فلسفه وسعت رزق و عوامل افزایش روزی

● رزق، روزی، معاش
رزق بخشش پی در پی و عطای همیشگی است و هرگونه بهره‌ای است که خداوند نصیب بندگان خود می‌کند؛ دنیوی باشد چون خوراکی‌ها و یا اخروی مانند رزق شهیدان والامقام که «بل احیا عند ربهم یرزقون»، ظاهری باشد مثل مسکن و یا باطنی، پنهان و معنوی مانند عقل، فهم، علم و ایمان. (۱) چنانچه در دعاها به این رزق ارزشمند اشاره‌های فراوان شده است.
گاه طلب رزق معنوی همانند حج می‌کنیم و می‌گوییم: اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام؛ زمانی روزی خود را در توفیق اطاعت و دوری از معصیت می‌بینیم و از خداوند می‌خواهیم که: اللهم ارزقنی توفیق الطاعه و بعد المعصیه؛ و یا برترین مرگ را که چهره‌ای سرخ اما سیرتی سبز از سعادت داد، طلب می‌کنیم و می‌گوییم: اللهم ارزقنی الشهاده فی سبیک. (۲)
از آنجا که رزق افراد روز به روز استمرار می‌یابد، آن را «روزی» گویند. «معاش» واژه دیگری است که گاه به صورت مترادف، همراه با رزق و روزی بیان می‌شود، اما معنای حقیقی آن «آذوقه» و یا آنچه با آن زندگی می‌کنند، است. خداوند متعال در قرآن رویگردانان از یاد خدا را به «زندگی توام با سختی و تلخی» هشدار می‌دهد. همان گونه که نیکوکاران سخت کوش را به «زندگانی رضایتمند» نوید می‌دهد. نکته‌ای که فراتر از نگاه‌های ظاهری ما به جلوه‌های زندگانی وجود دارد، توجه به پدید آورنده تمامی نعمت‌ها و مواهب است که هر یک در چهره رزق در اختیار ما قرار گرفته است و برخی برتر از بقیه هستند مانند خرد و اندیشه، استعداد و قابلیت‌های وجودی، دانش و بینش و سلامت و سعادت.
چنین باور گرانبهایی بنیان نگرش انسان به جهان هستی است که دستاوردهایی چون شناخت خود، احساس وظیفه سنگین در برابر نعمت‌های الهی، بینش یافتن نسبت به فلسفه نعمت‌ها در دست افراد، مسئولیت انسان در جامعه خویش و پی‌ریزی فردایی روشن و بهره‌وری از رزق‌های مادی و معنوی، خواهد داشت. این نگاه برابر غرور قارونی است که خود را صاحب اختیار تمامی امکانات دانسته و نوعی حریم و برتربینی برای خود قائل بود، بدون آنکه توجهی به تعهد انسانی و مسئولیت الهی خویش کند و هر یک از استعدادها و دارایی‌ها را ودیعه‌ای بیش نداند که آثار هر یک باقی و تمامی آنان فانی خواهد شد.
امیر مومنان علی (ع) با توجه به این نگرش روشنگرانه می‌فرماید: «خداوند متعال روزی همه را تضمین کرده و قوت آنان را معین ساخته است ... هر کس زنده باشد، روزیش بر اوست و هر کس بمیرد، بازگشتش به سوی اوست ... روزی‌ها را مقدر و اندازه‌گیری کرد، گاهی کم و گاهی زیاد و به تنگی و وسعت، به طور عادلانه، تقسیم فرمود تا هر که را بخواهد، به وسعت روزی و یا تنگی آن بیازماید و با آن «شکر» و «صبر» غنی و فقیر را مورد آزمایش قرار دهد. سپس روزی وسیع را با فقر و بیچارگی درآمیخت و تندرستی را با حوادث دردناک توام نمود. دوران شادی و سرور را با غصه و اندوه مقرون ساخت. سرآمد زندگی را آفرید و آن را گاهی طولانی و گاهی کوتاه قرار داد ...» (۳)
● حکمت و مصلحت در روزی انسان‌ها
قرآن کریم را که می‌گشاییم، حکمت وسعت روزی درباره برخی انسان‌ها را سپاسگذاری و خرج نعمت‌های الهی در مسیر مورد نظر خداوند می‌بینیم. کسانی که از اوان جوانی همواره دانش، دارایی، مقام و موقعیت و تمامی داده‌های خداوند را به جا صرف کرده‌اند و شکرگذار هر یک بوده‌اند، از این رو به پاس لیاقت‌ها و شایستگی‌ها، نعمت‌های بیشتری بر آنان ریزش کرده و در ابعاد مختلف روزی، گشایش‌های فراوانی داشته‌اند.
