گره کور نازیبایی

زندگی روزمره شهری در كلانشهرها همواره با دستاوردهای مدرن هنری عجین بوده، در حقیقت نمی‌توان زندگی شهری را از این فصل جدا كرد، ساده‌ترین شكل هنر شهری و شاید كاربردی‌ترین آن، گرافیك است.
از تابلوهای راهنمایی گرفته تا رنگ‌آمیزی دیوارها و ... حتی بیلبوردها، پوسترها و نقش لوگوی روزنامه‌ها، ارتباط مستقیم شهروندان با گرافیك را واضح‌تر می‌كند.
گرافیك كاربردی در شهرها را اصطلاحاً گرافیك شهری می‌نامند. البته برای آنها كه در شهر زندگی می‌كنند بد نیست بدانند واژه گرافیك از مصدر یونانی (نوشتن) می‌آید كه ریشه آن در اصل به معنای (خراشیدن) و (حك كردن) است.
از لحاظ رده‌بندی هنرها نیز عنصر گرافیك را شاخه‌ای از هنرهای تجسمی می‌دانند. یكی از كاربردهای گرافیك شهری امروز، آگاه كردن مصرف‌كننده از كیفیت موضوع مصرف است، كه این گستره وسیعی از خدمات شهری را شامل می‌شود، مثلاً ما آتش‌نشانی یا هلال‌احمر و یا سازمان انتقال خون و یا مراحل آماده‌سازی یك بزرگراه و قابلیت است از آن را با علایمی گرافیكی، بسیار سریع و راحت متوجه می‌شویم.
هنر گرافیك، هنری گسترده است كه دقیقاً نمی‌تواند حدود آن را مشخص و معین كرد. گرافیك شهری به آسانی هنرهای دیگر را به كمك می‌گیرد و به آنها شكل كاربردی می‌دهد.
گرافیست، هنرمند شهریست طرح و هنرمند گرافیك شهری، هنرمندی جامع است كه هنرش مستقیماً در معرض نقد مردم قرار دارد.
گاه به صورت تصویر و ایلوستراسیون یا به شكل نشانه، سمبل، برچسب و علائم راهنمایی به جامعه، آموزشی تصویری می‌دهد.
گاه به صورت آگهی، منادی موضوعات فكری انسان چون مذهب، سیاست، علم، صنعت، فرهنگ، هنر و ورزش می‌شود.
گاه به صورت تبلیغات تجاری در خدمت اقتصاد درآمده، وسیله‌ای تعیین كننده می‌شود. گاه با نقش اسكناس و پول در پیچ و خم ارتباطات مادی قرار می‌گیرد. گاه با طرح تمبر حامل پیام و فرهنگ جامعه می‌شود و گاه نیز به صورت كارت، سربرگ، پاكت، پلاك و تابلو معرف خصوصی افراد می‌شود.
خلاصه هنرمند گرافیك، نویسنده‌ای است كه با بیان تصویری سرگذشت انسان‌ها را می‌نویسد و برای تمام لحظات زندگی و تمام موضوعات زندگی قلم می‌زند.
اما باید در نظر داشت، با وجود اینكه در حال حاضر در تصور همه، گرافیست در چرخه تبلیغات نفر اول است اما نباید نادیده گرفت كه گرافیست، تنها عامل تبلیغات نیست بلكه تبلیغات دانش و تخصص‌های متعدد دیگری می‌خواهد اما در ایران متاسفانه در شیوه‌های تبلیغاتی سطح شهری، دارای گرافیك نخبه‌ای نیستیم و در واقع در این زمینه شاهد بیلبوردها با كیفیت بسیار نازلی هستیم.
حتی در خصوص بیلبوردهای فرهنگی هم از گرافیك چندان خوبی برخوردار نیستیم، كه این مسئله لزوم توجه بیشتر هنرمندان گرافیست شهری و هم مسئولین را طلب می‌كند.
نقش گرافیك در زیباسازی شهر زیباسازی شهر همواره در بین كارشناسان مسائل شهری از دو بعد كاركردی و بصری مورد بحث و مطالعه است.
بعد كاركردی به جنبه‌های عملكردی عناصر محیط و بعد بصری نیز به مقوله‌های رنگ، فرم و تركیب فضا و محیط می‌پردازد.
