نگاهی به تحولا‌ت مجالس بعد از پیروزی انقلا‌ب

با آنکه مجمع روحانیون مبارز به عنوان یک نیروی تازه‌نفس درست در زمانی که گروه‌ها در تدارک انتشار فهرست انتخاباتی بودند، پرشتاب وارد صحنه انتخابات مجلس سوم شد، اما جامعه روحانیت آهسته آهسته قدم در راه مبارزات انتخاباتی گذارد. جامعه روحانیت گمان می‌کرد که مانند دوره‌های گذشته پیروز میدان انتخابات است، ضمن آنکه انحلا‌ل حزب جمهوری اسلا‌می نیز اعلا‌م شده بود و اعضای جامعه روحانیت دیگر دغدغه اختلا‌ف‌نظر سیاسی میان حزب جمهوری اسلا‌می را نیز نداشتند، از سوی دیگر همکاری و همسویی جمعیت موتلفه اسلا‌می و اتحادیه انجمن‌های اسلا‌می اصناف و بازار تهران با جامعه روحانیت مبارز نیز مشخص بود و هنگام اعلا‌م اسامی نامزدها جز در موارد جزئی و محدود اشتراک داشتند.
حتی زمانی که جریان‌های سیاسی اقدام به انتشار فهرست نامزدهای خود کردند، جامعه روحانیت با تعللی عمدی و پس از گذشت چند روز فهرست خود را منتشر کرد. ‌
● فهرست جامعه روحانیت مبارز تهران به شرح ذیل منتشر شد: ‌
اکبر ‌هاشمی‌رفسنجانی، محمد یزدی، محی‌الدین انواری، محمد‌علی موحدی‌کرمانی، مهدی کروبی، علی‌اکبر ناطق‌نوری، محسن مجتهد‌شبستری، قربانعلی دری‌نجف‌آبادی، حسن روحانی، محمد‌علی صدوقی، عباسعلی عمیدزنجانی، سیدمحمود دعایی، مریم بهروزی، زهرا عباسی، سعید امانی‌همدانی، حبیب‌ا... عسگر‌اولا‌دی، عباس شیبانی، رضا زواره‌ای، اسدا... بادامچیان، محمد‌رضا باهنر، حسن غفوری‌فرد، محمدبنی حبیبی، کاظم سیفیان، سعید رجایی‌خراسانی، محمدهاشم رهبری، مصطفی معین، محسن نوربخش، سیدمحمد اصغری، حسین کمالی و احمد باقری. ‌
مجمع روحانیون نیز رایزنی‌های گسترده‌‌ای را با افراد و جریان‌های همسو برای ارائه فهرستی از نامزدهای پیشنهادی شروع کرد و در نهایت در مورد این نامزدها در تهران به توافق رسید: ‌
اکبر ‌هاشمی‌رفسنجانی، مهدی کروبی، محمود دعایی، محمدعلی صدوقی، عبدالواحد موسوی‌لا‌ری، عیسی ولا‌یی، مصطفی معین، ‌هادی غفاری، مرتضی الویری، مرتضی کتیرایی، سیدمحمد اصغری، گوهرالشریعه دستغیب، نجفقلی حبیبی، محمد سلا‌متی، حسین مظفری‌نژاد (مظفر)، حسین کمالی، مرضیه حدیدچی، حسن روحانی، محی‌الدین انواری، فخرالدین حجازی، حسین فروتن، عاتقه صدیقی، عباسعلی عمیدزنجانی، عباس دوزدوزانی، ابراهیم اصغرزاده، عباس شیبانی، محسن نوربخش، جعفر نجفی‌علمی، سیدمحمد میرمحمدصادقی و سیدمحمدسعید تسلیمی. جامعه مدرسین در این انتخابات همچون دوره‌های قبل تنها به ارائه معیارهای کاندیداهای اصلح و شرایط آن بسنده کرد و در اطلا‌عیه‌ای ویژگی‌های نماینده انتخاباتی مردم را اعلا‌م کرد. در این اطلا‌عیه با اشاره به سخن امام (ره) که <باید مردم توجه کنند، خصوصا روحانیون، روحانیون مبارز تهران، مدرسین محترم قم، روحانیون مشهد، اصفهان همه جا توجه کنند که مساله، مساله مشروطه نشود، ۱۵ ویژگی را برای نمایندگان مجلس برشمردند.>