این حقیقت گرانبها در آیه‌ای کوتاه و به یاد ماندنی بیان شده است: «لئن شکرتم لازید نکم» اگر شکرگزار باشید، نعمت‌ها و الطاف خود را بر شما بیشتر از پیشتر می‌کنم» (سوره ابراهیم، آیه ۷.) گروهی دیگر را در جامعه می‌یابیم که همیشه دستی پر از نعمت‌های مادی و معنوی دارند و بدون آن که دچار سختی معیشت و رنج زندگی گردند، با آبرویی بسیار و شخصیتی ارجمند، تلاشی شایسته می‌کنند و خداوند نیز درهای رحمت و وسعت روزی را بر آنان گشوده نگاه داشته است. اینان صاحبان تقوا، پرهیزکاری و عبودیت‌اند، کسانی که در عرصه‌های مختلف زندگی ارزش‌های دینی خود را با هوا و هوس‌ها مبادله نکرده‌اند و همیشه با قلبی مطمئن، دلی لبریز از عشق الهی و کوششی فراگیر، به دنبال درآمدی پاک و شایسته بوده‌اندو خداوند نیز راههای غیر قابل تصوری برابر دیدگانشان گشوده و درآمدهای چشمگیری برایشان فراهم ساخته است تا پاداش پرهیزکاری آنها در این دنیا نیز داده شود.
خداوند متعال برای درس‌آموزی همگان و ترسیم راه روشنی از رشد و تعالی مادی و معنوی می‌فرماید: هرگاه مردم روی زمین ایمان آورند و تقوا پیشه کنند، برکات آسمان و زمین را به روی آنان می‌گشاییم. (۴) دسته دیگری که تقدیر خداوند بر آن قرار گرفته تا از نظر امکانات زندگی و رفاه مادی وضع آراسته و کاملی پیدا کنند، کسانی هستند که در «امتحان و آزمایش» قرار گرفته‌اند.
اینان شعارهای بسیاری در پایبندی خود به دستورات الهی سر می‌دادند و همیشه با انتقاد از دیگران و یا حمله به برخی از افراد، خود را پاک و منزه از دلبستگی‌های مادی و انحرافات اخلاقی نشان می‌دادند و در حضور دیگران و یا هنگام مناجات با خداوند درخواست‌های نعمت‌های فراوان و الطاف بسیار کرده تا به خدای خود و بندگان او، پایمردی به اصول اخلاقی و پایداری در حفظ ارزش‌های اسلامی را ثابت کنند اما بسیاری از اینان چون لذت شیرین و طعم گوارای مادیات و رفاه را چشیدند، ابتدا به توجیه کارهای خود پرداخته، سپس با بی‌اعتنایی به دستورهای الهی، خود را خوشبخت جلوه داده و چندی بعد با حمله به اساس سخنان پیشوایان و بایدها و نبایدهای خداوندی، هر یک را با حقوق بشر، دنیای امروز، مردم دیگر کشورها و افراد متمدن ناسازگار معرفی می‌کنند.
دیری نمی‌گذرد که وضع ظاهری آنان، همسر و فرزندانشان دگرگون می‌شود، اسراف‌ها و تبذیرها جایگزین انفاق‌ها و کمک‌ها به مستضعفان می‌شود. خداوند حکمت وسعت روزی خود را برای اینان «فتنه» می‌داند و می‌فرماید: همانا دارایی‌ها و فرزندان شما، مایه امتحان و آزمایش شما خواهد بود.
