سطحی‌نگری، ظلم به مخاطب است

محمدرضا شهید‌ی‌فرد، ۲۵ سال پیش با قبولی در تست صدایی که آقای آتش‌افروز در رادیو مشهد گرفت، به جرگه مجریان برنامه‌های رادیویی پیوست.
تا ۸:۳۰، روز نوروز، صبح‌بخیر ایران است، تهران ۲۰، اینجا فرداست و... از جمله برنامه‌هایی است که طی این مدت با حضور شهیدی‌فرد به‌عنوان مجری، تهیه‌کننده و کارگردان روی آنتن شبکه‌های مختلف سیما رفته است.کارگردان و مجری تلویزیونی «مردم ایران سلام» در پی شکستن کلیشه‌ها و نزدیک‌شدن به استانداردهای برنامه‌سازی تلویزیونی است. با این برنامه‌ساز موفق، روند شکل‌گیری برنامه صبحگاهی «مردم ایران سلام» را بررسی کرده‌ایم.
▪ اگر موافق باشید، شروع گفت‌وگویمان را از تعریف اهداف و نوع مخاطب و ساختار برنامه شروع کنیم، یعنی از سال ۸۵ که تلویزیون تولید برنامه «مردم ایران سلام» را در دستور کار خود قرار داد.
ـ اوایل سال ۸۵ سفارش ساخت برنامه صبحگاهی ۱۵۰ دقیقه‌ای از شبکه ۲ سیما اعلام شد. از همان ابتدا سعی کردیم به سراغ مسائلی برویم که در دیگر برنامه‌های تلویزیونی وجود نداشت یا اگر به آنها پرداخته می‌شد و برحسب ضروریات اجتناب‌ناپذیر قرار بود در برنامه ما نیز مورد توجه قرار گیرد، به لحاظ محتوا، شکل و فرم متفاوت شود. تعدد شبکه‌های تلویزیون، بیانگر اهمیت بهره‌مندی سلایق و نیازهای گروه‌های اجتماعی با سطوح تحصیلی و فرهنگی متفاوت از رسانه تلویزیون است. شبکه ۲ سیما، شبکه‌ای فرهنگی است، بنابراین موضوعات برنامه ما که کاری از گروه فرهنگی ـ اجتماعی شبکه بود نیز باید سبقه فرهنگی می‌داشت و رنگ صبح می‌یافت.
به موضوعاتی علاقه‌مند بودیم که تا آن زمان در برنامه‌های صبحگاهی تجربه نشده بود و حتی بسیاری معتقد بودند که در ساعات پخش صبح مجال و حوصله پرداختن به چنین موضوعاتی وجود ندارد اما به این موضوع فکر کردیم که با یافتن شکل و شمایل مناسب می‌توان چنین موضوعاتی را نیز مطرح کرد. اساس طراحی برنامه حضور مجریان و کارشناسان ثابت برنامه بود که هرکدام علاوه بر تجربه و اشراف بر حوزه تخصصی مورد نظر، حائز ویژگی‌های لازم برای حضور در رسانه تلویزیون باشند، به‌گونه‌ای که موجب ترغیب مخاطب برای تماشای برنامه شوند. بنابراین به جمعی از دوستان رسیدیم که هرکدام حداقل سابقه ۱۰ ساله رسانه‌ای و تلویزیونی داشتند.
▪ ضمن اینکه چهره‌ها، به کرات دیده‌شده تلویزیونی نبودند.
