انواع آلرژی در جهان افزایش پیداکرده است

هر كسی كه بیمار می‌شود به بیان ساده سیستم ایمنی‌اش در نبرد با عوامل بیماری‌زا به طور موقت یا دائم دچار اختلال شده است.
سیستم ایمنی بدن ما از بدو تولد به طریقی طراحی شده كه عوامل خارجی را می‌شناسد و میان خودی و بیگانه فرق می‌گذارد. سیستم ایمنی در واقع ارتش محافظ بدن است. سربازان این ارتش بزرگ، گلبول‌های سفید هستند. گلبول‌های سفید انواع و اقسام مختلفی دارند و هر كدام از آنها به طریقه خاصی، وظیفه شناسایی و نابودی عوامل مهاجم خارجی را عهده‌دار شده‌اند. مثلا در اثر حمله عوامل عفونی و میكروبی، نوع خاصی از آنها دست به كار می‌شوند و در اثر عوامل حساسیتی نوع یا گروه دیگری دفاع را بر عهده می‌گیرند. اما سربازان سیستم ایمنی هم می‌توانند بیمار شوند. اگر این اتفاق بیفتد، توان مقابله بدن ما در برابر عوامل بیگانه و مهاجم كم می‌شود. از طرف دیگر گاهی آن‌چنان این سربازان بیمار به عوامل خارجی حمله می‌كنند كه عوارض و آسیب‌هایی را برای ساختار خودی و بافت‌های آشنا نیز ایجاد می‌سازند. درباره علم دفاعی و سیستم ایمنی بدن دكتر علیرضا سالك مقدم، متخصص ایمونولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشكی ایران توضیح می‌دهد.‌
● از تعریف ایمونولوژی و ایمنی‌شناسی شروع كنیم؟
▪ ‌‌این علم در رابطه با سیستم ایمنی بدن صحبت می‌كند و واكنش‌های مثبت و منفی بدن را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
●‌ چرا به لفظ واكنش‌های منفی اشاره كردید؟
▪ پاسخ شما را با یك مثال ساده توضیح می‌دهم. فرض كنید یك محلی آتش گرفته باشد. برای خاموش كردن آتش شما از وسایلی مثل كپسول آتش‌نشانی و غیره استفاده می‌كنید و بدون وارد كردن خسارت به خود ساختمان و اثاثیه آن، آتش را مهار می‌كنید. اگر شما علاوه بر خاموش كردن آتش به ساختار خانه آسیب برسانید، آیا به هدف مطلوب رسیده‌اید؟ سیستم ایمنی ما هم بعضی اوقات به دلایلی از حالت طبیعی خارج می‌شود و علاوه بر از بین بردن عوامل بیماری‌زا، به بافت‌های خود بدن هم آسیب می‌رساند و با این كار یك واكنش منفی از خود نشان می‌دهد.
●‌ چرا این قدر اشتباه می‌كند؟
▪ موارد زیادی می‌توانند باعث اختلال و نقص ایمنی شوند اما به طور ساده و خلاصه: برخی مواقع شدت عمل عوامل بیماری‌زایی كه به بدن ما حمله كرده‌اند آن‌قدر زیاد است كه سیستم دفاعی ما مجبور می‌شود فعالیت‌های خیلی شدیدی از خود نشان دهد تا بتواند آنها را از بین ببرد. در نتیجه فعالیت‌های شدید سیستم ایمنی باعث می‌شود تا حدودی به بافت‌ها و سلول‌های بدن هم آسیب برسد. گاهی اوقات شدت عمل عوامل بیماری‌زا كه هجوم آورده‌اند، خیلی هم شدید نیست اما كنترل سیستم ایمنی ما آن‌چنان به هم ریخته شده كه عوامل كنترل كننده آن هم قادر نیستند جلوی این افسار گسیختگی و خودسر شدن را بگیرند.
●‌ چرا سیستم‌های كنترل‌كننده دستگاه ایمنی بدنمان به خوبی عمل نمی‌كنند؟
▪ چون دچار آسیب شده‌اند و تغییراتی در آنها پدید آمده است. تغییراتی كه در بعضی مواقع خود ما باعث آن شده‌ایم. بامصرف دخانیات، استرس‌های مختلف فیزیكی و یا روانی، عفونت‌های ویروسی، آلودگی‌ هوا، اثرات پرتویی و دلایل ژنتیكی سیستم ایمنی دچار آسیب می‌شود. هر كدام از اینها كه نام بردیم می‌توانند در ساختار سیستم كنترل كننده تغییراتی ایجاد كنند. تغییرات در هر میزانی كه باشد موجب می‌شود كنترل سیستم ایمنی مختل شود و این سیستم خودسرانه عمل كند و با واكنش‌های منفی به پوست‌، تیروئید، گوارش و هر عضو دیگر ما حمله كند و آسیب برساند.
●‌ تغییراتی كه در سیستم كنترلی به وجود می‌آید تا چه حدی است؟
▪ گاهی تغییرات در ظاهر، یعنی در سطح ملكولی است و گاهی عوامل آسیب‌رسان حتی در سطح ژن‌های موجود در هسته سلول‌ها تغییرات ایجاد می‌كنند. مثلا آلودگی‌ هوا یا استرس می‌تواند مدیاتورهایی در بدن به وجود آورد كه آن مدیاتورها بتوانند نهایتا بر روی ژن‌های كنترل كننده و تنظیم كننده سیستم ایمنی تغییراتی ایجاد كند.
●‌ بیماری‌هایی كه در اثر تغییرات روی سیستم ایمنی پدید می‌آیند نادرهستند؟
