرد.»[۱۰]
و در جاهای مختلفی می‌فرمودند:
«نماز را در جماعت بخوانید، اجتماع باید باشد. اجتماعاتتان را حفظ كنید. مساجدتان را محكم نگه دارید.»[۱۱]
و در سخنی دیگر می‌فرمایند:
«مسجد مركز تبلیغ است، در صدر اسلام از همین مسجدها جیش‌ها، ارتش‌ها راه می‌افتاده، مركز تبلیغ احكام سیاسی ـ اسلامی بوده، هر وقت یك گرفتاری را طرح می‌كردند صدا می‌كردند: «الصلوه مع الجماعه» اجتماع می‌كردند، این گرفتاری را طرح می‌كردند، صحبت‌ها را می‌كردند، مسجد مركز اجتماع سیاسی است. اجتماعات خود را هرچه بیشتر در مساجد و محافل و فضاهای باز عمومی برپا نمایید.»[۱۲]
●ترس دشمن از مسجد
آنچه در تاریخ مسجد در سراسر ایران و در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی بدست می‌آید، مساجد تنها جایگاهی بوده است كه در جوّی آكنده از وحدت و اخوت و معنویت، نیروهای مبارز و مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق در جهت بیداری و آگاهی‌بخشی به توده‌های
بسیج و گروههای مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است كه دشمنان از مسجد به عنوان مركز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد آماج حملات دژخیمان رژیم سابق قرار گرفته و هم اینك نیز دشمنان داخلی و خارجی درصدد خلوت كردن و دور كردن مردم به خصوص جوانان از مساجد می‌باشند.
آن بت‌شكن زمان با درك این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأكید قرار داده و می‌فرمودند:
«اگر این مسجد و مركز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید. ترس از آمریكا و شوروی و اینها نداشته باشید. آنروز باید ترس داشته باشید كه شما پشت بكنید به اسلام، پشت كنید به مساجد.»[۱۳]
و در بیانی دیگر می‌فرماید:
«ای ملت! مسجدهای خودتان را حفظ كنید، روشنفكر غربی نباشید، ای حقوقدانها! مسجدها را حفظ كنید؛ بروید به مسجد... تا این نهضت به ثمر برسد، مملكت شما نجات پیدا كند.»[۱۴]
«این یك توطئه است كه می‌خواهند مسجدها را كم‌كم خالی كنند. شما باید هوشیار باشید كه مسجدهایتان و محراب‌هایتان و منبرهایتان را حفظ كنید و بیشتر از سابق، شمایی كه این معجزه را از مسجد دیدید كه همه قدرتها را به هم شكست، نه فقط ابرقدرتها، قدرتهای دیگر را هم به هم شكست، نباید در اسلام سستی كنید. مسجدها را محكم نگه دارید و پرجمعیت كنید.»[۱۵]
رهبر كبیر انقلاب با تیزبینی كه در مسائل سیاسی اوایل انقلاب داشتند، خطر جدایی مردم و انقلاب را از مساجد حس می‌كردند و مراقب بودند تا ارتباط مردم با مسجد قطع نگردد، اسناد تاریخی نشانگر آنست كه ارتباط مردم با مساجد، نقش بسیار مؤثری در پیروزی انقلاب اسلامی داشته است و تداوم آن نیز بستگی به همین ارتباط دارد.از جمله مواردی كه نشان‌دهنده اهمیت فوق‌العاده حضور مردم در مساجد را از دیدگاه حضرت امام نشان می‌دهد، پیامی كه اعلام كردند كه تمامی اسلحه‌هایی كه در اوج تظاهرات و درگیریها به دست مردم افتاده است، به مساجد تحویل داده شود. این پیام كه با استقبال همگان مواجه شد، تأكید دیگری بر این مطلب است كه علاوه به اهمیت اجتماع و تجمع در مسجد، حتی رفت و آمد به این جایگاه الهی نیز دارای آثار و بركات و خنثی‌كننده نقشه‌های دشمنان است، در حالیكه مكانهای دیگر نظامی و انتظامی بود كه می‌توانست به عنوان پایگاه جمع‌آوری معرفی شود، و این چیزی نیست جز اهمیت حضور و رفت و آمد به مساجد و پیوند و ارتباط جامعه با روحانیت!!
حضرت امام در بخشی از این پیام می‌فرمایند:
«باید تمام اسلحه‌هایی كه در دست مردم است، جمع شوند. هركس اسلحه‌ای پیدا كرد، باید به مسجد محله خود ببرد و به امام جماعت مسجد تحویل بدهد، و بعد این اسلحه‌ها از مساجد به كمیته آورده می‌شود.»[۱۶]
و به خاطر همین لزوم ارتباط است كه در صدر اسلام و حتی بعد از آن، تمام خطابه‌ها و پیام‌ها و مشورت‌ها و نیز محل رفع مشكلات مردم، محل رسیدگی به اختلافات و مسائل حقوقی و قضائی، مركز آموزش و تعلیم و دانش‌اندوزی و... در این مكان مقدس انجام می‌گرفته است.