ـ بله، به عدم حضور آنها طی سال‌های اخیر در تلویزیون هم فکر کرده بودیم، می‌خواستیم این تفاوت بیشتر دیده شده و حس شود. در بخش تصاویر هم موضوعات دیگری را مدنظر قرار دادیم که از جمله آن می‌توان به لزوم تخصیص بخشی از برنامه به ترانه، تصنیف و سرود در یک برنامه صبحگاهی اشاره کرد. ساخت کلیپ در هیچ جای دنیا کار راحتی نیست و در کشور ما جریان پیوسته‌ای ندارد و در حدود ۹۵درصد از تصنیف‌های ما فاقد تصویر هستند و ما خودمان باید این کار را می‌کردیم که در این مورد به شیوه فتوکلیپ رسیدیم که در کشورمان هم تجربه شده بود اما نه به‌عنوان یک جریان پیوسته. بدین ترتیب برنامه «مردم ایران سلام» موجد یک جریان پیوسته در کلیپ و فتوکلیپ‌سازی شد. همچنین ضرورت حضور همه مردم ایران در برنامه ما را بر آن داشت که بخش‌هایی چون گفت‌وگو با مردم در تاکسی، سفر به شهرهای مختلف، تصویربرداری از آثار طبیعی و فرهنگی یا شکلی از سفر با محوریت حضور گروهی از هنرمندان، ورزشکاران و... مورد توجه قرار گیرد. نکته مهم دیگر، خبررسانی بود، چراکه یکی از نیازهای اصلی صبح، خبر است. تمام موارد ذکر‌شده با زبان مخاطب امروز باید تعریف می‌شد. پسند مخاطب از شیوه بیان و موضوع در برنامه‌سازی شاخصه پراهمیتی است. شاید یکی از دلایل اصلی توفیق برنامه «مردم ایران سلام» این بوده است که به مخاطب به شکل جدی فکر کرده است و سعی کرده با بازشناسی سلیقه مخاطب و متناسب با آن و توانمندی‌های تلویزیون در ایران برنامه‌سازی کند.
▪ طبق نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان حدود ۹۶ درصد بینندگان از برنامه اعلام رضایت کرده‌اند. این میزان علاقه‌مندی بسیار چشمگیر و کسب آن دشوار است.
در ارتباط با نظرسنجی سازمان و جهت کسب آمار دقیق و تاثیر آن در روند برنامه تا چه میزان موارد مورد نظر شما در نظرسنجی‌ لحاظ شده است؟
ـ آمارگیری و نظرسنجی از موضوعات حساس و مورد منازعه دنیای امروز است و شیوه‌های مختلفی هم برای آن وجود دارد. هیچ‌کس ادعا ندارد که نتیجه نظرسنجی‌اش کاملاً منطبق بر ذهنیت و رفتار مردم است؛ اما به آن نزدیک است. سازمان هم برای کسب نتیجه دقیق و علمی حداکثر تلاش‌اش را می‌کند. اما برای یک برنامه امکان نظرسنجی‌ کامل در تمام شهرها و روستاهای کشور وجود ندارد بدین‌منظور جامعه آماری انتخاب می‌شود تا میزان گستردگی و اقبال برنامه سنجیده شود. در این نظرسنجی اهمیت مسائل مورد نظر ما نیز مورد توجه قرار گرفت. ضمن اینکه نظرسنجی سازمان تنها شیوه اطلاع از استقبال مخاطبان نیست و توجه مطبوعات، سایت‌های اینترنتی، گروه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نشان از میزان اقبال مخاطب نسبت به این برنامه دارد مجموع موارد یاد شده شکل‌دهنده فضایی برای برنامه‌ساز و مدیران شبکه است تا از میزان کمیت و کیفیت برنامه اطلاع یابند.
▪ چند درصد از تغییرات اعمال شده در برنامه براساس سلیقه مخاطب عام و تا چه میزان با توجه به نیاز مخاطب نخبه صورت پذیرفته است؟
ـ نظر مخاطب اصل اساسی و اولیه است. ولی تعبیر هیچ کس در هیچ کجای دنیا در پاسخ به نیاز مخاطب تسلیم شدن محض نیست. مطالعه، تحلیل و شناخت نیاز مخاطب وظیفه برنامه‌ساز است اما همه چیز را نمی‌توان از زبان مخاطب گرفت وظیفه ماست که موارد جدیدی را عرضه کنیم اما متناسب با میل و ذائقه مخاطب؛ در غیر این صورت رسانه شکست خواهد خورد. رسانه بدون ارتباط مستمر، پویا و دوسویه با مخاطب اعتباری نخواهد داشت رسانه‌ای معتبر است که دیده و شنیده شود و بدین منظور باید به سلایق مخاطب احترام بگذارد حتی اگر سهم زیادی برای مخاطب قائل نباشد. در برخی مواقع نیز ما دچار اطلاعات غلط از میل و نیاز مخاطب هستیم به عنوان مثال در زمان شروع برنامه این تصور وجود داشت که بخش عمده یک برنامه صبحگاهی باید به ورزش صبحگاهی، مسابقه تلفنی، مزاح و شوخی و... اختصاص پیدا کند درحالی که این برنامه بدون پرداختن به مباحث ذکر شده فضای مفرح و بانشاط صبحگاهی را ایجاد کرده و به مسائلی هم می‌پردازد که انتقال آن از طریق رسانه تلویزیون دشوار به‌نظر می‌رسد. این وظیفه برنامه‌ساز است که برای مخاطب نیازهای تازه‌ای ایجاد کرده و ضرورت‌هایی را نیز گوشزد کند.