سپس حال برخی از ثروتمندان و صاحبان امکانات و نعمت‌های فراوان مادی و معنوی را، عبرت‌گیری دیگران و پندپذیری صاحبان خرد و اندیشه دانسته تا در پی این حکمت، چنین افراد خوش سخن و بدعمل نیز که همیشه با مکر و حیله خود دیگران را فریب داده و خود را پاک و مقدس می‌نمایاندند، دچار «استدراج» یعنی خود برتر بینی، تحقیر مومنان، نیشخند اولیای الهی و سرانجام «هلاک جاودان» شوند: «بزودی اینان را از جایی که نمی‌دانند استدراج می‌کنیم - و هر روز با افزودن دارایی‌ها و موقعیت‌های چشمگیر دچار امتحان، انحراف و هلاکت اخلاقی اجتماعی می‌کنیم، مال و اولاد و عمر طولانی می‌دهیم - که کید من متین و محکم است» (اعراف، آیه ۱۸۲).
نمونه‌ای کامل از این افراد، «ثعلبه» است که فقیر و تهیدست بوده و هر روز در مسجد رسول‌الله (ص) حاضر می‌شد و پشت سر آن حضرت نماز جماعت می‌خواند و به سخنان دلنشین و روح‌افزای پیامبر گوش می‌داد. وی روزی از رسول خدا (ص) تقاضای دعا برای بهبود وضع مالی خود کرد، اما رسول الله (ص) با جمله‌ای کوتاه، وی را منصرف کرد که «ثعلبه! صلاح تو نیست وضع مالی و دارایی‌ات خوب شود، مصلحت نیست.»
اما فردای آن روز و فرداهای دیگر اصرار وپافشاری ثعلبه استمرار یافت تا آنکه پیامبر بدو فرمود: «ثعلبه باز هم می‌گویم مصلحت تو در همین زندگی است که در آن به سر می‌بری، درآمدی - هر چند اندک - کسب می‌کنی و به عبادت خود دل می‌سپاری، این نیز غنیمت است. بیش از این مخواه و خود را اسیر حرص و طمع مکن.»
دلدادگی ثعلبه و فریفتگی او به رفاه و لذت زندگی با اصرار بیشتر ادامه یافت، تا آنکه پیامبر (ص) دعا کرد و دو درهم نیز به او داد تا با آن تجارت کند، دو درهم رسول الله در اثر خرید و فروش چهار درهم شد و دو گوسفند ثعلبه، چهار گوسفند. فردا و هفته‌های بعد، رزق بیشتر و درآمد سرشارتر، ثعلبه را دل مشغول و شادمان کرده بود به گونه‌ای که در اثر خستگی کار، از یک وعده نماز خود پشت سر رسول الله کاست و با این توجیه که نماز را می‌شود خواند اما مشتری از دست می‌رود، وقت فضیلت نماز جماعت را از دست داده، به خرید و فروش مشغول می‌شد. بارش برکات الهی بر او بیشتر از گذشته می‌شد تا آنکه تعداد دام و گله‌های گوسفند وی را مجبور به خارج شدن از مدینه ساخت.
در این هنگام، صبح و ظهر و شب فرصت حضور در جماعت مسلمانان را از دست داد و تنها روزهای جمعه برای نماز جمعه حاضر می‌شد. چندی بعد که مامور زکات از طرف رسول‌الله به سوی او رفت، ثعلبه به حکم زکات اعتراض نموده، از دادن آن خودداری کرد و پرداخت زکات را همانند باج دادن تلقی کرد! وقتی خبر به رسول خدا (ص) رسید، چندین بار فرمود وای بر ثعلبه، وای بر ثعلبه. جبرئیل امین آیه‌ای در مذمت ثعلبه و ثعلبه صفتان نزد رسول‌الله آورد و ضمن نکوهش دین باوران دوران فقر و دین فروشان هنگام غنا و بهره‌مندی، سخن خداوند را ابلاغ کرد که: و از آنان کسانی‌اند که با خدا عهد کرده‌اند که اگر از کرم خویش به ما عطا کند، قطعا صدقه خواهیم داد و از شایستگان خواهیم شد.
پس چون از فضل خود به آنان بخشید، بدان بخل ورزیدند و به حال اعراض روی برتافتند» (توبه، آیه ۷۵ و ۷۶.) خبر نزول آیه که به ثعلبه رسید، دوان دوان و هراسان خدمت رسول‌الله آمد و حاضر شد تمام دارایی خویش را بدهد اما آیه درباره او نباشد. رسول خدا (ص) نگاهی به او کرده، فرمود: ثعلبه، دو درهمی را که روز اول به تو دادم، بده ... و از آن لحظه دارایی و ثروت ثعلبه کم و کمتر شد تا آنکه همانند دوران تنگدستی و فقر خود گردید، اما با تفاوتی از اوج ایمان تا قعر کفر و انحراف. (۵)
پس آزمایش و ابتلا، حکمت دیگری در کاستی رزق یا فزونی روزی است، تا ناخالصی‌ها نمایان و انسان‌های پایدار و راست قامت در عرصه‌های مختلف فقر و غنا مشخص شوند. این نکته‌ای است که در قرآن با این بیان آمده است: تا خدا آنچه در سینه‌ها پنهان دارید، بیازماید و آنچه در دلها نهان کرده‌اید، آشکار سازد (آل عمران، آیه ۱۵۴.)
● تنگی رزق و مسائل تربیتی
مصلحت و حکمت دیگری که در نوع دیگری از رزاق بودن خداوند که تقدیر و سرنوشت الهی نام گرفته است، وجود دارد، تنگی رزق به خاطر صلاحدیدهای مسائل تربیتی است. آنجا که بندگان شایسته خداوند، اراده کاری دارند که خود به صلاح و فساد آن آگاهی کامل ندارند، پروردگار متعال، تقدیری بر اساس مصلحت آنان می‌کند تا همیشه یاد و نام او زمزمه دل‌های آنان باشد و علاوه بر آنکه باورهای ناب الهی را حفظ کنند، هیچ گاه در سراشیبی ضلالت و ظلم قرار نگیرند و در پی کم ظرفیتی و دوری از سعه صدر در مسائل رفاهی و مادی، دیگران نیز از سوزش ستم اینان ایمن باشند: هرگاه خداوند روزی را بر بعضی مردم گشاده دارد، راه ظلم و طغیان پیش می‌گیرند؛ از این رو هر چه را بخواهد، نازل می‌کند، زیرا به وضع بندگانش باخبر و آگاه است (شوری، آیه ۲۷.)
بنابراین همه ما باید تلاش و توکل، کوشش و شناخت و فعالیت و معرفت داشته باشیم تا هیچ گاه دست از کار و فعالیت نکشیده، تنبلی و سستی و تن پروری خود را با بهانه‌های نابخردانه‌ای چون متقی بودن، توکل داشتن و ... توجیه نکنیم و از آن سو افراط در کار و فعالیت فراوان نکنیم تا آنکه خود را محور رزق و روزی بدانیم و تمامی درآمد زندگی را محصول تفکر، تدبر و تلاش دانسته، هیچ اراده برتری در وسعت یا کمی بهره‌های مادی ندانیم!● نقش تلاش و پشتکار در کسب روزی
اگر روزی رسان - طبق حکمت و مصلحت بندگان - خداوند است، تلاش و پشتکار ما در این میان چه نقشی خواهد داشت؟ پیش از شروع، توجه به این نکته راهگشای بسیاری از مشکلات فکری و شبهات عقیدتی ما خواهد بود که نظام آفرینش بر پایه علت و معلول و یا سبب و مسبب استوار است و اصول پایدار و جاودان دین ما را به این سو فرا می‌خواند که دستاوردی برای انسان نخواهد بود مگر با زحمت و تلاش او و خداوند سرنوشت قومی را تغییر نمی‌دهد مگر خود تلاش کنند (نجم، آیه ۳۹ - رعد، آیه ۱۱.)
