چیستی و چرایی پیام خاتمی

قرن بیستم اگرچه قرن جنگ های خونین بود ولی با تاسیس نهاد ملل متحد این خوشبینی وجود داشت كه بشر به دنبال دو جنگ خونبار، از خشونت ها و بی رحمی های گذشته درس های آموزنده ای فرا گرفته باشد. با تاسیس دیوان كیفری بین المللی نیز این تصور وجود داشت كه، نفس وجود دیوانی كه جنایتكاران جنگی را محاكمه نماید، عاملی بازدارنده در مقابل ارتكاب جنایات عظیم بشری خواهد بود.
متاسفانه امروزه در عصر تكنولوژی و حقوق بشر و زمانی كه بیش از هر زمان دیگری سازمان ملل متحد مدعی است كه عزم خود را جزم نموده است كه حیثیت بشری را ارتقا دهد، حیثیت انسانی به بدترین وجه ممكن در لبنان و مناطق اشغالی لگد كوب شده است. جالب آن كه نه كنوانسیون های ژنو به عنوان متعالی ترین و بزرگ ترین دستاوردهای جامعه جهانی در زمینه حقوق بشردوستانه توانسته است جلوی این جنایات را بگیرد و نه تاسیس دیوان كیفری بین المللی در سركردگان رژیم اسرائیل نسبت به مسئولیت كیفری اعمالشان، ایجاد هراس نموده است.
در ذهن بسیاری صاحب نظران، سازمان ملل متحد كه حاصل توافق فاتحان جنگ جهانی دوم بوده است به سبب اعطای امتیازات ترجیحی در حفظ صلح و امنیت بین المللی به فاتحان جنگ، ملاك سنجش عدالت را به اراده و منافع قدرت های بزرگ واگذار نموده است و به همین دلیل است كه شورای امنیت به جای آن كه منافع برگرفته از خواست جمعی بشری را ملاك قرار دهد، با منافع قدرت های بزرگ هدایت می شود و در مقابل این همه جنایت سكوت اختیار نموده است.
پیام خاتمی آن است كه چرا تك تك اعضای جامعه جهانی به تعهدات خود به عنوان عضو جامعه جهانی عمل نمی كنند و سكوت اختیار نموده اند؟ چرا بدیهی ترین تعهدات خود را به فراموشی سپرده اند و چشم خود را بر جنایتی به این وسعت بسته اند؟
بدون شك از منظر حقوق بین الملل آنچه در لبنان و مناطق اشغالی می گذرد نقض فاحش قواعد آمره است. حقوق جنگ در معنای اعم و كنوانسیون های لاهه و ژنو در معنای اخص به شدید ترین وجه ممكن نقض شده است و حاكمیت و تمامیت ارضی لبنان نادیده گرفته شده است.
جنایت اسرائیل در لبنان و فلسطین و اسطوره مقاومت افتخار آفرین مردمان این دو سرزمین حقیقت های ناگفته و نانوشته ای را برملا می سازد.
اینك خاتمی از بیم عدم مسئولیت دولت ها و سازمان های مسئول جهانی فارغ از همه پروتكل های دست و پاگیر متعارف، جنبش مدنی ویژه ای را آغاز می كند، همت و غیرت انسانی و اسلامی خود را به كار می بندد تا با دفاع از عناصر ارزشمند و پرفضیلت بشر امروز، آزادی، صلح، امنیت و مردم سالاری، وجدان های بیدار را مخاطب قرار دهد.
خاتمی اینك رسالت مدنی یك شهروند جهانی را به محك تجربه آمیخته و آموخته می سازد. او با یادآوری همه حادثه دردناك بر رسالت متفكران، مصلحان و فیلسوفان تاكید می كند كه نسبت به كرامت و شرف انسانی توسط سلطه جهانی هتك شده بی تفاوت نباشند.
خاتمی دغدغه یك شهروند جهانی را دارد و خودش را مسئول همه وقایع پیرامون خویش می پندارد خواه در لباس یك دولتمرد و یا در ردای یك مصلح اجتماعی یا در كسوت یك روحانی روشن ضمیر!
خاتمی به بازگویی قرائت خود از ریشه های خشم انسانی امروز یاد می كند و چیزی فراتر از بازگویی تعصبات دینی و قومی و دیرینه را كه مدار و محور اندیشه نظام سلطه است برای خبرگان و صاحب نظران جهان تذكر می دهد و ایشان را به حركت های روشنگرانه و روشنفكرانه دعوت می كند. چرا كه جهان امروز دربند نظام سلطه، اسیر گذشته ای كهن، متعصب مذهبی و متصف به ویژگی های متنوع و سئوال برانگیز شده است.
سارتر- فیلسوف اگزیستانسیالیست- كه به ارادی و اختیاری بودن آدمی باوری بزرگ دارد، معتقد است كه روشنفكر كسی است كه كار و حرفه اش «نقد كردن و به چالش كشیدن» كار دولتمردان و سیاستمداران است و به همین روی نیز نمی تواند خود دولتمرد یا سیاستمدار باشد. او روشنفكر را در قبال بشر و بشریت مسئول می داند كه وظیفه اش دفاع از حمایت از «مظلومان» است، فارغ از مرزهای سیاسی و جغرافیایی، رنگ و نژاد و...
