نامزدی خاتمی؛ بازی برد - برد

حضور خاتمی در انتخابات ریاست‌جمهوری آتی و پیروزی وی در سه بعد تاثیر مستقیم دارد. حوزه سیاست خارجی با محوریت مسائلی چون پرونده هسته‌ای ایران، مسائل خاورمیانه (عراق، فلسطین، اسرائیل و...) و پیگیری مجدد طرح گفت‌وگوی تمدن‌ها در عرصه بین‌المللی می‌تواند شرایط ایران را از موقعیت متزلزل و بی‌ثبات کنونی به یک موقعیت عزتمندانه ارتقا دهد. در این حوزه شخصیت فردی خاتمی به‌عنوان شخصیتی بین‌المللی و حامی صلح و گفت‌وگو می‌تواند منحصربه‌فرد باشد. در حوزه مسائل اقتصادی در شرایط کنونی در موقعیت نامناسبی قرار گرفته‌ایم. تورم لجام‌گسیخته و بی‌نظمی‌های سیستمی در بازار سرمایه و اقتصاد ایران چشمگیر است. سیاست‌های رفاهی و گسترش تامین اجتماعی تا حدودی می‌تواند بخشی از مشکلات طبقات فرودست اجتماعی را مرتفع نماید. تجربه تاسیس وزارت رفاه و تامین اجتماعی و تصویب نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی در دوران ریاست‌جمهوری وی نشان از جهت‌گیری‌های رفاهی و تسلط گفتمان اقتصادی- اجتماعی چپ‌ میانه در دوران دوم ریاست‌جمهوری وی داشته است که امتداد آن برنامه و تدوین برنامه‌هایی اجتماعی و عدالت‌خواهانه از آن دست می‌تواند در جمع‌آوری هرچه بیشتر آرای طبقه متوسط پایین و طبقات فرودست اجتماعی به وی یاری رساند.
اگر چه این حوزه با توجه به بی‌انضباطی‌های مدیریتی و اقتصادی که در این چهار سال در آن به وقوع پیوسته است، می‌تواند نفسگیرترین حوزه برای ورود هر کاندیدای احتمالی و رئیس‌جمهوری بعدی باشد. حوزه سوم به مسائل مربوط به دموکراسی و حقوق بشر در ایران بازمی‌گردد که در امتداد شعارهای اولیه خاتمی مبنی بر توسعه سیاسی است. این حوزه با توجه به تجارب ارزنده‌ای که در هشت سال دوران اصلاحات با آن مواجه بودیم، می‌تواند فرآیندی تدریجی‌تر و گام‌به‌گام‌تر و در عین حال برنامه‌ریزی شده‌ای را بپیماید. ضعف جامعه مدنی و نهادهای ضروری آن در ایران نیاز به وجود دولتی توسعه‌گرا و دموکرات دارد. آن دسته از فعالان سیاسی و اجتماعی که خواهان بسط و گسترش دموکراسی و حقوق بشر نیز هستند، می‌بایست مجدانه در روی کار آمدن چنین دولتی تلاش نمایند، چراکه در بدترین حالات چنین دولتی فضای تنفس به فعالان سیاسی و حقوق بشری خواهد داد که در ذیل آن با دغدغه کمتری به پیگیری و نهادین کردن این مفاهیم در بستر اجتماع همت گمارند. از این‌رو به‌نظر می‌رسد که با رویکردهای جدید هم دولت اصلاح‌طلب و هم این قبیل فعالان فرصتی دوباره برای اجتماعی و توده‌ای کردن دموکراسی و حقوق بشری می‌یابند، چراکه در این راستا از حمایت‌های حداقلی سیاسی و حقوقی از یک‌سو و پاره‌ای از حمایت‌های مالی دولتی می‌توانند بهره‌مند شوند.
با این اوصاف سخنان اخیر سیدمحمد خاتمی در دیدار با دست‌اندرکاران خبرگزاری ایلنا را می‌توان علامتی از حضور خاتمی و سبک‌سنگین کردن شرایط حساس کنونی کشور از سوی وی دانست. امروز تمام نیروهای اصلاح‌طلب، دموکرات و وفادار به قانون اساسی جمهوری اسلامی با درک ضرورت اجماع بر یک کاندیدای اصلاح‌طلب، غالبا خاتمی را بهترین چهره برای این عصر دریافته‌اند. ادبیات دینی و در عین حال نواندیشانه و روشنفکرانه خاتمی از یک‌سو متجددین و از سوی دیگر لایه‌هایی از اقشار سنتی جامعه ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از نظر بین‌المللی نیز وی چهره‌ای جهانی و شناخته شده است. همچنین نهاد نظارتی چون شورای نگهبان نیز امکان و فرصت درنگ یا ردصلاحیت احتمالی وی را نمی‌تواند در دستور کار قرار دهد، از این‌رو می‌توان گفت که خاتمی بیشترین امکان برای ایجاد یک اجماع میان نخبگان و مردم را دارد. ادبیات روشفکرانه و حمایت وی از دموکراسی، تساهل و مدارای سیاسی، گفت‌وگوی بین مذاهب و تمدن‌ها و... برای وی پایگاه ویژه‌ای در میان جمع نخبگان، روشنفکران، دانشگاهیان و اقلیت‌های مذهبی، قومی و ... ایجاد کرده است.