۳ـ توجه به مدیریت در مسجد
بحث مهم دیگر در مسجد، مدیریت و امامت آن است، این رسالت ویژه و مهم ـ امامت در نماز ـ نوعی رهبری و پیشوایی است كه لازمه آن این است كه امام جماعت در حد خود واجد كمال، خصال، روحیات و عملكردهای پسندیده‌ای باشد كه همان كمالات در سطح بالاتری برای رهبری صالح جامعه اسلامی مطرح می‌باشد.
با نگرشی اجمالی به تاریخ مساجد درمی‌یابیم كه مساجد تنها برای ادای فرائض دینی نبوده، بلكه علاوه بر پایگاه تجمع طبقات گوناگون اجتماع برای ادای وظایف شرعی و دینی، همواره پایگاهی برای استفاده‌های علمی، فرهنگی، آموزشی و... برای جوانان بوده است و همانگونه كه مساجد محل تصمیم‌گیری‌های سیاسی و شروع بسیاری از حركت‌های اسلامی و نهضت‌ها بوده است، در مقابل، آن روزی كه ارتباط با دین و مساجد ضعیف یا قطع شده، ضعف و ناتوانی و شكست را برای ملت‌ها به دنبال داشته است.
در تاریخ انقلاب شكوهمند اسلامی نیز مساجد نقش سازنده و مؤثر خود را در تقویت ایمان به هدف و همچنین گردآوری طبقات گوناگون مردم، به خصوص جوانان ایفا كردند.
با توجه به مطالب فوق جایگاه و نقش مهم امام جماعت به عنوان اولین برنامه‌ریز، هم در تقویت بنیه دینی و مذهبی و هم به منظور بهره‌برداری مناسب و مفید از مسائل سیاسی، اجتماعی و ارتقای میزان آگاهی آحاد مردم، آشكار می‌شود.
به همین جهت است كه در صدر اسلام مدیریت و امامت مسجدالنبی (ص) به عهده شخص پیامبر(ص) و در غیاب ایشان به عهده كسانی بوده است كه به تشخیص آن بزرگوار صلاحیت امامت را داشته‌اند و توسط خود حضرت معرفی می‌شده‌اند.
حضرت امام خمینی نیز با توجه به نقش مهم مسجد در ابعاد عبادی ـ سیاسی، نظامی و اجتماعی، وظیفه امام جماعت را بسیار گسترده‌تر از یك نماز جماعت می‌دانستند، و لزوم شایستگی و احراز شایستگی امام جماعت را مورد تأكید قرار می‌دادند و بر این مسئله تأكید داشتند كه استقامت هر مسجد و اهل مسجد بستگی به امام جماعت آن دارد، چرا كه گاه عدم شایستگی او، موجب انحراف و دوری جماعتی از مسلمین از مسیر حق می‌شود. آن فقید فرزانه می‌فرمودند:
«استقامت هر مسجدی و اهل هر مسجد به عهدهٔ امام مسجد است. ...گوینده‌ها باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم كنند. ائمه جماعات باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم كنند دیگران را.»[۱۷]
توجه خاص آن بزرگوار بر لزوم دقت و حساسیت در تعیین و نصب امام جماعت مخصوصاً در مساجد خاص و پرجمعیت تا آنجا بود كه حتی در مواردی شخصاً امام جماعت برخی از مساجد را انتخاب و معرفی می‌كردند.
كه این انتخاب‌ها از دو جهت حائز اهمیت و قابل دقت می‌باشد
اولاً: تعیین و انتخاب امام جماعت مساجد به قدری مهم و حائز اهمیت است كه در بعضی موارد رهبر حكومت اسلامی، شخصاً اقدام می‌فرمودند.
ثانیاً: با توجه به تأكیدات مكرر آن بزرگوار بر نقش سیاسی، اجتماعی و نظامی مسجد، علاوه بر نقش عبادی آن، این مطلب به دست می‌آید كه لازم است ائمه جماعات مساجد، افرادی آگاه به زمان و با تأیید علماء انتخاب شوند.
(جهت آگاهی از نمونه‌هایی از تعیین امام جماعت توسط شخص حضرت امام، به صحیفه نور ج ۲۲ و ۱۹ صفحات ۲۰۵ و ۱۱۴ رجوع شود.)
●استفاده بهینه از مسجد
مسجد از آغاز نه تنها محل نیایش و عبادت، ذكر، وعظ و خطابه و تجمع مؤمنان در ساعات خاص بوده، بلكه محل ابلاغ احكام و دستورها و آموزه‌های دینی، جایگاه قضاوت و دادرسی، ستاد تبلیغات، و مركزی برای رفع مشكلات مردم نیز بوده است.