هم اوست كه در جنگ جهانی دوم با آلمان نازی در جنگ است، پس از جنگ و به دنبال سفری به شوروی از منتقدان حكومت استالین می شود، در جنگ ویتنام به همراهی راسل دادگاه محاكمه آمریكا را برپا می كند و در نشریه اش «زمان نو» مدافعات پاك نژاد ایرانی را چاپ می كند و بیدادگاه های شاه را به چالش می كشد و...
رسالت همه مصلحان در این است كه مخاطبان خود را تهییج كنند و احساسات آتشین ایشان را علیه حاكمان نادان برانگیزانند و نقد احساسات افراطی آنان را كنند و افسانه ذات یكپارچه صهیونیسم را به چالش بكشانند.
خاتمی با نفوذ معنوی و فكری در حلقه صاحب نظران ایران و جهان در پی رسالتی فراتاریخی برای روشنفكران جهان است چرا كه نهال های نوپای دموكراسی را كه در دل جنبش های مقاومت خاورمیانه شكل گرفته و فراتر از دستورالعمل های حاكمان و دولت های عرب به تجربه نشسته است را اینك در معرض نابودی می بینند.
امروز روح شناور صلح طلبی و عدالت خواهی به ذهن هر انسان فطن و فتنه به دور نهیب می زند كه در برابر نسل سوزی مردم لبنان و فلسطین بی تفاوت نباشند.
روح پیام خاتمی عبور از اعماق تلخ و سخت تاریخ است. او سخن از حقیقت امروز و بیم فردای مردم این سرزمین ها و امنیت و صلح می دهد.
جالب اینكه كشورهای جامعه جهانی نه تنها از منظر پاسداشت وجدان جمعی بشری متعهدند كه در مقابل جنایات انجام یافته واكنش نشان دهند بلكه به لحاظ حقوقی متعهدند كه به طرق مختلف در مقابل نقض گسترده حقوق بشردوستانه بین المللی بایستند. چنین تعهدی به روشنی در ماده ۱ مشترك كنوانسیون های ژنو ۱۹۴۹ و پروتكل الحاقی ۱۹۷۷ بیان شده است. این ماده اعلام می دارد كه دول معظم متعاهدند كه مفاد معاهدات ژنو را در هر شرایطی اجرا نموده و اجرای آن را تضمین نمایند. به عبارت دیگر در مواقع نقض قواعد بشردوستانه، دول ثالث مسئولند كه از طرق سیاسی و حقوقی واكنش های لازم را نشان دهند. در همین كنوانسیون ها به عنوان كشورها متعهد شده اند كه مرتكبین نقض های فاحش كنوانسیون های ژنو را محاكمه نموده و یا مسترد نمایند و ارتكاب جنایات جنگی موجد صلاحیت جهانی است.
حمله اسرائیل به لبنان مصداق كامل نقض حقوق جنگ است و بدون شك رهبران اسرائیل به سبب ارتكاب جنایات جنگی و جنایات بشردوستانه دارای مسئولیت كیفری بوده و باید در پیشگاه عدالت محاكمه شوند و این تعهدی است كه بر دوش تك تك اعضای جامعه جهانی است.
با وجود این تعهد گسترده و مسئولیت عظیمی كه برعهده جامعه جهانی و تك تك اعضای آن قرار دارد لكن به سبب غلبه منطق قدرت در روابط بین الملل و پیوند منافع دولت ها با این منطق، امروزه شاهد سكوت مرگباری در جامعه جهانی نسبت به این جنایات هستیم.
این جنگ و خونریزی باید رهبران جهان را به این نتیجه برساند كه تسلط یك فرهنگ بر سایر فرهنگ ها نه تنها ممكن نیست بلكه موجد بدبختی ها و خشونت ها و سرمنشاء تروریسم خواهد بود. باید این واقعیت را پذیرفت كه استراتژی تسلط یك فرهنگ بر سایر فرهنگ ها شكست خورده است و طرحی نو باید درانداخت تا جهان را از خشونت رهانید.
امروز ندای صلح و گفت وگو در دنیای معاصر در اوج مهجوری و مشتاقی خود گرفتار آمده است و دلمشغولی آزاردهنده ای در انسان های فرهیخته نسبت به برخورد تمدن ها به عنوان یك مشغله ذهنی عمده درآمده است.
پیام خاتمی پیام بزرگتری به همراه دارد. می گوید قلب های جهان بایست در حسرت آزادی، عدالت و دموكراسی بتپد و از مشاهده آلام همنوعان به درد آید و از انگیزه و دلبستگی یك رژیم متجاوز نسبت به تفوق بر جهان بیمناك باشد.

سید محمدصادق خرازی

منبع : روزنامه شرق