چای داروی شفابخش

چای یکی از دلپسندترین نوشیدنی‌های متداول در جهان است، به‌طوری‌که پس از آنب بیشترین مصرف را در بین مردم دارد و به‌طور میانگین روزانه یک میلیارد فنجان چای نوشیده می‌شود.
اولین مرجع مسلم در مورد چای لغت‌نامه چینی (KuoPo) است که در سال ۳۵۰ میلادی یافت شد.
گیاه چای به گروهی از گیاهان به نام کاملیا نزدیک است و به نام علمی کاملیا سیننسیس نزد دانشمندان شهرت دارد، در جهان ۳۰۰۰ نوع گوناگون از آن تاکنون شناخته‌اند.
دو برگ و یک غنچه از این گیاه همیشه سبز که در آب و هوای گرم و مرطوب مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری رشد و نمو می‌کند برای ساختن چای خشک برداشت می‌شود.
تمام انواع چای را می‌توان به سه گروه عمده: تخمیری (چای سیاه)، تخمیر نشده (چای سبز)، نیمه تخمیری (چای اولانگ و پوچونگ) تقسیم کرد.
۱. چای سیاه: برگ‌های چای را ابتدا له می‌کنند و آنگاه در مجاورت هوا قرار می‌دهند تا تغییرات شیمیائی در آنها پدید آید (ابتدا رنگ برگ‌های چای قهوه‌ای می‌شود و سپس مزه مشخص چای سیاه در این مرحله به‌وجود می‌آید) سپس محصول را خشک می‌کنند.
۲. چای سبز: قدیمی‌ترین نوع چای است و بیشتر در ژاپن و چین طرفدار دارد. در تهیهٔ این محصول، برگ‌ها کمتر تحت تغییر و تحول قرار می‌گیرند و فقط گرما داده و سپس خشک می‌شوند، بنابراین رنگ سبز خود را حفظ می‌کنند.
۳. چای اولانگ و پوچونگ: به حد وسط بین دو نوع چای سیاه و چای سبز گفته شده است.
گفتنی است بیش از ۴/۳ چای دنیا به چای سیاه تبدیل می‌شود و این نوع چای بیشترین مصرف را نزد اروپائیان و آمریکائیان دارد.
● ترکیبات، آثار و خواص چای
ترکیبات اساسی برگ چای عبارتند از: آب، تانن، کافئین، اسانس‌های روغنی، آلبومین، قند، پکتین، خاکستر و... بعضی از این مواد در کیفیت چای اثر مثبت و برخی اثر منفی و تعدادی بی‌اثرند.
کافئین متعلق به گروهی از ترکیبات طبیعی به نام زانتین‌ها است، زانتین‌ها احتمالاً قدیمی‌ترین محرک‌های شناخته شده در شکل گیاهی هستند، همهٔ آنها با مقادیر مختلف محرک دستگاه عصب مرکزی و عضلات اسکلتی هستند، پیامد این تحریک به‌صورت افزایش هوشیاری، توانائی به تعویق انداختن خواب، افزایش قوه ذهنی برای فکر کردن است. کافئین یک از قدرتمندترین زانتین‌هاست.
مقدار کافئین موجود در چای بین ۲ تا ۵ درصد متغیر است، مقدار کافئین موجود در یک فنجان چای که حاوی ۱۴۰ گرم مایع باشد حدود ۲۵ تا ۷۵ میلی‌گرم است.
قوی‌ترین ترکیبات موجود در چای فلاونوئیدها هستند که بیشترین فعالیت آنتی‌اکسیدانی را داشته و به میزان ۵/۱ ۵/۰درصد در گیاهان وجود دارد. (پژوهشگران ایتالیائی ثابت کرده‌اند که نوشیدن چای، خاصیت ضداکسندگی در بدن را تقریباً تا ۵ درصد افزایش می‌دهد).
ترکیب فنلی موجود در چای کاتشین است که ۳۰درصد وزن خشک چای را تشکیل می‌دهد، کاتشین چای حاوی اپی کاتشین (ـ) اپی گالاکتو کاتشنی (ـ) و استرهای گالانته آنهاست.
از جمله اثرات این ترکیبات فنلی جلوگیری از اکسیداسیون چربی، ممانعت از تصلب شرائین در بدن، به تعویق انداختن پیری زودرس، خاصیت آنتی موتاژنی، ضدسرطانی، و از طرف دیگر در سیستم‌های غذائی حاوی چربی حفظ پایداری است.
● املاح موجود در چای
چای منبع غنی از دو مادهٔ معدنی ضروری برای سلامتی یعنی منگنیز و پتاسیم است. منگنز در رشد استخوان‌های بدن نقش دارد و برای تأمین سلامتی بدن روزانه دو تا پنج میلی‌گرم منگنز مورد نیاز است. چای یک منبع غذائی از منگنز در رژیم غذائی است که مصرف پنج تا شش فنجان آن حدود ۴۵ درصد نیاز انسان به این ماده معدنی را تأمین می‌کند.
پتاسیم برای حفظ ضربان قلب اهمیت دارد و اعصاب ماهیچه‌ها را فعال کرده، میزان مایعات درون سلولی را تنظیم می‌کند. کمبود این ماده منجر به ضربان نامنظم قلب و کوفتگی عضلانی می‌شود. مصرف روزانهٔ ۶-۵ فنجان آن حدود ۷۵ درصد میزان جذب روزانه توصیه شده پتاسیم در افراد بالغ را تأمین می‌کند.
