حرم مطهر رضوی و جاذبه‌های مادی ومعنوی آن

پیش از ظهور اسلام در جزیره‌العرب، یعنی زمانیكه اعراب غرق در فساد ناشی از جاهلیت بودند، ایرانیان مردمی دیندار و یكتاپرست بودند.
به همین سبب زمانیكه كه دین اسلام به عنوان كاملترین دین و شریعت الهی به آنان معرفی شد با آغوش باز از آن استقبال كردند.
از همین رو زمانیكه پیامبر در آخرین سالهای عمر با پركت خود خطاب به مسلمانان در حدیث ثقلین گفت: من دو امانت گرانبها یعنی قرآن و اهل‌بیتم را در نزد شما امانت می‌گذارم، مهر و محبت خاندان پیامبر در دل ایرانیان جای گرفت.
درست زمانیكه مامون خلیفه عباسی با خدعه و نیرنگ امام رضا (ع) یكی از سلاله پاك پیامبر به ایران آورده شد، مردم عشق و ارادت خود را به اهل بیت به نمایش گذاشتند و اوج این ارادت پس از شهادت مظلومانه امام به دنبال ناكامی مامون از اهدافش نمایان شد.
زمانیكه حضرت رضا(ع) در روز سی‌ام صفر سال ‪ ۲۰۲هجری قمری در سرزمین خراسان به دور از خانواده و فرزندان دار فانی را وداع گفت، مردم نگذاشتند غم غربت امام احساس شود و تشیع جنازه و عزاداری آن بزرگوار به بهترین نحو انجام شد.
از آن زمان به بعد قبر منور امام رضا(ع) بهشت روی زمین شیعیان و ارادتمندان اهل بیت واقع شد و آستان مقدس ایشان روز به روز باشكوهتر و عظیمتر گردید.
هر سال بر زایران و علاقه‌مندان حضرت افزوده شد، به طوریكه در حال حاضر آستان قدس رضوی به عنوان یكی از مراكز بزرگ جهان اسلام و كانون تجمع شیعه درآمده است.
حضور برخی از مراجع طراز اول شیعی در این شهر به بهانه حضور با بركت امام هشتم (ع) است.
وجود گنبد و بارگاه امام، نگین شهر مشهد شده است و مغناطیس قوی معنوی آن كه تبلوری از انوار قدسی الهی است، دل هر مسلمان و انسان آزاده را به سوی خود جذب می‌كند.
آنچه امروز به عنوان روضه منور رضوی شهرت دارد و ضریح امام در آن واقع شده است اولین بنای مرتبط با این بارگاه است.
اگرچه در طول تاریخ آستانه مقدس امام مورد خشم و تهاجم دشمنان قرار گرفت اما هر بار با اهتمام بیشتری بازسازی شد.
در سال ‪ ۴۰۰هجری قمری در زمان سلطان محمود غزنوی فضایی بزرگ در مجموعه روضه منور رضوی احداث و قبر و بارگاهی برای حضرت بنا و ضریحی روی مقبره نصب شد.
بخش زیادی از این بناها در سال ‪ ۵۴۷هجری قمری توسط غزها به تلی از خاك تبدیل شد، اما باردیگر و به شكلی گسترده‌تر و باشكوهتر از قبل ایجاد شد.
وجود میلیونها قطعه كاشیكاری، مقرنس‌سازی و آیینه‌كاری مزین به خطوط اسلیمی، طرحهای اسلامی و آیات قرآنی و احادیث حاصل صدها سال هنر و معماری اسلامی و ایرانی كه زینت بخش گنبد و بارگاه و فضای داخلی و خارجی حرم مطهر شده و نوازشگر چشم هر بیننده است.
آنچه اینجا خلق شده حاصل به كارگیری هنرآموخته شده و كار دست نیست بلكه هنرمندان خشت خشت و بند بند این بنا را با ذره ذره وجود و عشق به خاندان پاك پیامبر بنا كرده‌اند.
اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با افزایش جمعیت كشور، نیاز به گسترش و ایجاد فضاهای جدید احساس شد و در حالیكه در طول ‪ ۱۲قرن تنها ‪ ۱۲۰هزار متر مربع بنا در حوزه حریم احداث شده بود، اكنون این رقم به ‪ ۹۰۰/۰۰۰متر مربع افزایش پیدا كرده است.
با توجه به تصوری كه ما از حرم داریم، مجموعه داخلی حرم یعنی فضای اطراف قبر مبارك علی‌ابن موسی‌الرضا(ع) حایز اهمیت‌ترین بخشها است.
ضریح مقدس امام رضا (ع) خود یكی از شاهكارهای معماری اسلامی و ایرانی است كه با سوره‌های "هل اتی" و " یس " مزین و با طلا و نقره ساخته شده است. این ضریح كه در حال حاضر پنجمین ضریح قبر امام است به دست استاد محمود فرشچیان طی هفت سال از سال ‪ ۱۳۷۹تا ‪ ۱۳۷۲ساخته شد.
اولین ضریح قبر مبارك از جنس چوب با تسمه‌های فلزی و پوشش طلا و نقره در اواسط قرن دهم و در دوران شاه طهماسب صفوی ساخته شد.
شاید یكی از تامل‌انگیزترین بخشهای داخلی و پیرامونی حرم مطهر رضوی وجود صدها لوستر درخشان است كه فضای ملكوتی حرم را به طرز زیبایی نورافشانی كرده است.
به طوریكه در حال حاضر ‪ ۱۳۵۸دستگاه جار، لوستر و نورافشان و ‪ ۲۵هزار شعله لامپ روشنایی این بخشها را تامین می‌كند.
