«مرد هزار چهره» پدیده طنز نوروزی

هر ساله با نزدیک شدن به ایام نوروز، تلویزیون به عنوان یک رسانه ملی سعی می‌کند برنامه‌های متنوع و شادی را برای پر کردن ساعات فراغت خانواده‌ها تهیه کند.
در چند سال گذشته که ایام نوروز با روزهای سوگواری محرم و صفر تداخل پیدا کرد، شکل تولیدات نوروزی تلویزیون نیز متناسب با این ایام تغییر کرد و برنامه‌ها رنگ و بویی دیگر به خود گرفت. مسوولان برای جبران این فضای غم‌انگیز، نظارت بیشتری بر کیفیت آثار داشتند و تولیدات عموماً به کارگردانان باتجربه و خبره محول می‌شد.اما طی دو، سه سال اخیر با فاصله گرفتن از این همزمانی، تمام شبکه‌های تلویزیونی در تولید مجموعه‌های طنز دست به ماراتنی ۱۳ شبه زده‌اند.
هر کدام از آنها تلاش می‌کردند هرچه بیشتر مردم را بخندانند و با به تصویر کشیدن داستان‌هایی جذاب و مفرح، مخاطبان بیشتری را به سمت خود جذب کنند.
در حالی که موضوع‌بندی و هدفگذاری تلویزیون به عنوان یک رسانه ملی، در سریال‌ها به سمت نظرات و سلایق مخاطبان حرکت می‌کند و نحوه برنامه‌ریزی‌های نوروزی به گونه‌ای است که لحظات شادی را برای مردم فراهم کند در این میان استقبال مردم از این برنامه‌ها نیز توفیق بزرگی برای تلویزیون محسوب می‌شود.
با خارج شدن سریال‌های نوروزی از گردونه رقابت و دریافت نظر مخاطب، این روزها سازندگان با حضور در برنامه‌های تلویزیونی و نشست‌های مطبوعاتی در پی ارزیابی آثار خود در نگاه منتقدان و اهل فن هستند.در گزارش پیش‌رو، نظر چند تن از منتقدان و برنامه‌سازان سیما را صرفاً در خصوص جایگاه طنز در مجموعه‌های نوروزی سیما جویا شده‌ایم.
● محمدتقی فهیم (منتقد)
تلویزیون امسال بسیار پربارتر از سال‌های پیش بود. در سال‌های گذشته به‌دلیل مصادف‌شدن ایام محرم و صفر با نوروز، تلویزیون نمی‌توانست به برنامه‌ها و سریال‌های طنز بپردازد اما با گذر از این ایام، رویکرد طنز در رسانه ملی بیشتر بوده است و البته انتظار مردم هم چیزی غیر از این نبوده است.
محمدتقی فهیم، ضمن اظهار این نکته گفت: «تلویزیون امسال حتی در مورد فیلم‌های سینمایی هم با دست پر ظاهر شد و چندین فیلم خارجی را همزمان با اکران‌های جهانی آن تهیه و پخش کرد اما معتقدم سریال‌های ایرانی بسیار موفق‌تر بودند و با اقبال بیشتری از سوی مردم روبه‌رو شدند و مردم نیز نشان دادند که ترجیح می‌دهند تولیدات بومی و داخلی را بیشتر تماشا کنند».فهیم در ادامه سخنانش افزود: «امسال همه شبکه‌ها، آثار طنز تولید کرده بودند اما این آثار از نظر قوت و محتوایی نسبت به یکدیگر خیلی فاصله داشتند، نمونه‌اش سریال «مرد هزار چهره» ساخته مهران مدیری است که از لحاظ به‌روز بودن، توجه به مسائل و معضلات اجتماعی، نوبودن ساختار مورد استفاده در سریال‌سازی حاصل کار را در راس این برنامه های نوروزی قرار داده بود.سریال «مرد هزار چهره» در قیاس با دیگر آثار مهران مدیری چند قدم جلوتر بود و از فکاهی، لودگی و تکه کلام‌های سبکسرانه قبل فاصله گرفته بود، ضمن اینکه خارج‌شدن از قالب آپارتمانی و تولیدات پلاتویی به این موفقیت کمک کرده بود».این منتقد در ادامه با اشاره به موضوعات مورد نظر در «مرد هزار چهره» گفت: مجموعه داستانی «مرد هزار چهره» این توفیق را داشت که بتواند با بعضی از صنوف و شخصیت‌های سیاسی شوخی کند، به‌خصوص در دو بخش پزشکان و هنرمندان که توانست به‌خوبی بدون توهین، از برخی مسائل انتقاد کند. یکی دیگر از جذابیت‌های این مجموعه نیز استفاده از بازیگران شاخص همچون علیرضا خمسه و... بود.