از املاح مهم دیگر موجود در چای فلوئورید است، همان‌طور که می‌دانیم فلوئورید به مینای دندان استحکام بخشیده و از پوسیدگی آنها جلوگیری می‌کند، چای از به‌وجود آمدن پلاک دندان جلوگیری می‌کند و بعضی از باکتری‌های موجود در دهان را که عامل بیماری لثه‌اند، از بین می‌برد.
چای حاوی ویتامین‌هائی است مانند: ویتامین A که خواص ایمنی دارد، ویتامین B۶ که در سوخت بدن نقش حیاتی دارد، ویتامین B۲ که برای آزادسازی انرژی از غذا ضروری می‌باشد.
● چای از بروز سرطان‌ها جلوگیری می‌کند:
کسانی‌که زیاد چای سبز یا سیاه می‌نوشند کمتر به سرطان دچار می‌شوند، مؤسسهٔ ملی سرطان شانگهای چین دریافته است مردان و زنانی‌که هر روز دست کم یک فنجان چای می‌نوشند احتمال ابتلایشان به سرطان مری ۲۰ تا ۵۰درصد کاهش یافته است، ولی نباید چای را بسیار داغ نوشید چرا که امکان ابتلا به سرطان مری را ۵ برابر می‌کند.
چای سبز و سیاه و پلی‌فنل‌های موجود در آن نقش بازدارنده علیه بسیاری از کارسینوژن‌ها دارد، جلوگیری از کارسینوژن‌ها یکی از اساسی‌ترین استراتژی در کنترل سرطان است.
سرطان‌هائی که ثابت شده است که چای اثر بازدارندگی در رشد آنها دارد عبارتند از: سرطان‌های پوست، ریه، مری، معده، کبد، دئودنوم، رودهٔ کوچک، لوزالمعده، و غدهٔ سرطان است.
چای هم‌چنین نقش عمده‌ای در جلوگیری از سرطان پوست در برابر اشعهٔ ماوراء بنفش دارد.
انواع چای‌ها میزان متفاوتی پلی‌فنل دارندکه به‌عنوان کاتشین‌ها هم نام‌گذاری می‌شوند و از میان آنها EGCG (اپی گالو کاتشین گالات) شناخته‌شده‌ترین و مهم‌ترین آنهاست.
چای سبز در جلوگیری از آفتاب‌سوختگی‌ها که منجر به سرطان پوست می‌شود تا ۹۰ درصد مؤثر است به‌طوری‌که در آینده چای سبز به‌عنوان یکی از مواد تشکیل‌دهنده در داروهای ضدآفتاب‌زدگی استفاده خواهد شد.
موضوع قابل مطرح دیگر این است که در برخی حالات، اشخاصی که مقدار زیاد چای مصرف می‌کنند ممکن است دچار کاهش ویتامین B۱ (تیامین) و هم‌چنین آهن شوند، این مسئله براثر حضور (تانین‌های) موجود در چای است که با تیامین کمپلکس داده و نیز مانع جذب آهن می‌شوند. البته پیشنهاد دیگری به این‌صورت مطرح می‌شود که ممکن است کافئین سطح آنزیم ترانس کتولاز را که فعالیتش به حضور تیامین وابسته است کاهش دهد، کاهش سطح ترانس کتولاز موجب بروز همان علائمی می‌شود که کاهش تیامین موجب می‌شود.
● چه اندازه چای باید بنوشیم تا از فایده‌های پزشکی آن بهره ببریم؟
نوشیدن ۴ تا ۵ فنجانی چای در روز مناسب است، هم‌چنین پژوهش‌گران پیشنهاد می‌کنند چای بدون مواد افزودنی هم‌چون شیر، آب‌لیمو، به‌ویژه شکر و قند که پوسیدگی دندان را تسریع می‌کند نوشیده شود.
البته مصرف چای در افرادی‌که دچار ناراحتی‌های قلبی، نقرس، سنگ‌کلیه، روماتیسم هستند باید کم باشد و نیز در افراد سالم هم مصرف بیش از اندازه آن باعث نشانگان تی‌اسم می‌شود که علائم آن تندی نبض اکستراسیستول، اختلالات عصبی و ضعف است.
● چای چه مدت باید دم بکشد؟
طبق بررسی‌های جدید برای استفاده بهینه از خاصیت ضداکسندگی چای، باید آن‌را سه دقیقه در آب داغ خیساند و برای هر فنجان یک چای کیسه‌ای یا یک قاشق چای‌خوری چای باز در نظر گرفت. گفتنی است که در عرض سه دقیقه اول تقریباً تمام کافئین چای آزاد می‌شود. دم کردن زیاد از حد چای باعث افزایش میزان تانین آزاد آن می‌شود و به‌همین دلیل زیان‌آورتر می‌شود. به‌یاد داشته باشیم، چای بنوشیم ولی زیاده‌روی نکنیم.

منابع:
مجلهٔ شیمی، سال یازدهم، شمارهٔ اول، فروردین تیر ۱۳۷۷
اولین همایش بین‌المللی چای، ۲۷ شهریورماه ۱۳۷۸
اینترنت

منبع : مجله بهکام