با تمام احترامی که برای سایر کاندیداهای احتمالی اصلاح‌طلب قائل هستم باید بگویم که در حال حاضر هیچ شخصیتی در میان اصلاح‌طلبان واجد چنین شرایط فراگیری نیست. روشنفکران و جامعه دانشگاهی ایران نیز به ادبیات و شخصیتی کمتر از خاتمی تن نخواهند داد. شخصیت فردی و توان تئوریک و مدیریتی جمع هواداران و حامیان خاتمی نیز به مراتب افزون‌تر از سایر کاندیداهای احتمالی است. همچنین باید به دو پیش‌شرطی که خاتمی درباره آنها سخن گفت نیز توجه نمود.
این توجه در وهله‌ اول باید از سوی خود ایشان صورت پذیرد. یکی از انتقادات جدی که در دوران هشت‌ساله اصلاحات بر عملکرد خاتمی وارد می‌باشد، عدم پافشاری بر برخی برنامه‌ها و مواضع اصولی تحول‌خواهانه وی بود، این امر موجب خدشه و سلب اعتماد مردم و بدنه اجتماعی اصلاحات از آنان می‌گردد. پس نکته اصلی، اول آمدن و با برنامه آمدن و پافشاری بر همان برنامه‌های اعلام شده خواهد بود. تنها با این رویکرد است که می‌توان مردم را امیدوار نمود و امید اجتماعی را در آنان بازتولید کرده و از این سرمایه اجتماعی در جهت پیشبرد اصلاحات دموکراتیک یاری جست.
از این‌رو «تفاهم با ملت بر سر خواسته‌هایشان» تنها با در پیش گرفتن چنین رویکردی امکانپذیر است. از سوی دیگر اعلام برنامه‌ها یا آنچه خاتمی به‌عنوان «تبیین اصول اصلاح‌طلبی» قلمداد نموده است، می‌تواند سطح توقعات افراد، گروه‌ها و مردم را از وی مشخص نموده تا هرکس که در شرایط فعلی یارای همراهی با وی را دارد، تکلیف خود را مشخص نموده تا در میانه راه کسی ادعای بیشتر یا کمتری نداشته، حال در شرایط کنونی می‌بایست توقعات‌مان را در ظرف واقعیت‌های واقعا موجود سیاسی ایران امروز پیگیری نماییم. در مورد پیش‌شرط دوم خاتمی که عبارت است از امکان عملی کردن برنامه‌های رئیس‌جمهور با ساز و کارهای موجود نیز باید گفت که خاتمی تجربه حضور در بالاترین رکن اجرایی و در چارچوب ساختار حقوقی موجود را داشته است، بنابراین شاید بیش از هر شخص دیگری از اصلاح‌طلبان بر اختیارات و محدودیت‌های آن واقف باشد. اگرچه این پیش‌شرط در دل خود و چنانکه خود خاتمی نیز به آن اشاره نمود و در مرحله پیش از رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری، دغدغه‌ برگزاری یک انتخابات‌ آزاد، شفاف و سالم را نیز در بر دارد، لکن شخصیت منحصربه‌فرد خاتمی و ویژگی‌های فردی وی در کنار خواست و تمایل شدید مردم بر تحول در ساختار مدیریت اجرایی کشور، رقابت ریاست‌جمهوری آتی را از یک رقابت فشرده و نزدیک با کاندیدای اصولگرایان خارج نموده و همین امر دغدغه سلامت انتخابات را تا حدودی مرتفع می‌نماید. همچنین وی تجربه لازم را جهت تعامل و احیانا تقابل با ناملایمات حقوقی و حقیقی قدرت در ایران امروز را دارد. قطعا جریان مقابل اصلاحات از آمدن خاتمی استقبال نخواهد کرد.
از این‌رو وی می‌بایست بدون تعارف و رودربایستی نهادهای اصلی قدرت و هسته سخت آن را در جریان برنامه‌ها و راهبردهای خود قرار دهد. از سوی دیگر باید بر این تحلیل صحه گذاشت که در میان کاندیداهای احتمالی، ریاست‌جمهوری خاتمی برای هر دو طرف باید مطلوب‌تر به‌نظر آید، چراکه وی از سویی تمایلات اصلاح‌طلبانه و برنامه‌های تدریجی و گام‌به‌گام تحولخواهانه را پیگیری می‌نماید و از سوی دیگر به‌خاطر روحیات مداراجویانه و تعاملگر و پیش‌بینی‌پذیری که دارد، طرف مقابل را به کمتر تحریک نموده و از میزان مقاومت در مقابل برنامه‌های اصلاحی می‌کاهد. در واقع ریاست‌جمهوری خاتمی یک بازی برد- برد را برای طرفین رقم می‌زند.

حسین نقاشی
دبیر سابق انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران

منبع : روزنامه کارگزاران