سنگین‌ترین جار دراین مجموعه حرم مطهر ‪ ۱۱۴شاخه و حدود دو تن وزن دارد كه در دارالسلام نصب شده است.
در مجموع می‌توان گفت آستان قدس رضوی به عنوان یك مجموعه عظیم معماری، هنری، علمی و اسلامی شامل بخش‌های مختلف فرهنگی، رفاهی ، علمی و آموزشی، اقتصادی، صنعتی و درمانی در جهان اسلام و بویژه عالم تشیع مطرح است.
در طول سالهای پس از انقلاب این مهم احساس شده روز به روز در جهت گسترش كمی و كیفی آن تلاش شده است.
این مدت با احداث صحن‌های جمهوری اسلامی، قدس، جامع رضوی، هدایت، كوثر و غدیر ‪ ۱۷۴هزار مترمربع زیربنا به فضای صحن‌های حرم مطهر افزوده شد.
در سالهای اخیر بیش از ‪ ۴۰هزار متر مربع رواق شامل رواق بالا سرمبارك، دارالاجابه، دارالولایه، دارالهدایه، دارالحكمه و دارالرحمه احداث گردید.
همچنین در این سالها ‪ ۱۱۳هزار متر مربع پاركینگ در چهار نقطه منتهی به صحن‌های حرم به عنوان توقفگاه سه هزار خودرو در جهت رفاه حال زایران و مجاوران علی‌ابن‌موسی الرضا(ع) دایر شد.
مهمانسرای حضرت نیز یكی دیگر از بخشهای رفاهی زایران است در سالهای اخیر گسترش یافته و در حال حاضر این بخش در ‪ ۴۲۶۴متر مربع بنا شده و سالانه پذیرای دو میلیون زایر است.
احداث موزه قرآن، موزه تمبر و اسكناس، ظروف، فرش، نجوم و ساعت، صدف، سلاح، هنر و نقاشی، هدایای رهبری و موزه مركزی كه هر كدام گنجینه عظمیی را در بردارد و از مهمترین مراكز فرهنگی و هنری آستان قدس رضوی است كه پس از انقلاب گسترش یافت.
موزه مركزی آستان قدس رضوی كه حدود ‪ ۶۰سال قبل یعنی حدود سال ‪ ۱۳۲۴هجری شمسی بنا شده است شامل پرده‌های تعزیه‌خوانی، تابلوهای گرابنها، قرآن‌های نفیس خطی و چاپی و انواع لوازم زینتی است كه هر بیننده‌ای را ساعتها جذب خود می‌كند.
احداث دانشگاه علوم رضوی در زمینی به مساحت ‪ ۹۴۱۳متر مربع زیربنا به عنوان یكی از مراكز مهم علوم اسلامی یادگار دوران انقلاب اسلامی است.
در حال حاضر این دانشگاه در ‪ ۱۷رشته دانشگاهی و در سه مقطه كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكترا دانشجو دارد.
علاوه بر این دانشگاه امام رضا(ع) نیز در سال ‪ ۱۳۷۸در دو رشته كتابداری و اطلاع‌رسانی و تربیت‌بدنی و علوم ورزشی دایر شد كه در آینده نزدیك با توسعه كمی و كیفی خود به عنوان یكی از مراكز مهم دانشگاهی كشور تبدیل می‌شود.
ایجاد كتابخانه مركزی آستان قدس رضوی در ‪ ۲۸هزار متر مربع در سه طبقه، با بیش از یك میلیون و یكصد جلد كتاب خطی، چاپی ، آثار نفیس مشاهیر جهان از مراكز بزرگ علمی و فرهنگی در خاورمیانه است.
البته علاوه بر كتابخانه مركزی آستان قدس رضوی، این مركز ‪ ۳۴كتابخانه وابسته نیز در سطح كشور با یك میلیون و ‪ ۴۰۰هزار جلد كتاب دایر كرده است.
بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی با ‪ ۲۴هزار و ‪ ۳۰۰متر مربع در چهار طبقه و شامل گروههای پژوهشی علوم قرآنی، جغرافیانی اسلامی، هیات، نجوم، ترجمه عربی، اردو ، انگلیسی، فرانسوی ، آلمانی و ادبیات كودك و نوجوان، كتاب شناسی، خراسان شناسی و اقتصاد اسلامی، امروزه به عنوان یكی از مراكز مهم علمی و پژوهشی در كشور مطرح است.
در این مركز بیش از ‪ ۵۰هزار جلد كتاب فارسی ، عربی و لاتین موجود است و تاكنون نیز ‪ ۱۴۰۱عنوان كتاب به چاپ رسانده است.
مركز نگهداری اسناد و مدارك از بخشهای منحصر به فرد مجموعه حرم مطهر رضوی است كه اكنون حدود شش میلیون سند در آن نگهداری می‌شود.
در ادامه فعالیت‌های فرهنگی آستان قدس رضوی می‌توان از ایجاد بنیاد فرهنگی رضوی یاد كرد كه در طول ‪ ۱۸سال گذشته فعالیت‌های آموزشی خود را دانش‌آموزان شهر مشهد بویژه در مناطق محروم‌نشین از جمله شهرك شهید رجایی متمركز كرده است.
در حال حاضر مدارس وابسته به این مركز در سطوح مختلف آموزشگاهی شش هزار دانش‌آموز را تحت پوشش قرار داده است.
دامنه فعالیت فرهنگی آستان قدس فضای مطبوعاتی كشور را نیز در برگرفته به طوریكه روزنامه قدس به عنوان یك روزنامه سراسری از سوی این مركز چاپ و منتشر می‌شود.
علاوه بر این ‪ ۱۶نشریه دیگر در قالب هفته‌نامه، ماهنامه و فصلنامه توسط آستان قدس رضوی به چاپ می‌رسد.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان