نقش دین در فرهنگ هندوستان

یکی از نکات قابل تأمل و توجه دربارهٔ دین هند و زایش مستمری است که در این دین وجود دارد و در هر دوره‌ای شاخه جدیدی از این فرقه متولد شده و عده‌ای را به‌خود جلب کرده است. تأثیر باورهای دینی در فرهنگ عمومی هند در چهار بخش قابل بررسی است.
۱. تأثیر آداب و رسوم و آئین‌های دینی در فرهنگ عمومی
آئین‌های دینی بخش بسیار مهمی از فرهنگ عمومی هند را تشکیل می‌دهد و مردم اوقات زیادی را صرف انجام این مراسم می‌کنند. فرقه‌های دینی مختلف مانند: جین‌ها، سیک‌ها، مسیحی‌ها، یهودی‌ها، هندوها و مسلمان‌ها هر یک به فراخور دین خود در معابد، مساجد و کلیساها با خواندن دعا و نیایش به عبادت می‌پردازند.
اکثریت مردم هند را هندوها تشکیل می‌دهند و یکی از نیایش‌های روزانهٔ آنان انجام مراسم ”آکنی بوتا“ AgniBoutha است که به هنگام طلوع و غروب خورشید انجام می‌گیرد. عبادت‌کنندگان در مکان‌هائی که در معرض تابش خورشید است می‌ایستند و با خواندن دعاهای خاص و ریختن آب در ظرف‌های سنگی خورشید را پرستش می‌کنند. از دیگر مراسم هندوها جشن ”هولی“ holy است که به مناسبت آمدن بهار، مردم با پاشیدن رنگ به سروصورت یکدیگر شادی و سرور خود را ابراز می‌کنند. این جشن به‌عنوان یک رسم دینی با فرهنگ عمومی مردم عجین شده است به‌حدی که غیرهندوها هم در آن شرکت می‌کنند. بازارهای بت‌سازی و بت‌فروشی و نیز بتکده‌هائی که در آنجا بت‌ها مورد پرستش قرار می‌گیرند به وفور به چشم می‌خورد. یکی از نکات قابل تأمل و توجه دربارهٔ دین هند زایش مستمری است که در این دین وجود دارد و در هر دوره‌ای شاخه جدیدی از این فرقه متولد شده و عده‌ای را به‌خود جلب کرده است.
در تحلیل کلی تأثیر دین در فرهنگ عمومی هند، نکتهٔ حائز اهمیت، تعاطی و داد و ستد بین ادیان است. همانطور که فرقهٔ ”سیک“ ۴۰۰ سال پس از ورود اسلام به هند به‌وجود آمد و به‌نوعی متأثر از اسلام است و مفاهیم دینی آنان با مفاهیم دینی اسلام ارتباط دارد. سیک‌ها معتقد به توحید هستند و در معابد آنها بت یافت نمی‌شود اما به مظاهر الوهیت توجهی ندارند. آخرین نکته دربارهٔ آئین هند و حضور کم‌رنگ غرب در چند فرقهٔ جدید هندوئی است که تحت‌تأثیر اندیشه‌های غربی هستند.
۲. رفتارهای دینی
رفتاری دینی رفتارهائی هستند که فی‌نفسه دینی نیستند اما در مورد انجام نحوهٔ آنها دستورهای دینی صادر شده است مثل آداب غذاخوردن، نگاه کردن، خوردن گوشت حیوانات یا رفتار با آنها. یکی از متون فقهی که حاوی دستور‌العمل‌های رفتاری دینی است، متنی است به نام ”مانو“ یا ”منو“ Mano که از دوران قبل از میلاد باقی‌مانده است. از جمله فرقه‌هائی که از دستورات دینی خاصی پیروی می‌کنند فرقهٔ ”جین“ (منشعب از آئین هندو) است، یکی از اصولی که این فرقه به آن معتقد است اصل ”آهیمسا“ Ahimsa یعنی عدم آزار رساندن به دیگر جانداران است و شامل گیاهان و به‌خصوص حیوانات می‌شود. این اعتقاد بر رفتار آنان تأثیر چشمگیری دارد به‌حدی که برخی از پیروان این آئین مسیر عبور مردم را جارو می‌زنند تا حشره‌ای زیرپا له نشود و یا دهان خود را بسته نگاه می‌دارند تا حشره‌ای در آن نمیرد. اغلب به پیروی از این اصل از خوردن گوشت خودداری می‌کنند و اکثر رستوران‌ها غذاهائی را که با سبزیجات طبخ شده می‌فروشند.
اعتقاد به تقدس گاو از همین اصل ”آهیمسا“ نشأت گرفته و بعد جزء آئین هندوها شده است. در واقع گاو مورد پرستش نیست بلکه مقدس است. بنابراین رفتارهائی از این قبیل یک تفکر دینی و یک آموزهٔ دینی است.
۳. تأثیر دین در ساختارهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
هندوان به چهار کاست در جامعه معتقدند که عبارتند از:
۱. کاهنان یا رهبران دینی
۲. جنگ‌آواران
۳. تولیدکنندگان (برزگران و کشاورزان)
۴. طبقهٔ عامه مردم و طبقهٔ دیگری که جزء طبقات محسوب نمی‌شوند. ”نجس‌“ها هستند. این گروه از تمام امتیازات طبقات دیگر محرومند و خود آنان نیز این امر را پذیرفته‌اند.
لذا به پست‌ترین و کم‌اهمیت‌ترین شغل‌ها روی می‌آورند. یکی از اصول حاکم بر این طبقه‌بندی، ممنوعیت راهیابی از طبقه‌ای به طبقهٔ دیگر است. ”وی‌پی‌سینگ“ V.P.Singh که پس از راجیو گاندی به نخست‌وزیری منصوب شد قصد داشت قانون برابری طبقات را در بهره‌مندی از مزایا و امتیازات اجتماعی، وضع نماید اما با مخالفت شدید مواجه شد و این قانون به انجام نرسید.
۴. تأثیر آموزه‌های دینی در فرهنگ عمومی
آموزه‌های دینی بدون آنکه در قالب رفتار مشخصی جلوه‌گر شود، روحیات و نگرش‌های خاصی را در بین مردم رواج می‌دهد مثل روحیهٔ پرهیز از خشونت، قناعت، آرامش، نوعدوستی و... در کشور یک میلیاردنفری هند به‌دلیل وجود روحیهٔ پرهیز از خشونت به‌ندرت نزاع‌های خیابانی به‌وجود می‌آید. شاید بتوان گفت دلیل چنین روحیه‌ای اعتقاد به دو اصل مهم دینی است:
۱. اصل تناسخ یعنی بازگشت روح انسان‌ها پس از مرگ به کالبد انسانی دیگر
۲. اصل عقوبت و پاداش که انسان هرزمانی که به‌دنیا بیاید، پاداش یا مجازات اعمالی را دریافت خواهد نمود که در دورهٔ حیات قبلی در دنیا انجام داده است و میزان بهره‌مندی روح از مزایای دنیوی، متناسب با رفتاری است که در زندگی قبل مرتکب شده است.
از دیگر تأثیرات آموزه‌های دینی، پائین بودن آمار طلاق به خاطر اصل دینی مردسالاری و ریاست او بر خانواده است و همچنین تأثیر آموزه‌های دینی در معماری، نقاشی و هنرها که بیشتر در ساختمان معابد جلوه‌گر می‌شوند.

منبع : خبرگزاری ایسنا