آنچه در شرایط اجتماعی و پر از حساسیت فعلی به عنوان یكی از وظایف مهم امام جماعت هر مسجد مطرح می‌باشد، اختصاص زمانی مناسب برای برقراری ارتباط صمیمانه با اقشار مختلف مردم جهت حل مشكلات اجتماعی و فرهنگی آنان و نیز رسیدگی به اختلافات خانوادگی و مشابه آن می‌باشد؛ كه از این طریق امام جماعت خواهد توانست ضمن برنامه‌ریزی دقیق برای ارائهٔ خدمات مختلف فرهنگی و دینی به مراجعین، از فضا و محیط مسجد نیز استفاده بهینه بنماید. بخصوص این برنامه می‌تواند عاملی برای جذب بیشتر نسل نو به مسجد باشد، چرا كه چشمه‌های امید به آیندهٔ موفق و بالنده را در دل و ذهن آنها جاری خواهد ساخت و از خالی شدن این سنگر جهاد و عبادت، جلوگیری خواهد كرد.
۴ـ نقش و اهمیت مسجد در بعد سیاسی
مسئله حائز اهمیت دیگری كه در صدر اسلام مورد توجه خاص پیامبر گرامی اسلام(ص) بوده است و مرحوم امام نیز به تبعیت از آن حضرت بر آن تأكید داشتند، مدیریت سیاسی مسجد است.
اهمیت این موضوع به حدی است كه اگر مسجد از سیاست اسلام دور بماند، آنگونه خواهد شد كه دشمنان خواستارش بوده و سعی كرده‌اند تا مسجد و نماز جماعت را به محل صرف عبادت مبدل كنند، تا هیچ ضرر و خطری از این ناحیه متوجه آنها نباشد.
در دوران انقلاب اسلامی ایران نیز پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگ‌ترین، فعال‌ترین و بارزترین بخش كار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا كه مساجد در آگاهی و بیداری توده‌ها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشته‌اند و رژیم‌های استعماری جهان نیز از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی می‌ترسند و این واضح است كه همانگونه كه مسجد از آغاز به عنوان خانه خدا و محبوبترین مكانها به عنوان نخستین كانون عبادی مطرح بوده است و همانطور كه نخستین جایگاه دانش و مركز تعلیم و تعلم قرآن و بحث و بررسی مسائل دینی بوده است، به همان نسبت به عنوان نخستین نهاد سیاسی در جامعه اسلامی، از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار بوده است.
پیامبر اكرم(ص) اصول سیاسی اسلام را به ویژه در اموری كه می‌دانست مسلمانان از نظرات و تجربیات مفیدی برخوردارند، در مسجد به شوری می‌گذاشت.
حضرت امام در تبیین بعد سیاسی مسجد می‌فرمایند:
«اما راجع به اسلام شروع كردند تبلیغات كردن به اینكه اسلام یك مكتبی است كه می‌گوید: ملایم، كم‌كم لابد پیش می‌آیند، یك مكتبی است كه مربوط به دعا و ذكر و یك روابطی مابین مردم و مابین خالق، و سیاست را كاری به آن ندارد، اسلام به حكومت كاری ندارد، به سیاست كاری ندارد، این را آنقدر تبلیغات روی آن كردند كه در جامعه خود روحانیت هم به خورد آنها هم دادند كه بسیاری از آنها هم همین اعتقاد را پیدا كردند... كه روحانی مسجد برود و نماز بخواند و عرض می‌كنم از این صنف كارها: درس بگوید و مباحثه بكند و آن آداب شرعیه را به مردم نشان دهد. آنها دیدند كه نماز روحانیون و نماز اسلام هیچ به آنها ضرر ندارد، هرچه می‌خواهند نماز بخوانند.»[۱۸]
و در جایی دیگر با بیان اینكه اسلام با سیاست آمیخته شده و اسلام بدون سیاست، اسلام نیست می‌فرمایند:
«كتابهایی كه اسلام در سیاست دارد بیشتر از كتابهایی است كه در عبادت دارد، این غلط را در ذهن ما جای‌گیر كرده‌اند و حتی حال باورشان آمده است. آقایان، به اینكه اسلام با سیاست جداست، این یك احكام عبادی است مابین خودش است و خدا، بروید توی مسجدتان و هرچه می‌خواهید دعا كنید، هرچه می‌خواهید قرآن بخوانید حكومتها هم به شما كار ندارند اما این اسلام نیست.»[۱۹]
آن بزرگ‌مرد تاریخ در اوج اختناق رژیم ستمشاهی یعنی سال ۵۲ می‌فرمایند:
«وظیفه علمای اعلام و مبلغین است كه جرائم اسرائیل را در مساجد و محافل دینی به مردم گوشزد كنند.»[۲۰]
البته ناگفته پیداست كه سیاست مسجد با مسجد سیاسی كه طرفداران هر گروه و جناح، این مكان مقدس را سیاسی و جناحی كرده و امام جماعت، نمازگزاران، سخنرانان و تمام برنامه‌های آن طبق سلیقه آن گروه اجرا می‌شود، فرق، می‌كند. چرا كه با تعریفی كه اسلام از مسجد عرضه می‌كند، مسجد نمی‌تواند پایگاه سیاسی «یك حزب» باشد، مسجد از یك سو به «خدا» و از سوی دیگر به «مردم» تعلق دارد. از این رو نمی‌تواند زیر سیطرهٔ یك باند سیاسی قرار بگیرد و از آن به صورت مركز فعالیتهای تشكیلات گروهی استفاده شود.
