مسجد سردار ارومیه ، ارومیه

مسجد سردار یا ساعتلو در خیابان امام و در امتداد راسته غلام‌‌خان كه قسمت مهمی از بافت قدیمی شهر ارومیه را شامل می‌شود، واقع است. این مسجد 400 الی 500 متر با مسجد جامع فاصله دارد و در عهد قاجاریه توسط عبدالصمد خان پدر آقاخان، جد اعظم عظیم‌السلطنه سردار ساخته شده است. شخص اخیر در سال 1330 هجری قمری ساعت بزرگی را بالای ورودی آن نصب می‌كند. لذا این مسجد را مسجد ساعتلو نیز می‌نامند. (این ساعت را سال‌های اخیر هنگام تعمیرات مسجد برداشتند و اینك در انبار مسجد نگهداری می‌شود.)
مسجد از دو قسمت مجزا تشكیل شده است : قسمت اصلی و مهم مسجد را شبستان بزرگ آن تشكیل می‌دهد. شبستان دارای طرح مستطیل به طول 22 و به عرض 18 متر است. در گوشه جنوب شرقی شبستان كه از حالت مستطیل خارج شده، 12 ستون سنگی هشت ضلعی وجود دارد كه سرستون‌های آن به شیوه مقرنس، تراش داده شده و زیبایی خاصی به مسجد بخشیده است.
انتهای شبستان بزرگ، شبستان كوچك قرار دارد كه با یك ورودی به داخل شبستان اصلی راه دارد. ابعاد طول و عرض آن 12×10 متر است و از نظر شكل همانند شبستان بزرگ است، ولی ساده و بدون تزئین و آرایش. یك محراب آجری ساده نیز در ضلع جنوب آن ساخته شده است.
به استثنای 12 ستون شبستان، تمام مصالح به كار رفته در بنا،‌ از دیوارهای طرفین تا قسمت‌های طاق و پوشش سقف، همه از آجرهایی به ابعاد 5×22×20 سانتی‌متر است كه با ملاط گچ و خاك ساخته شده است. در انتهای شبستان (قسمت غربی) كه متصل به شبستان كوچك است با تخته‌كوبی حدود یك فرش‌انداز را به صورت بالكن چوبی جهت استفاده بانوان در آورد‌ه‌اند كه بیشتر قسمت‌های این بالكن چوبی را با نقاشی و نوشته تزئین كرده‌اند.
قسمت پایین دیوارهای شبستان بزرگ، مانند ازاره اكثر مساجد قدیمی، تا ارتفاع یك متر با كاشی‌های سبز رنگ به ابعاد 20×20 سانتی‌‌متر پوشانیده شده است. بالای ازاره مذكور، دور تا دور مسجد را یك حاشیه باریك به اندازه عرض یك كاشی با كاشی‌های هفت رنگ، شامل نقوش گل و بوته با رنگ‌های زرد و صورتی، آبی، سبز و سفید پوشش داده‌اند. بقیه‌ دیوار در چهار طرف فاقد هر گونه اندود و تزئین است. طاق‌های سقف شبستان را با رنگ سبز رنگ‌آمیزی كرده‌اند و فرم چیدن آجر رواق‌ها نیز با مهارت انجام گرفته است. البته در سال‌‌های اخیر تمام فضاهای داخلی سقف مجدداً سفیدكاری شده است. تزئین چشمگیر و جالب این مسجد به شكل تراش ستون‌های سنگی شبستان بزرگ و سر ستون‌های مربع آنها كه به شیوه قطاربندی نزدیك به مقرنس‌ تراش داده شده‌اند، مربوط می‌شوند. در سال‌های اخیر، ضمن دستكاری دیگر قسمت‌های مسجد، روی ستون‌ها و سرستون‌ها را با رنگ روغن نقاشی كرده‌اند كه خوشبختانه هیچگونه آسیبی بدان‌ها نرسیده است.
نور شبستان بزرگ از دو ضلع شمالی و جنوبی ساختمان تأمین می‌گردد؛ پنجره‌های اصلی در ضلع شمالی تعبیه شده‌اند و طاق به وسیله یك تیغه باریك به دو قسمت تقسیم شده است كه در هر قسمت یك پنجره نصب كرده‌اند. پنجره‌های شبستان در اصل چوبی بوده است و در بالای آن نورگیرهای كوچك (روزن)‌ وجود داشته، ولی اخیراً پنجره‌ها را تعویض كرده‌اند و به جای آنها پنجره‌های آهنی نصب كرده‌اند كه در نتیجه روزن‌ها بسته شده است. در بالای طاق‌های ضلع جنوبی، نورگیرهای مدور كوچكی نیز تعبیه شده است.