درباره پرسش ذیل این بخش که رابطه رزاقیت خداوند با تلاش و تدبیر ما چیست، نکته قبلی جوابگو خواهد بود. یعنی خداوند متعال رزاق است و تمامی موجودات زنده بر سفره لطف و برکت او حضور دارند، اما جهان هستی بر این پایه استوار است که هر کسی به مقدار تلاش و تکاپوی خود و استفاده از نیروهای خدادادی همانند عقل، استعداد، فعالیت بدنی و ... روزی خود را به دست می‌‌آورد و این رزق نیز با اراده خداوند و خواست او فراهم می‌شود. پس تلاش و تدبیر امری لازم و ضروری است ولی سبب تام و علت حتمی به دست آوردن روزی نخواهد بود، بلکه نیازمند شرایط، زمینه‌ها و عواملی است که خداوند فراهم می‌کند.
سپس هر یک از ما رزق خویش را کسب می‌کنیم. در غیر اینصورت موانع فراوانی که گاه هیچ یک قابل پیش‌بینی نیستند، تصمیم و اراده ما را دگرگون می‌کنند و تمامی تلاش ما هیچ حاصلی در بر نخواهد داشت.
همانگونه که تاکنون هر یک از ما در فرصت‌های مختلف تصمیم‌های بسیاری گرفته‌ایم، اما پس از چندین گام، باز به جای اول بازگشته‌ایم و منصرف شده‌ایم. چنین باور تابناکی بوده که پیشوایان معصوم علیهم‌السلام همچون امیرمومنین علی (ع)، امام باقر و امام صادق علیهماالسلام خود، در نخلستان‌ها و مزارع کار می‌کردند و در هوای گرم مدینه رزق و روزی خویش و خانواده را به دست می‌آوردند و چون برخی بر اساس باور غلط خود اعتراض می‌کردند، می‌فرمودند: اگر در این حال از دنیا برویم، بهترین حالت است، زیرا مشغول اطاعت خداوند متعال بوده‌ایم، تلاش می‌کنیم تا خود و خانواده خود را از مردم بی‌نیاز سازیم و بدین وسیله امامان معصوم علیهم‌السلام قضای الهی و رزاقیت خداوند را وابسته به سعی و تدبیر افراد بیان کرده و به دنبال روزی رفتن را با مقدر بودن آن متضاد نمی‌دانسته‌اند.
از این رو بر پایه این اعتقاد راستین به تلاش و کوشش توام با تقوا برای کسب روز اهمیت شایانی داده شده است به طوری که امام صادق (ع) می‌فرماید: در تحصیل روزی تنبلی نکنید، زیرا پدران ما در این راه تلاش کرده و آن را طلب می‌کردند ... کسی که برای روزی خانواده خود تلاش کند، همانند مجاهدان راه خداست.(۶) افزون بر تشبیه قداست و عظمت تلاش و زحمت برای کسب روزی دستور داده شده است که مسلمانان صبح هر چه زودتر از خانه خارج شوند و به دنبال تلاش برای زندگی بروند ... از جمله افرادی که هرگز دعایش به استجابت نمی‌رسد، کسانی هستند که با تنی سالم، گوشه خانه نشسته و برای گشایش روزی دعا می‌کنند. (۷)
● اسباب وسعت روزی
آموزه‌های تربیتی قرآن و دستورهای معصومان علیهم السلام درباره عوامل وسعت روزی و یا کمی رزق، بیانگر حقایقی ارزشمند است که در پرتو آنها رابطه ما و پروردگارمان و نیز رابطه ما و جامعه اسلامی و رابطه ما با خود و خانواده‌مان که در جلوه‌های رفتار و گفتار تجلی می‌یابد، حساس‌تر، دقیق‌تر و اندیشه گرایانه‌تر خواهد بود. با این معارف دینی، تمامی اعمال خود را با نگاهی دقیق‌تر و حساب شده‌تر انجام می‌دهیم و با توجه به آثار هر یک در خود، خانواده و جامعه، مسئولیت بیشتری احساس می‌کنیم. برخی از این عوامل عبارتند از:
۱) تقوا و پرهیزکاری:
قرآن کریم می‌فرماید هر کس از خدا پروا کند، پروردگار برای او راه بیرون شدن از سختی‌ها را قرار می‌دهد و از جایی که حسابش را نمی‌کنند، به او روزی می‌رساند (طلاق، آیه ۲ و ۳.) رزق بی‌گمان و یا لطفی که بدون تدبیر برای انسان فراهم می‌شود، نعمتی است که امام صادق (ع) آن را مخصوص بندگان با ایمان خداوند دانسته و ضمن تفسیر آن به مبارک و پرخیر بودن، حکمت این رحمت را ارتباط بیشتر مومنان با خداوند از راه دعا به درگاه او می‌داند تا بیشتر از همیشه روزی‌ای بدون پیش‌بینی نصیب خود سازد. چنین لطف چشمگیر خداوند دین باوران پرهیزکار، گویای این سخن است که آفرینش و نعمت‌های الهی برای انسان کامل و افراد خداجو فراهم شده است. اگر ما گوش به فرمان پروردگار باشیم و از پیشوایان معصوم (ع) اطاعت کنیم، ریزش رحمت حق نیز به سوی ما جاری خواهد شد.