سریال «مرد هزار چهره» تنها یک فکاهی نبود و طنز موقعیت و کمیک به‌خوبی در آن استفاده شده بود».فهیم در ادامه تصریح کرد: «به‌نظرم سریال دیگری که در رده دوم قرار می‌گیرد، سریال «پیامک از دیار باقی» ساخته سیروس مقدم است. این سریال سوژه جدیدی نداشت و موضوع آن به‌شدت کلیشه‌ای بود، نمونه آن را در سریال «مسافری از هند» قاسم جعفری دیده بودیم اما با این تفاسیر سیروس مقدم در اولین گامی که به سمت طنز برداشت توانست موفق عمل کند و نشان داد توانایی ایجاد موقعیت‌های کمدی را به خوبی دارد.
البته این در حالی است که پایان این مجموعه موفقیتی نسبت به کل کار نداشت.»محمدتقی فهیم در این جمع‌بندی به سریال‌های «نشانی» و «قرارگاه مسکونی» نیز پرداخت و گفت: «سریال «نشانی» به جز بهره گرفتن از چند بازیگر مطرح سینما، کار مطلوب و خوبی نبود و در آن به رغم لوکیشن‌های متعدد در ایران و خارج از کشور نوعی سردرگمی به چشم می‌خورد، ضمن اینکه رامبد جوان در این سریال از بازیگرانی مثل پرویز پورحسینی، داود رشیدی، پروانه معصومی، امیرحسین صدیق، آتنه فقیه‌نصیری و ... که پتانسیل خوبی برای بازی دارند، به خوبی نتوانسته بود استفاده کند.
در مجموع در مقایسه با مجموعه کار قبلی که ذکر کردم، «نشانی» اثری ضعیف بود. اما «قرارگاه مسکونی» جواد رضویان به جز یک سری جذابیت‌های پادگانی و استفاده کردن از روزنه‌های فرار از پادگان و ... آن هم تنها برای جوانان و آقایانی که این دوره را تجربه کرده‌اند، مورد قابل ذکری نداشت.»این منتقد در پایان سخنانش افزود: «مجموعه قرارگاه مسکونی» مجموعه‌ای بسیار کشدار بود، به طوری که بعضی از پلان‌ها تبدیل به سکانس شده بود و لحظات خسته کننده‌ای ایجاد کرده بود.»
● مهران رسام (کارگردان)
اما مهران رسام در نگاه اجمالی به نوع طنز مجموعه‌های نوروزی به اختصار اینچنین نظر داد: «به نظرم «مرد هزار چهره» مهران مدیری در قیاس با سایر سریال‌ها بهتر بود. در میان نگاه سازندگان مجموعه‌های طنز نوروزی باید گفت تنها او بود که در «مرد هزار چهره» توانست به طنز درستی دست پیدا کند.»
● علی افشار (منتقد)
«تلویزیون نباید عرصه طنز در سریال‌های نوروزی را تبدیل به آزمون و خطا کند، باید به کسانی که کارنامه موفقی دارند اعتماد کند. کسانی مانند سیروس مقدم که همیشه در سریال‌های جدی سیما موفق بوده است در این ایام نباید آزمایش شود. این آزمون و خطاها باید در طول سال انجام شود.»وی در ادامه افزود: «مثلا آقای عطاران سال گذشته توانست بسیار موفق عمل کند و پیش‌بینی می‌شد که در ایام نوروز هم اثری تولید کند که متاسفانه این اتفاق نیفتاد. البته منظور این نیست که تلویزیون تنها به افراد محدود بسنده کند، اما مسوولان باید از قبل برای آثاری که قرار است تولید شود، برنامه‌ریزی کنند تا به نتایج درستی از اینکه یک برنامه مثلاً چقدر می‌تواند پربیننده باشد و یا جذابیت بیشتری دارد و... برسد امسال این ارزیابی از پیش انجام نشده بود به همین علت سریال متوسطی مثل «نشانی» ساخته رامبد جوان به روی آنتن رفت که حتی توقعاتی که از رامبد جوان به عنوان یک بازیگر طنز موفق می‌رفت را برآورده نکرد».وی در ادامه با اشاره به مجموعه «پیامک از دیار باقی» گفت: «این مجموعه را نمی‌توان در زمره آثار طنز قرار داد وی همچنین تصریح کرد: «به لحاظ نگرش متفاوت به طنز، سریال «مرد هزار چهره» ساخته مهران مدیری از دیگر آثار نوروزی سیما موفق‌تر بود. در این سریال گرچه نوآوری ساختاری وجود نداشت اما نسبت به آثار قبلی مهران مدیری از موفقیت چشمگیرتری برخوردار بود».افشار همچنین به سریال «قرارگاه مسکونی» ساخته جواد رضویان پرداخت و گفت: جواد رضویان با اینکه تجربه کمتری در کارگردانی طنز دارد، اما توانست سریال صادقانه‌ای بسازد و در این کار موفق عمل کرد».