▪ از نکات مثبت برنامه حضور کارشناسانی است که هرکدام در حوزه کاری‌شان صاحب‌نام هستند چقدر زمان برد تا حس اعتماد به برنامه در کارشناسان ایجاد شود؟
ـ شناخت دوستان و اطلاع از شکل و شمایل کار این فاصله را کم کرد. با دعوت از دوستان و بیان طرح اولیه کار، متناسب با سیاستگذاری کلی سازمان بخش‌هایی را تعریف کردیم و مسوولیت هر بخش و در واقع اختیار عمل به کارشناس آن حوزه سپرده شده سازمان ضمن حفظ هماهنگی و همسویی بخش‌های مختلف برنامه مانند هر رسانه دیگری، سیاست‌های ضروری و اساسی را گوشزد می‌کند.
▪ به عنوان تهیه‌کننده و کارگردان این مجله صبحگاهی در طول هفته تا چه میزان به تعامل و همفکری با دیگر کارشناسان برنامه می‌پردازید؟
ـ این مشورت همواره بین مدیران سازمان و مجموعه برنامه‌سازان ادامه دارد. در مجموعه همکاران‌مان، کارشناسان و کارگردانان برنامه حتی از زمان صرف صبحانه برای طراحی برنامه‌های آتی استفاده می‌کنیم. یک ارتباط فعال و پیوسته بین مهندس ضرغامی، دکتر میرباقری، آقای فرجی و آقای حکیمی الهی و گروه برنامه‌سازها وجود دارد.
▪ چه تدبیری اندیشیده‌اید که برنامه دچار سیر بی‌تحرک و روند تکرار نشود؟
ـ در حدود دو سال از پخش برنامه می‌گذرد و طی این مدت کارشناسان،‌شیوه گفت‌وگوها و برخی بخش‌های مستند تغییرات ضروری داشته است. منظور از تغییر الزاما تبدیل شدن به یک برنامه دیگر نیست. این برنامه در قالب شکل و شمایل تعریف شده و حوزه خودش باید دچار تغییر شود. با حفظ فضا و ساختار اولیه شیوه‌های گفت‌وگو، کلیپ‌سازی، گزارش، تصویربرداری و مستندسازی، تغییرات مقطعی و فصلی کارشناسان برنامه و... داشته‌ایم. این نو شدن به شکل مداوم در برنامه وجود دارد و ادامه خواهد داشت.
▪ «مردم ایران سلام» در عین تصنعی نبودن به شکل جدی و موشکافانه به بررسی مباحث مختلف می‌پردازد. این تصور وجود دارد که این برنامه در حال حاضر مخاطبان خاص را مورد توجه قرار داده است. در طراحی اولیه کدام قشر از مخاطبان را مدنظر داشتید؟
ـ از تصورات اشتباه و رایج است که اگر موضوعی به شکل جدی مطرح شود با مخاطب عام ارتباط برقرار نمی‌کند. به اعتقاد من این برنامه و بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی و نشریات ثابت کردند که ضمن طرح مباحث جدی و عمیق می‌توان برای مخاطب عام نیز جذابیت ایجاد کرد. در سینما هم همین‌طور؛ فیلم‌های اساسی و عمیقی ساخته شده‌اند که مخاطبان زیادی را جذب کرده است. اگر برنامه‌ای ساخته می‌شود و مخاطب عام آن را نمی‌پذیرد به دلیل اشکالی است که در ساخت و طراحی برنامه وجود دارد. به مردم و مخاطب ناسزا نگوییم. اشکال از ما برنامه‌سازان است. این درست نیست که اگر خواستیم برنامه‌ای برای مخاطب عام بسازیم دچار سطحی‌نگری شویم. سطحیت بزرگ‌ترین ظلم به مخاطب عام است. اگر برای مردم متناسب با نوع دریافت‌ها و سلایق‌شان برنامه‌ای ساخته شود و در آن صداقت، راست‌گفتاری و اهتمام و احترام دیده شود مطمئنا اکثر مردم بیننده و خواهان شما خواهند شد.

منبع : روزنامه تهران امروز