دفتر تحکیم وحدت و انجمن اسلا‌می معلمان ایران نیز اسامی نامزدهای پیشنهادی خود را در قالب فهرستی مشترک انتشار دادند. این دو تشکل در انتخابات قبلی مجلس جزو رقبای اصلی جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو با آن بوده و از سیاست‌های دولت حمایت می‌کردند. در آستانه برگزاری انتخابات مجلس سوم شورای اسلا‌می نیز، این گروه‌ها در عرصه رقابت سیاسی برای رویارویی با جریان راست، جای خود را به مجمع روحانیون مبارز دادند و هنگام ارائه فهرست نامزدهای پیشنهادی، در ۲۵ مورد با مجمع روحانیون مبارز نامزدهای مشترک داشتند. ‌
۵ داوطلب با نام‌های شمس‌الدین وهابی، آمنه ظفرقندی، عباس عبدی، مرتضی رضوی و احمد باقری‌یزدی نامزدهای اختصاصی دفتر تحکیم وحدت و انجمن اسلا‌می معلمان ایران بودند. حسن روحانی، محی‌الدین انواری، عباسعلی عمیدزنجانی، عباس شیبانی و عیسی ولا‌یی به‌‌رغم معرفی توسط مجمع روحانیون مبارز، در فهرست دفتر تحکیم وحدت و انجمن اسلا‌می معلمان ایران جایی نداشتند. ‌
انجمن اسلا‌می مدرسین دانشگاه‌ها از گروه‌های همفکر مجمع نیز ۲۶ نامزد پیشنهادی داشت که در ۲۳ مورد با فهرست مجمع همخوانی داشت و در ۳ مورد با معرفی احمد باقری‌یزدی، عباس عبدی و شمس‌الدین وهابی با نامزدهای پیشنهادی دفتر تحکیم وحدت مشترک بود. ‌
فهرست‌های جامعه روحانیت و مجمع روحانیون مبارز نشان داد که <فهرست مجمع روحانیون و جامعه روحانیت در ۱۲ مورد مشترک است.>
‌هاشمی‌رفسنجانی، انواری، کروبی، روحانی، صدوقی، عمیدزنجانی، دعایی، شیبانی، معین، نوربخش، اصغری و کمالی ۱۲ نامزد مشترک میان جامعه روحانیت مبارز و مجمع روحانیون مبارز بودند. بقیه داوطلبان نمایندگی در این فهرست جزو نامزدهای اختصاصی جامعه روحانیت مبارز محسوب می‌شدند با این تفاوت که احمد باقری نامزد مشترک میان جامعه روحانیت و دفتر تحکیم وحدت بود. فهرست جامعه روحانیت در یک مورد نیز با کاندیداهای اختصاصی دفتر تحکیم مشترک بود. خود دفتر تحکیم وحدت و انجمن اسلا‌می معلمان ایران فهرست مشترکی را ارائه کردند که با فهرست مجمع روحانیون در ۲۵ نفر مشترک بود. انجمن اسلا‌می مدرسین دانشگاه‌ها (از گروه‌های همفکر مجمع) فهرستی معرفی کرد که در ۲۳ مورد با مجمع همخوانی داشت. ‌
با مشخص شدن داوطلبان، نمایندگان هیات‌های اجرایی و نظارت به صورت فعال وارد صحنه انتخابات شدند. ‌
از سوی شورای نگهبان محمد امامی‌کاشانی، محمد مومن، اشعری، معمار‌زاده و علیزاده به عنوان اعضای مرکزی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات معرفی شدند. از همان ابتدا با توجه به صف‌آرایی جریان‌های سیاسی مقابل یکدیگر فضای انتخاباتی حساسیت‌برانگیز شد. در انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلا‌می هیات‌های اجرایی و نظارت با یکدیگر اختلا‌ف‌نظرهای اساسی پیدا کرده و با انتشار اعلا‌میه‌های گوناگون، بر قانونی و رسمی بودن عملکرد خود و بی‌اعتباری تصمیم‌گیری طرف مقابل تاکید می‌ورزیدند. ‌