● مرضیه برومند (کارگردان)
مرضیه برومند که خود از بازیگران یکی از مجموعه‌های نوروزی بود در ابتدا با اشاره به سریال مهران مدیری اینچنین گفت: «برای اولین‌بار از سریال مهران مدیری یعنی «مرد هزار چهره» خوشم آمد اما سریال «پیامک از دیار باقی» به هیچ‌وجه مورد توجه‌ام قرار نگرفت اما مجموعه «نشانی» ساخته رامبد جوان که خودم در آن بازی کرده بود به‌نظرم می‌توانست خیلی بهتر از آن چیزی که دیدیم باشد به هر حال از رامبد جوان توقع کار بهتری می‌رفت و نمی‌دانم چرا حاصل کارمان آن‌طور که باید نتیجه نداد. درخصوص سریال «قرارگاه مسکونی» باید بگویم متاسفانه فرصت نشد که کاملاً آن را پیگیری کنم اما آن مقداری از سریال که من دیدم به‌نظرم قابل قبول بود.
● فریدون صدیقی (منتقد)
در بین سریال‌های نوروزی امسال «مرد هزار چهره» اولین انتخاب من بود، این منتقد و روزنامه‌نگار ضمن اظهار این نکته گفت این سریال به دلیل فیلمنامه سنجیده، انتقاد از لایه‌های اجتماعی و صنوف مختلف، پرداخت مناسب و پیام ضمنی و غیرمستقیم که دلالت بر رفتارهای سازمان‌های اداری ما می‌کرد اثر موفقی بود.سریال «نشانی» دیگر انتخاب فریدون صدیقی بود. وی در این‌باره گفت: سریال «نشانی» گرچه دارای مضمونی قدیمی بود، اما نگاهی نو و پرداختی مناسب داشت. یکی از حسن‌‌های عمده که این سریال را از سریال‌های دیگر متمایز می‌کرد، نگاه شیرین، مثبت و امیدوارانه به زندگی بود.صدیقی در ادامه گفت: جایگاه طنز در دو سریالی که ذکر کردم، کاملاً رعایت شده بود، طنزی تلخ و برانگیزاننده در «مرد هزار چهره» و طنزی تلخ در «نشانی» کاملاً مشهود بود.
بعد از مدت‌ها شاهد بودیم که رویکردی سست و ضعیف همراه با لودگی احساس نمی‌شود.این منتقد در ادامه افزود: «بیشترین تاکیدم روی سریال «نشانی» است که پرداختی قابل قبول با بازی‌های قابل تحسین پروانه معصومی و آتنه فقیه‌نصیری و ... داشت. فقیه‌نصیری به خوبی توانسته بود چهره یک ایرانی زندگی کرده در خارج از کشور را به تصویر بکشد.
داوود رشیدی بسیار حضور خوبی داشت و فلورا سام سوای نویسنده بودنش، بازی خیلی خوبی ارائه داده و توانسته بود به نحوی مناسب در فیلمنامه ظرفیت‌های شعری و شعوری سهراب سپهری را به تصویر کشد.صدیقی در پایان اظهار داشت: به جز دو سریالی که اسم بردم، انتخاب بعدی برایم وجود ندارد.
● سعید مستغاثی (منتقد)
سریال‌های نوروزی امسال به جهت بار طنز بهتر از سال‌های گذشته بود. مستغاثی در تکمیل نظر خود عنوان داشت: سریال‌های «مرد هزار چهره»، «پیامک از دیار باقی» و «نشانی» همگی تولیدات قابل قبولی بودند، برخلاف سال‌های گذشته نواقص کمتری در تولیدات نوروزی دیده می‌شد.وی در ادامه افزود: به نظرم باید مجموعه آقای مهران مدیری را از ارزیابی‌ها کنار گذاشت چون او در تمام سال‌‌هایی که به کارگردانی پرداخته است، ثابت کرده که کار خود را به خوبی بلد است.
مستغاثی درادامه افزود: سریال «نشانی» از موضوعی خوب به همراه بازی‌های قابل توجه و کارگردانی درست برخوردار بود و از اینکه بازیگرانی مثل داوود رشیدی، پروانه معصومی، پرویز پورحسینی و ... بعد از مدت‌ها پوسته‌شکنی کرده بودند و قدم به عرصه‌های طنز گذاشته بودند، بسیار قابل قبول بود.سریال «پیامک از دیار باقی» هم با وجود اینکه موضوعی تکراری و کلیشه‌ای داشت اما دارای جذابیت‌هایی بود که از نظر مخاطب دور نماند.

ساناز ساسانی‌نیا

منبع : روزنامه تهران امروز