حضرت امام در خاطره‌ای می‌فرمودند: «در دوران رضاخان من از یكی از ائمه جماعات سؤال كردم كه اگر یك وقت رضاخان لباس‌ها را ممنوع كند و اجازه پوشیدن لباس روحانی به شما ندهد، چكار می‌كنید؟ او گفت: ما توی منزل می‌نشینیم و جایی نمی‌رویم. گفتم: من اگر پیشنماز بودم و رضاخان لباس را ممنوع می‌كرد همان روز با لباس تغییر یافته به مسجد می‌آمدم و به اجتماع می‌رفتم. نباید اجتماع را رها كرد و از مردم دور بود.»[۲۱]
آنچه از لابلای سخنان و پیامهای حضرت امام خمینی مشهود است، تأكید و سفارش بر اهمیت مسجد و اجتماع در آن است كه پرداختن به تمامی آنها در این مقال نمی‌گنجد. ولی آنچه از مجموع سخنان پیامبرگونه ایشان دربارهٔ نقش مهم و سرنوشت‌ساز مسجد در جامعهٔ اسلامی بدست می‌آید، حفظ مسجد در راستای حفظ اسلام و دور نشدن از اهداف آن است.
نتیجه آنكه مسلمانان و حكومت اسلامی مكلفند دستورات و احكام دین را به بهترین وجه در تمامی ابعاد زندگی خود پیاده نمایند؛ و از سوی دیگر، باید مراقب باشند تا مبادا به بهانه‌های مختلف (مانند مقدس بودن مسجد) توطئه جدایی دین از سیاست در جامعه و مسجد اجرا شود؛ چرا كه یكی از جلوه‌های پیاده شدن احكام دینی در زندگی مؤمنین، توجه و اهتمام به مسائل و مشكلات سیاسی جامعه و تلاش در جهت رسیدگی و برطرف ساختن آنهاست. و چه مكانی بهتر از مسجد برای هماهنگی این فعالیت‌ها؟ و چه فضایی بهتر از جماعت مؤمنین، كه خود، جلوه‌ای از بعد سیاسی نماز ـ این عبادت بی‌همتا ـ است؟
پس به جاست تا سفارشات و نصایح آن پیر فرزانه را به گوش جان بشنویم و به مقدار توان در اجرای آن بكوشیم تا زمانی كه بفرموده آن عزیز همه‌جا یك صبغه و رنگ اسلامی پیدا كند، كه اگر انشاءالله این معنا تحقق پیدا كند همه چیز ما اصلاح می‌شود.

محمّدمهدی فجری
پی‌نوشتها:
[۱] . وسایل‌الشیعه، ج ۳، ص ۵۱۷.
[۲] . من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۷۷.
[۳] . ترمذی دعوات، ج ۳، ص ۸.
[۴] . صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۳۱۶.
[۵] . همان، ج ۱۲، ص ۳۹۳.
[۶] . همان، ج ۲، ص ۴۵۱.
[۷] . همان، ج ۱۳، ص ۱۵.
[۸] . همان، ج ۷، ص ۶۵.
[۹] . مسجد و انقلاب اسلامی، ص ۴۶.
[۱۰] . صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۳۲۵.
[۱۱] . همان، ج ۱۲، ص ۳۹۳ و ۳۹۴.
[۱۲] . همان، ج ۱۰، ص ۱۶ و ۱۷.
[۱۳] . همان، ج ۱۳، ص ۲۱.
[۱۴] . همان، ج ۸، ص ۶۰.
[۱۵] . همان، ج ۱۳، ص ۱۹.
[۱۶] . همان، ج ۶، ص ۱۳۱.
[۱۷] . همان، ج ۹، ص ۴۷۹.
[۱۸] . همان، ج ۴، ص ۱۶
[۱۹] . همان، ج ۳، ص ۲۲۷.
[۲۰] . همان، ج ۳، ص ۷.
[۲۱] . ۴۲۰ داستان از نماز و عبادات امام خمینی.

منبع : مجله حضور