چالش اصلی زمانی آغاز شد که روز ۱۷ اسفند یعنی دو روز قبل از اتمام موعد مقرر برای معرفی معتمدان محلی، از سوی حداد‌زاده فرماندار تهران، اسامی ۸۰ نفر از معتمدان برای هیات نظارت ارسال شد و هیات مذکور از مجموع افراد معرفی شده، ۲۵ نفر را تایید کرد. با توجه به اینکه تعداد تایید صلا‌حیت‌شدگان باید به ۳۰ نفر می‌رسید، هیات نظارت شورای نگهبان عملکرد هیات اجرایی انتخابات تهران را تا زمان تعیین مابقی معتمدین توسط هیات نظارت فاقد اعتبار قانونی برای فعالیت خواند. ‌
به همین دلیل فرماندار تهران علیه هیات نظارت بر انتخابات به دادستانی شکایت کرد. محمد شریعتی‌دهاقانی معاون پارلمانی و مسوول هیات مرکزی بازرسی انتخابات وزارت کشور نیز در یک مصاحبه مطبوعاتی، عملکرد فرمانداری و هیات اجرایی را تایید و از اقدام هیات نظارت انتقاد کرد. ‌
از ظواهر امر چنین بر می‌آمد که نه شورای نگهبان و نه وزارت کشور قصد عقب‌نشینی از مواضع خود را ندارند. ‌
انتخابات سومین دوره مجلس در روز نوزدهم فروردین ۱۳۶۷ برگزار شد و مردم با حضور در محل شعب اخذ رای، آرای خود را به صندوق‌ها ریختند. این در حالی بود که رژیم بعثی از روز قبل از برگزاری انتخابات تا ساعات اولیه بامداد روز اخذ رای چندین نقطه مسکونی تهران را هدف حملا‌ت موشکی خود قرار داد. ‌
در مرحله اول انتخابات مجلس شورای اسلا‌می، ۱۸۸ نماینده به مجلس راه یافتند و انتخابات در ۵۷ حوزه نمایندگی به دور دوم کشیده شد. بر مبنای آمار موجود در این دوره تعداد واجدین شرایط برای رای‌دادن ۲۷۹۸۶۷۳۶ نفر بوده که از این تعداد ۱۶۷۱۴۲۸۱ نفر برابر با ۵۹/۷۲ از واجدین شرایط شرکت کردند که در مقایسه با انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلا‌می و شرکت ۶۴/۶۴ واجدین شرایط، در این انتخابات مشارکت مردم افت محسوسی داشت نمایندگان برگزیده دور اول در حوزه انتخابیه تهران ۱۴ نفر و به ترتیب آرا و به شرح ذیل بودند: ‌
اکبر‌ هاشمی‌رفسنجانی، مهدی کروبی، فخرالدین حجازی، ‌هادی غفاری، حسین کمالی، محسن نوربخش، گوهرالشریعه دستغیب، محمود دعایی، محمدعلی صدوقی، عاتقه صدیقی، عباس شیبانی، مصطفی معین، محمد ‌اصغری و محمد‌سلا‌متی. ‌
اکبر‌ هاشمی‌رفسنجانی با یک میلیون و ۲۹۳ هزار و ۲۷۳ رأی نفر اول شد. وی در ۲۴/۵/۶۸ از سمت نمایندگی تهران [و ریاست مجلس] استعفا کرد و به ریاست‌جمهوری ایران برگزیده شد. پس از ‌هاشمی، مهدی کروبی، فخرالدین حجازی، ‌هادی غفاری، حسین کمالی ۷۷/۶/۶۸ برای تصدی وزارت کار استعفا کرد]، محسن نوربخش ۷۷/۶/۶۸ برای تصدی وزارت امور اقتصادی و دارایی استعفا کرد]، گوهرالشریعه دستغیب، محمود دعایی، محمدعلی صدوقی، عاتقه صدیقی‌رجایی، عباس شیبانی، مصطفی معین ۷۷/۶/۶۸ برای تصدی وزارت آموزش عالی استعفا کرد]، محمد اصغری و محمد سلا‌متی در مرحله اول که یک میلیون و ۵۷۳ هزار و ۵۸۷ رأی جمع آوری شد، به مجلس راه یافتند. [به نقل از پایگاه اطلا‌ع‌رسانی وزارت کشور]
مرحله دوم انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلا‌می روز بیست‌وسوم اردیبهشت سال ۱۳۶۷ و همزمان با روز جهانی قدس برگزار شد و مردم تهران برای انتخاب ۱۶ نماینده از میان ۳۲ نفر حائزین اکثریت آرا پای صندوق‌های رای رفتند.
