در باره‌ی ترجمه و ابوالحسن نجفی

خانواده‌ی تیبو، بچه‌های کوچک قرن (نوشته‌ی روشفور)، شیطان و خدا (اثر ژان پل سارتر)، گوشه‌نشینان آلتونا (ایضا از سارتر)، شنبه و یک‌شنبه کنار دریا (از روبر مرل)، کالیگولا (نمایش‌نامه‌ی معروف آلبر کامو)، ادبیات چیست (باز هم اثر سارتر)، ... «پرنده‌گان می‌روند در پرو می‌میرند» یادم رفت و البته و راستی، به راستی ترجمه‌ی «بیست و یک داستان از نویسنده‌گان معاصر فرانسه»، کارنامه‌ی درخشانی‌ست.
این‌ها به کنار، نوشته‌ها و تألیف‌های متعدد، ابوالحسن نجفی را یک نویسنده‌ی پرکار و تمام‌عیار کرده که اگر از میان نویسنده‌های ایرانی برش داری، جای زیادی خالی می‌شود. خدا نگه‌اش دارد!
کتاب اخیر او که ترجمه‌ای‌ست از داستان‌های کوتاه فرانسوی، انتخاب‌های دقیق و نکته‌بین مترجم را هم نشان می‌دهد.
هرچند گمان‌ام در کشور ما، زمین ادبیات رفته زیر سایه‌ی ترجمه، و کلمات دوبله و مترجم‌مآبانه، جای شهد شیرین واژه‌های فارسی را اشغال کرده‌اند، اما «نجفی» یک مترجم صرف نیست.
در «بیست و یک داستان» شاه‌کارهای کوچک شکوه‌مندی گنجانده شده‌اند که هر کدام خوانش زبانی خود را می‌طلبد.
یادمان باشد زبان ساده‌ی ترجمه‌ها و انتخاب روشن‌ترین دایره‌های واژه‌گان توسط مترجم گول‌مان نزند.
سخت است. پیدا کردن زبان نویسنده خیلی سخت است. کما این‌که مترجم‌هایی که حالا هستند و ترجمه می‌کنند و اصلا زبان نویسنده را که هیچ، روح رمان و جان نوشته را در نیافته، کلمه کنار کلمه چیده، بازار نشر را انباشته‌اند. در «خانواده‌ی تیبو» بر خلاف ظاهر ساده و روان، کار مارتن دوگار، زحمت سنگین مترجم، اثر را به یک بازآفرینی در زبان فارسی رسانده است.
نویسنده‌ی «فرهنگ فارسی عامیانه» خوب می‌داند یک پزشک خودخواه پاریسی قرن نوزدهمی راجع به برادرش، پدرش و سرانجام کل خانواده‌ی تیبو چه «می‌اندیشید». بعد می‌آید اندیشه‌اش را در کلمات متن در می‌یابد و ترجمه می‌کند.
این کشف شخصیت‌ها و یافتن زبان آن‌ها، هم‌چنین زبانی که باید فضای ذهن و زنده‌گی آن‌ها را توصیف کند، به مکاشفه‌یی روان‌شناسانه نیازمند است.
داستانی توی کتاب «بیست و یک داستان ...» هست به نام «زنی از کرک». این کرک شهری‌ست در ایرلند. می‌دانیم که دولت انگلستان با خودمختاری ایرلند و ایجاد ارتش مجزا، میان ایرلندی‌ها جدایی و دو دسته‌گی ایجاد کرد. در خانواده‌ی ایرلندی، زن چریک متواری کوه‌نشینی شده و پدر اما، در ارتش ایرلند تازه‌تأسیس خدمت می‌کند. زن و مرد پسری دارند که در طول داستان است.
دانه، دوان، شب، از کنار دریاچه‌یی که ماه بر آن تابیده می‌دود. داستان را تعریف نمی‌کنم. ۳۹۰۰ تومان ناقابل دادن ساعت‌ها لذت بردن!
داستان «زنی از کرک» با عنایت به تکنیک‌های داستان‌نویسی نوشته شده. تغییر جای مادر و فرزند، و عشق، وحالات پیچیده‌یی که آدم‌ها با آن روبه‌رو می‌شوند، از داستان اثری سترگ ساخته، اما در انتقال این شاه‌کار به ذهن من فارسی‌زبانِ ناآگاه از زبان و تاریخ ایرلند زحمتی که کشیده در این است که «حال» ماجرا درک شده و ترجمه شده.
خود آدم‌ها ترجمه شده‌اند، نه حرف و حدیث توی داستان. و لمس‌شدنی و باورپذیر شده‌اند.
هرچند سارتر و کامو، ژید و دیگران، تحفه‌های ترجمه‌های تک‌بعدی و آبکی آل احمد برای زبان فارسی بوده‌اند، اما بازخوانی سارتر در اثری که قبلا هدایت به فارسی ترجمه‌اش کرده دیوار نشان می‌دهد اثر هنری چه‌قدر به بازخوانی و قرار دادن واژه‌گان زمان خود پاسخ می‌دهد و به‌روز می‌شود.
این مطلب در «مرتد» اگر به دست آل احمد یا حتا هدایت می‌افتاد، یک «مرتد» مبارز سیاه‌بین می‌شد که باید وضع موجود را تغییر می‌داد، اما نجفی در ترجمه از «مرتد» شخصیتی همیشه‌گی و ملموس ساخته است. معرفت مترجم راجع به باقی آثار همه‌ی این نویسنده‌ها، باعث شده که زبان خاص خود آن‌ها را کشف کند.
هم‌چنان که در «خانواده‌ی تیبو» با اختراع زبان روبه‌رو هستیم، با یک فارسی خانواده‌ی تیبویی روبه‌رو هستیم. در «بیست و یک داستان ...» هم زبان داستان‌ها اختراع شده.
کتاب «بیست و یک داستان از نویسنده‌گان معاصر فرانسه» در سه‌هزار جلد و توسط انتشارات نیلوفر به بازار آمده، ضمن آن که چیدن داستان‌ها به شکل تاریخی، یک قرن داستان‌نویسی فرانسوی‌ها را مرور می‌کند و باز می‌نمایاند.

صالح تسبیحی

منبع : دو هفته نامه فروغ