هدف خوب، راه اشتباه

از میان سرفصل‌های اعلا‌م‌شده در طرح تحول اقتصادی، شاید موضوع یارانه‌ها مهم‌ترین آنها باشد. بدون تردید تغییر جهت در میزان، نوع مصرف و استفاده‌کنندگان آن یکی از گام‌های اساسی و لا‌زم برای اقتصاد ملی به‌شمار می‌رود که ای کاش زودتر از اینها و جدی‌تر از آنچه که در برنامه چهارم آمده در دستورکار قرار می‌گرفت. از مجموع گفته‌ها و شنیده‌ها استنباط می‌شود که راهبرد اصلی دولت در اصلا‌ح وضعیت یارانه‌ها، پرداخت نقدی مابه‌التفاوت نرخ‌های فعلی با حالت تعدیل شده است که ایرادهای اصلی به این نوع پرداخت‌ها به تواتر از طرف کارشناسان اقتصادی اعلا‌م گردیده لذا این نوشتار حاوی پیشنهادی است که بعضا نیز برخی صاحب‌نظران به آن اشاره کرده‌اند.
اگر از یارانه مربوط به کالا‌های اساسی که فعلا‌ مورد نظر دولت نیست بگذریم عمده یارانه‌ها به انرژی برمی‌گردد.
گزارش‌ها نشان می‌دهند که مابه‌التفاوت قیمت‌های امروز انرژی در ایران با متوسط قیمت‌های حوزه خلیج‌فارس چیزی حدود ۹۰ هزار میلیارد تومان است که ۲۰ هزار میلیارد تومان آن مربوط به بنزین و ۲۵ هزار میلیارد تومان مربوط به گازوئیل و بقیه در ارتباط با سایر مولفه‌های انرژی است و علی‌القاعده برق مهم‌ترین آنها در دسته دوم به‌شمار می‌رود.
در خوشبینانه‌ترین حالت، دولت ممکن است قیمت بنزین را به نصف قیمت فوب خلیج فارس افزایش دهد که در این صورت یارانه قابل توزیع بنزین با احتساب کمتر از ۵۰ درصد سوخت برای خودروهای شخصی حدود ۵ هزار میلیارد تومان می‌گردد.
در مورد یارانه برق نیز محاسبات نشان می‌دهد که یارانه قابل توزیع حاصل از افزایش صددرصدی تعرفه‌های برق خانگی (و نه واحدهای تولیدی) حدود دو هزار میلیارد تومان خواهد بود.
حال اگر دولت بخواهد این ۷ هزار میلیارد تومان را بین ۱۵ میلیون نفر تقسیم کند سرانه هر نفر در سال ۴۵۰ هزار تومان می‌شود و به عبارتی هر نفر در ماه ۵/۳۷ هزار تومان باید دریافت کند تا اگر مکانیسم مطمئنی طراحی شود مجددا این فرد بتواند پول دریافتی را جهت جبران افزایش قیمت‌های بنزین یا برق به دولت برگرداند.
اما اگر دولت محترم در راهکاری دیگر به جای پرداخت نقدی، مبالغ یادشده را به مصرف ایجاد خدمات ارزان به‌ویژه در زمینه حمل و نقل عمومی برساند حلقه مبهم این طرح بزرگ روشن و شفاف می‌شود.
تجربه این کار نزدیک به یک قرن است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته امروز در حال اجرا است. با اضافه دریافت دولت ناشی از افزایش قیمت بنزین می‌توان ناوگان حمل و نقل عمومی را به بهترین وضعیت و به لحاظ کمی و کیفی هرساله بیش از ۵۰ درصد افزایش داد و بهای پرداختی از طرف استفاده‌کنندگان که به‌طور طبیعی اقشار اقتصادی دهک‌های پایین هستند، خیلی کم و مثلا‌ حدود یک در هزارم درآمد متوسط مربوط به سه دهک پایین قرار دارد.
به این ترتیب اولا‌ یارانه‌ها در جای صحیح هزینه می‌شوند و ثانیا آنان که تمکن مالی بیشتری دارند با اختیار خود هزینه‌های بیشتری از طریق خرید بنزین گران‌تر پرداخت می‌کنند.
درخصوص برق نیز می‌توان برای دهک‌های پایین که اصولا‌ فاقد وسایل متنوع برای اضافه‌مصرف هستند بر اساس مطالعات مثلا‌ تا ۳۰۰ کیلووات ساعت برای هر ماه با بهای کم و حتی مجانی در نظر گرفت و بیش از آن را مشمول قیمت‌های بالا‌ نمود به صورتی که در مصارف زیاد بهای برق و یا گاز تصاعدی محاسبه و از این طریق استفاده بهینه از منابع در عادات مردم جای گیرند.
سیاسی شدن موضوع یارانه‌ها که در سال پایانی دولت و با نگاه به انتخابات آتی صورت گرفت، ذهنیت توده‌های مردم را از واقعیت و اهمیت این تحول اقتصادی دور نموده و جایگاه آن را در حد کمک‌های نقدی دولت تنزل داده است.
متاسفانه باورهای عمومی بر این است که تا چیزی می‌دهند باید گرفت اما در موقع پس دادن و بازپرداخت هزینه‌ها یا کسی پاسخگو و مسوول نیست یا باید زمان زیادی را صرف برطرف کردن چالش‌ها و توجیه تصمیم‌ها نمود.
عدم تعجیل در اجرای طرح تحول اقتصادی و بررسی همه جوانب این طرح نکته‌ای است که توسط همه صاحب‌نظران، نمایندگان و رئیس مجلس شورای اسلا‌می و حتی مسوولا‌ن بلندپایه نظام بر آن تاکید شده است. ‌
عدم تعجیل در اجرای این طرح می‌تواند شائبه سیاسی بودن آن را نیز برطرف کند. به این ترتیب با توجه بیشتر به نظرات کارشناسی امکان اجرای بهتر این طرح فراهم خواهد شد. ‌
چرخش مدبرانه دولتمردان در طرح تحول اقتصادی از وعده‌های شیرین و زودگذر به سمت برنامه‌های جامع و تجربه‌شده در دنیا می‌تواند هدف‌گذاری خوب برای اصلا‌ح نظام یارانه‌ها را از مسیر منطقی و نه راه پراشتباه فعلی به سرانجام برساند. ‌

هدایت آقایی

منبع : روزنامه اعتماد ملی