۲) یاد خداوند و سپاسگزاری از نعمت‌های او:
«شکر» عامل بسیار موثر در افزایش نعمت‌ها و الطاف الهی است که خداوند با صراحت بدان اشاره فرموده است؛ هرگاه شکر نعمت‌ها را به جا آورید و آن را در موارد واقعی صرف کنید، نعمت را بر شما افزون می‌کنم (ابراهیم، آیه ۷.) «تکبیر» نمادی از یاد خداوند در سرای دل است که رسول خدا اینگونه بر آن تاکید کرده است: «کسی که رزق او کم شده است،‌زیاد تکبیر بگوید تا یاد خداوند باعث گشایش روزی او گردد.» (۸)
۳) نیکوکاری، خوش اخلاقی و مهربانی:
نیکوکاری، خوش اخلاقی و مهربانی و پذیرائی از بندگان صالح خدا با نعمت‌های الهی در دست ماست. این کار پسندیده رضایت پروردگار را در رسیدگی به صالحان و مومنان فراهم می‌کند. از این رو چون خدا صلاحیت و اهلیت برای انسان می‌بیند، لطف و رحمت بیشتر خود را نثار وی می‌کند. امیرمومنین علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: «پاکی نیت و طراوت اندیشه، دوری از تنگ‌نظری در برخوردها، سهل گرفتن در زندگی با دیگران، گشایش چهره و خوش برخورد بودن با برادران مسلمان، گنج‌های رزق آدمی و باعث افزایش روزی انسان‌ها خواهد بود. (۹)
۴) انفاق از دارایی و پرداخت حقوق مالی:
صدقه فراوان و خرسندی دیگران با کمک‌های مالی، خرسندی خداوند را به دنبال دارد و تاثیری بسیار در جلب روزی به همراه خواهد داشت.
۵) بیداری صبحگاهان و وضوی دائم:
اذان صبح تا طلوع آفتاب لحظه‌هایی است که نوعی سبکبالی، طراوت روحی و شادی خاطر برای تمامی روز بیداران را به همراه دارد، به گونه‌ای که هیچ گونه افسردگی روحی و خمودی فکری در انسان احساس نشده و با نشاطی غیر قابل توصیف به کارهای شایسته می‌پردازد. ارزاق بندگان در این ساعت تقسیم می‌شود و خوابیدن کراهت دارد. آنان که توفیق بیداری در این لحظات را دارند، افزون بر رزق عادی، نوعی افزایش روزی نیز نصیبشان می‌شود.
وضوی دائم و طهارت همیشگی، راحتی روح و برکات لحظه‌های روز و افزایش روزی را به دنبال دارد. آنان که آرام آرام این حالت پسندیده را در خود ایجاد کننده و با تمرین به صورت عادت دائمی برای خود درآوردند، نوعی طراوت روحی و قداست باطنی حس می‌کنند که پس از چندی ترک چنین صفت ارزشمندی برای آنها مشکل خواهد بود.