▪ خیر، چون آنچه امروزه زیاد دیده می‌شود افراد سیگاری، آلودگی هوا، استرس و بسیاری عوامل مستعد كننده دیگر است كه خود اینها عوامل ایجاد اختلال در دستگاه ایمنی هم هستند اما همان‌طور كه گفتم مكانیسم‌های پدید آورنده بیماری‌ها به طور كامل شناخته نشده است و به خوبی نمی‌توان فلان بیماری را به آن عامل نسبت داد. به خصوص كه بیماری‌های ویروسی وجود دارند، مثل ویروس آنفلوآنزا یا HIV كه این ویروس‌ها به‌طور مداوم ساختار خودشان را تغییر می‌دهند و سیستم ایمنی‌ ما مجبور است برای شناسایی آنها و تطبیق خود، تغییرات مكرری در ساختارش بدهد. در حین این تغییرات مكرر، جهش‌هایی در ژن‌های سلول‌ سیستم ایمنی ایجاد می‌شود و نهایتا آن جهش‌ها می‌تواند روند طبیعی سلول را بر هم بزند و سیستم را خود تحمیل كند.
●‌ معمولا بیمارانی كه به شما مراجعه می‌كنند چه مشكلاتی دارند؟
▪ هر كسی كه بیمار می‌شود به بیان ساده سیستم ایمنی‌اش در نبرد با عوامل بیماری‌زا به طور موقت یا دائم دچار اختلال شده است. بنابراین با انجام درمان‌های مخصوص كه برای هر شخص جداگانه صورت می‌گیرد، سعی می‌شود تا سیستم ایمنی تقویت و بهبودی حاصل شود. اگر شما بعد از طی دوران درمان به صورت مكرر با علایم بیماری درگیر هستید، باید حتما با مراجعه به پزشك متخصص از لحاظ سیستم ایمنی بررسی شوید. شاید در یكی از بازوهای این سیستم دچار اختلال باشید. یكی از زیر شاخه‌های علم ایمونولوژی، آلرژی است كه به همین دلیل، بیماران آلرژیك هم به ما مراجعه دارند. با افزایش سطح آگاهی و علمی بیماران، مراجعه آنهادر زمینه واكسیناسیون هم زیاد شده است.
●‌ چرا؟
▪ برای گرفتن اطلاعات و بررسی‌هایی در زمینه واكسیناسیون خودشان یا فرزندان‌شان مراجعه می‌كنند. شما كه قرار است به مسافرت بروید، یا در دوره اقدام به بارداری هستید، می‌توانید با بررسی‌های لازم آسوده خاطر شوید. یا افرادی كه مشاغل پرخطر مثل كار با پرتوهای زیان‌آور مواد آزمایشگاهی و یا از این قبیل دارند و افرادی كه مكررا به بیماری‌های عفونی مبتلا می‌شوند، باید از نظر سالم بودن سیستم ایمنی بررسی شوند.
●‌ شما در هنگام مراجعه بیماران چه اقداماتی می‌كنید؟
▪ یكی از وظایف ایمونولوژیست‌ها این است كه با انجام آزمایش‌های گوناگون و گرفتن شرح حال و معاینه، زمینه‌ها و قابلیت‌های سیستم ایمنی افراد را مشخص بكنند. خانم بارداری كه دارای گروه خونی خاص است و احتمال بروز یك مشكل مادرزادی در فرزندش وجود دارد باید با بررسی و كنترل مرحله به مرحله، شرایط را به نفع خود در دست بگیرد. ما در یك كلام مشخص می‌كنیم در كدام یك از بازوهای سیستم ایمنی مشكل وجود دارد مثلا سیستم ایمنی سلولی‌، آنتی‌بادی‌ها و... دچار مشكل است. پس با تشخیص آن نقص می‌توان با همكاری بیمار، شرایط را كنترل كرد و فرد باید مراقب باشد تا از مواجه با عواملی كه سیستم ایمنی‌اش در آنجا نقص دارد پرهیز كند. ما معلوم می‌كنیم نقص سیستم ایمنی از نوع كم كاری است یا از نوع پركاری و سپس بیمار را با انجام توصیه‌های خاص راهنمایی می‌كنیم، مثلا می‌گوییم شما نسبت به این موضوع، این غذا و این عامل دقت بیشتری داشته باش.
●‌ افراد مبتلا به آلرژی در گذشته‌ خیلی كمتر از امروز وجود داشتند. دلیل این موضوع چیست؟
▪ امروزه از هر ۵ یا ۱۰ نفر، یك نفر به نوعی آلرژی مبتلاست. آمار بروز این مشكل در دنیا به شدت افزایش یافته است و یكی از علل مهم آن، فرضیه بهداشت است. در دنیا هر چه سیستم بهداشت افزایش یافت، بدن ما در ارتباط كمتری با عوامل بیماری‌زا و به‌خصوص عفونت‌های انگلی قرار گرفت و حساس‌تر شد و بنابراین به عوامل بی‌گناهی مثل گرده گیاهان، برخی پروتئین‌های غذایی و... واكنش نشان داد. امروزه آلرژی‌‌های تنفسی فوقانی مثل عطسه و آبریزش بینی تا تظاهرات پوستی مختلف و آلرژی‌های عروقی چون میگرن را بیشتر می‌بینیم. شاید دلیل مهم آن همین فرضیه بهداشت باشد.

آشنایی با سیستم ایمنی بدن در گفت‌وگو با دكتر علیرضا سالك‌مقدم، استاد دانشكده پزشكی دانشگاه علوم پزشكی ایران
‌الهه رضائیان

منبع : روزنامه سلامت