در مرحله دوم مرضیه حدیدچی‌دباغ، مرتضی الویری، حسن روحانی، محمدابراهیم اصغرزاده، عباس دوزدوزانی، حسین فروتن، مرتضی کتیرایی، عباس عمیدزنجانی، عبدالواحد موسوی‌لا‌ری، عیسی ولا‌یی، محمدسعید تسلیمی، نجفقلی حبیبی، سعید رجایی‌خراسانی، علی‌اکبر ناطق‌نوری، حسین مظفری‌نژاد و محمدرضا باهنر به مجلس سوم راه یافتند. باهنر، ناطق‌نوری و رجایی‌خراسانی کاندیدای اختصاصی جامعه روحانیت بودند.
ابوالقاسم سرحدی‌زاده، محتشمی‌پور و محمدعلی موحدی‌کرمانی در انتخابات میاندوره‌ای که یک میلیون و ۱۸۲ هزار و ۲۳۰ نفر [به نقل از پایگاه اطلا‌ع‌رسانی وزارت کشور] شرکت کردند، [به جای نوربخش، معین و کمالی] به مجلس راه یافتند. در این انتخابات مجمع روحانیون مبارز در مجموع ۲۷‌کاندید خود را وارد مجلس کرد.
هاشمی‌رفسنجانی، کروبی، کمالی، نوربخش، صدوقی، شیبانی، معین، اصغری، روحانی، عمیدزنجانی و دعایی نامزدهای مشترک مجمع روحانیون مبارز و جامعه روحانیت مبارز، حجازی، غفاری، دستغیب، صدیقی، سلا‌متی، حدیدچی، الویری، دوزدوزانی، اصغرزاده، فروتن، کتیرایی، موسوی‌لا‌ری، عیسی ولا‌یی، تسلیمی، حبیبی و مظفری‌نژاد نامزدهای اختصاصی مجمع روحانیون مبارز و رجایی خراسانی، ناطق‌نوری و باهنر نیز از نامزدهای اختصاصی جامعه روحانیت مبارز بودند که ۳۰ کرسی تهران را به خود اختصاص داده بودند. ‌
بررسی‌ها نشان می‌داد که مجمع روحانیون مبارز به‌رغم حضور نه چندان دیرپای خود در عرصه سیاسی توانسته بود با شعار حمایت از دولت و پشتیبانی از محرومین و مستضعفین اکثر کرسی‌های مجلس را به خود اختصاص دهد. این مساله تنها در مورد حوزه انتخابیه تهران نبود بلکه در سایر شهرستان‌ها نیز با وجود اینکه مجمع اقدام به انتشار فهرست نامزدهای خود نکرده بود مردم به وابستگان فکری این جریان سیاسی اعتماد بیشتری نشان دادند و آنان را به عنوان منتخبان خود به مجلس فرستادند. ‌

جواد دلیری

منبع : روزنامه اعتماد ملی