بعد عملكردی عناصر، آلمان، مبلمان و طراحی‌های منظر شهری بیشتر با جسم شهروندان مرتبط است، در حالی كه جنبه‌های بصری زیبایی‌شناسی به روان و خلق و خوی شهروندان تاثیرگذار است.
بنابراین محیطی زیبا است كه انسان در آن هم از نظر جسمی و هم از نظر روانی احساس آرامش و راحتی كند.
این زیبایی به عوامل و عناصری مثل كیفیت طراحی شهری، طراحی مبلمان شهری، كیفیت مصالح بكار رفته در بنا، رنگ، فرم، معماری نور، معماری شب‌نما، ضوابط معماری نما، خط آسمان، كیفیت و كمیت فضای سبز، المانها و مونوها و همچنین تناسب احجام با محیط، سیستم‌های فاضلاب، جمع‌آوری زباله، ترافیك، كیفیت تاسیسات شهری، جداره‌های شهری، كیفیت و كمیت تبلیغات شهری ... بستگی دارد.
یكی از مهمترین سرفصل‌ها در زمینه زیباسازی شهری، توجه و اهتمام به گرافیك شهری است كه با توجه به توضیحاتی كه درباره نقش و كاركرد گرافیك آمد، می‌توان گفت مهمترین نقش را در زیبایی بصری شهر ایفا می‌كند.
به عنوان نمونه علاوه بر شهرداری تهران كه به تناوب و در مناسبت‌های مختلف اقدام به تبلیغات فرهنگی و شهری روی تابلوها با استفاده از هنر گرافیك شهری می‌كنند، دستگاه‌های مختلف نیز از این پس قرار است تبلیغات موضوعی و فرهنگی خود را با بهره‌گیری از گرافیك شهری بر روی این تابلوها كه در سطح شهرهای بزرگ مانند تهران نصب شده است، انجام دهند.
الزامات و اقدامات جاری شهرداری تهران به منظور استفاده فرهنگی و تبلیغی از گرافیك شهری پنج میلیارد ریال برای تبلیغات هدفمند و در جهت توسعه فرهنگ شهرنشینی در سال جاری اختصاص داده است و قرار است بخشی از تابلوها، بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی شهر تهران به انجام تبلیغات فرهنگی و شهری اختصاص یابد؛ كه همین مسئله بر اهمت نقش گرافیك شهری تاكید دارد.
به گفته مدیر عامل سازمان زیباسازی شهر تهران، بخشی از ساعات پخش برنامه‌های تلویزیون‌های تبلیغات شهری نیز به این منظور اختصاص یافته است. ابراهیم حقیقی، گرافیست باسابقه اعتقاد دارد گرافیك در حوزه شهری سطح سواد بصری مردم را افزایش می‌دهد.
اما هم‌اكنون سردرگمی در گرافیك‌های شهری بسیار آشكار است و نه تنها به سواد بصری مردم جامعه كمك نمی‌كند بلكه مخدوش‌كننده نیز هست. هنر گرافیك و هنرهای تجسمی در كشور ما از یك سابقه تاریخی برخوردارند.
می‌توان گفت از زمان نقوش اولیه روی سفال‌ها، حجاری‌ها، گچ‌بری‌ها، خطوط كوفی و ثلث و نستعلیق و سایر خطوط، نگارش و مصور كردن كتاب‌ها و مینیاتور و تذهیب و آرایش صفحات و نیز نقوش پارچه‌ها و قالی و حكاكی روی وسایل مختلف زندگی و امثال اینها تا زمان ظهور چاپ هنر گرافیك یا هنرهای تجسمی در كشور ما وجود داشته‌اند.
با توجه به اینكه تنها میزان تابلوهای تبلیغاتی در اختیار شهرداری تهران، كه برای ارائه آنها از گرافیك شهری استفاده شده، هم‌اكنون بیش از ۱۵هزار متر مربع است، جا دارد كه پیشینه تاریخی كشور ما نیز در طراحی گرافیك شهری امروز در نظر گرفته شود، تا این هنر كاربردی در كلانشهرهای امروزی روح و هویت ملی و اسلامی، كه با زندگی مدرن مردم كلانشهرهایی مثل تهران نیز عجین گشته است، داشته باشد.

احمد زاهدی

منبع : روزنامه همشهری