۶) دوری از گناه، ظلم و نافرمانی خداوند:
به راستی کسانی که در زندگی خود با ما صادق، مهربان و مودب هستند، چه جایگاهی نزد ما دارند؟ و آنان که چندین بار تاکنون به ما نزدیک شده، از مهربانی و سخاوت ما استفاده کرده و پس ازچندی نه تنها سپاسگزاری نکرده بلکه علیه ما اقدام کرده و عمل آنان آثار زشتی ایجاد کرده است، چه موقعیتی در دل و اندیشه ما دارند؟
آیا به این دسته از افراد باز هم احسان می‌کنیم و از امکانات خود در اختیار آنان قرار می‌دهیم؟ ویژگی ذاتی اطاعت و استفاده نعمت‌های الهی در مسیر حقیقی آن، فزونی تمام داده‌های خداوند و ریزش الطاف چشمگیر دیگری را به همراه دارد و عملکرد ذاتی گناه، معصیت و مصرف نعمت‌های خداوند در مسیری نادرست و علیه دستورهای الهی، تنگی معیشت و کمی رزق و زندگی سخت و دشواری را به همراه خواهد داشت. از این رو پیشوایان معصوم علیهم السلام فرموده‌اند: «با گناه افراد، رحمت و روزی خداوند به روی آنان بسته می‌شود؛ برکات رزق برطرف می‌گردد، گوارایی و شادکامی و راحتی از زندگی زدوده می‌شود و مسیر گذران عمر با دشواری و سختی روبه‌رو خواهد شد.» (۱۰)
۷) دعا:
روزی امیرمومنان علی علیه‌السلام رو به فرزند خود امام مجتبی علیه‌السلام کرد و فرمود: «پسرم، همان کسی که گنج‌های آسمانها و زمین را در اختیار دارد، به تو اجازه دعا و درخواست داده و اجابت آن را نیز تضمین کرده است. به تو امر کرده که از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او درخواست رحمت کنی تا رحمتش را بر تو فرو فرستد ... هرگاه بخواهی با او درد دل می‌کنی و ناراحتی و مشکلاتت را در برابر او قرار می‌دهی، از او در کارهایت استعانت می‌جویی و از خزاین رحمتش چیزهایی را می‌خواهی که جز او کسی قادر به عطای آن نیست مانند عمر بیشتر، تندرستی بدن و وسعت روزی.
پس خداوند کلیدهای خزاینش را در دست تو قرار داده است. بنابراین هرگاه خواستی می‌توانی به وسیله دعا درهای نعمت خدا را بگشایی و باران رحمت او را فرودآوری.» (۱۱) بر پایه چنین بینشی دستور دعا به هنگام کمی روزی داده شده، تا با استمداد از خداوند، توکل به او و جلب رحمت، درهای نعمت و برکت الهی را بگشاییم؛ شیوه‌ای که معصومان علیهم السلام داشتند و همواره با دعاهای خود مشکلات دیگران را برطرف می‌کردند.
● سخن آخر
تاملی اندک در گنجینه معارف این نکته گرانبها را آشکار می‌کند که دیدگاه پیشوایان ما، با نگاه دیگران به روزی و معیشت تفاوتی بنیادین دارد، به گونه‌ای که آنان بدون توجه به نوع رزق از نظر مادی و کمیت و کیفیت آن از نظر اجتماعی، روی پنهان این حقیقت را که آثاری جاودان و ماندگار به همراه دارد، بیان می‌کنند.بی‌شک مال و فرزندی که هدف انسان در زندگی باشد و همراه آن هیچ گونه آرمان آسمانی نباشد، بلایی خواهد بود که جز حرصی جاودان و نکوهشی همیشگی چیزی به دنبال نخواهد داشت.

پی‌نوشت‌ها:
۱- مفردات راغب اصفهانی، ص ۱۹۴
۲- تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی، ج ۲۰، ص ۳۷۴
۳- نهج‌البلاغه، خ ۹۱، ۱۰۹ و ۱۸۵
۴- المیزان (ترجمه)، ج ۱۷، ص ۴۳۶
۵- المیزان، ج ۹، ص ۵۵۳ و ۵۵۴
۶- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۱۲، ص ۴۸
۷- تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و جمعی از نویسندگان، ج ۱۱، ص ۳۱۸
۸- کنزل العمال، خ ۹۳۲۵
۹- بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۲۸۷
۱۰- همان، ج ۵، ص ۱۴۴ تا ۱۴۹
۱۱- نهج‌البلاغه، نامه ۳۱، بخش ۶۴ و ۷۰
محمود مددنیا

منبع : روزنامه رسالت