راهکارهای بی همتا برای شکستن حلقه فقر در جامعه

● مراقبت همه جانبه از تکامل کودکان
لازمه تحقق اهداف توسعه هزاره سوم، به خصوص در زمینه کاهش فقر، رسیدگی به تکامل کودکان خردسال است. شواهد فزاینده در سطح جهان نشان می‌دهد که موثرترین مداخلات برای بهبود توسعه انسانی و شکستن حلقه فقر، در سال‌های اول زندگی کودک اتفاق می‌افتد. اعمال مراقبت‌های همه جانبه در زمینه رشد و تکامل‌ سال‌های اول زندگی، ابزار بسیار قوی برای کاهش فقر است، ولی متاسفانه اغلب در فاصله زمانی بسیار ارزشمندی که میان واکسیناسیون ۱۸ ماهگی تا تقریبا زمان ورود به مدرسه وجود دارد، دسترسی به کودکان بسیار محدود بوده و یا گاهی ناچیز است. از آنجا که تکامل کودکان تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد، برای رشد و تکامل آنان باید مراقبت‌های همه جانبه‌ای را در نظر گرفت. منظور از رسیدگی همه جانبه، استفاده از برنامه‌هایی است که حقوق کودکان در زمینه‌های سلامت، تغذیه، تکامل شناختی، روانی، اجتماعی و نیز محافظت و ایجاد امنیت برای آنان رعایت می‌شود. مطالعات نشان داده است که نتایج مداخلات در زمینه‌های گوناگون نه تنها بر یکدیگر اضافه می‌شود، بلکه اثر سینرژیستیک دارد و بنابراین ارایه مداخلات توامان برای کودکان، نتایج خیلی بیشتری را به همراه دارد.
● گام اول
لازمه اینکه کودکان خردسال بتوانند از مراقبت‌ همه‌جانبه برای رشد و تکامل برخوردار شوند، آن است که از حقوق زنان بیشتر حراست شود و حقوق آنان ارتقا یابد. در حقیقت شاید بتوان گفت اولین قدمی که برای تامین و تضمین وضع بهتر کودکان باید برداشته شود، رسیدگی به وضعیت زنان است. حفظ و ارتقای حقوق و سلامت مادر در امر بهبود بخشیدن وضع کودک نقش حیاتی دارد. تعداد قابل توجهی از موارد مرگ و میر شیرخواران و به خصوص نوزادان، ناشی از نامناسب‌بودن وضعیت سلامت و تغذیه مادر در دوره حاملگی و دوران بلافاصله پس از تولد است. در بسیاری از جوامع فقط از طریق بهبود مراقبت خانواده، از مرگ ۴۰ درصد کودکان جلوگیری شده و تبعیض میان دختر و پسر نیز از بین برده شده است.
● سه اقدام اساسی
برای بهبودبخشیدن وضعیت بقا، رشد و تکامل کودکان خردسال، انجام سه اقدام مورد نیاز است:
۱) ارایه خدمات کیفی پایه
۲) اعمال مراقبت‌های مناسب در داخل خانواده و اجتماع
۳) اعمال سیاست‌های مطلوب در زمینه رشد و تکامل کودکان خردسال.
حیطه عمل اجزای مورد اشاره در سه سطح است:
▪ سطح اول، سطح خانواده که رفتار، عملکرد، مهارت‌ها، قدرت انتخاب و تصمیم‌گیری خانواده‌ها و مراقبان کودک را شامل می‌شود.
▪ سطح دوم، جامعه است که شامل خدمات، امکانات و تشکیلات در سطح جامعه می‌باشد.
▪ سومین سطح، مربوط به کشور، استان، شهرستان و تشکیلات کوچک‌تر از شهرستان می‌باشد و شامل سیاست‌ها، اعتبارات و تخصیص منابع است. در حقیقت این‌گونه مداخلات، سرمایه‌گذاری‌های موثری برای توسعه کشور به حساب می‌آیند. هرچند خدمات مزبور می‌تواند به طور جداگانه ارایه شود، ولی اغلب با همدیگر ارتباط نزدیکی دارند و ارایه توامان آنها ارزان‌تر خواهد بود. در حقیقت از این طریق می‌توان حقوق کودکان را در زمینه بقا، رشد و تکامل آنان تامین کرد. لازمه تامین حقوق کودک، ارایه خدمات مطلوب بهداشتی - درمانی و تغذیه‌ای به مادر و کودک، تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشت محیط، رفع بهداشتی فضولات، ارایه مراقبت‌های روانی‌اجتماعی، فرصت‌های یادگیری زودهنگام، امنیت عاطفی‌- روانی، محافظت در مقابل آزار و اذیت کودکان و سوءاستفاده از آنان و نیز تامین حقوق مساوی برای دختر و پسر است.
ادغام مداخلات و سیاست‌های ملی برای کودکان خردسال در زمینه سلامت مادر و کودک، تغذیه، آب آشامیدنی سالم، بهداشت محیط، فراگیری زودهنگام و محافظت از کودک، می‌تواند آثار طولانی‌مدت بر رشد، تکامل و میزان مولدبودن او در آینده که همانا ارتقای سرمایه انسانی جامعه است، داشته باشد. کشورهایی که در زمینه سلامت، تغذیه و آموزش کودکان سرمایه‌گذاری کرده‌اند، در حدود یک دهه پس از آن آثار این برنامه‌ها را در کاهش فقر جامعه خود مشاهده کرده‌اند.
● نقش‌ خانواده، جامعه و علایق
برای اغلب کودکان، محیط خانواده نه تنها صمیمی‌ترین و موثرترین منبع تجربه کودک محسوب می‌شود، بلکه در عین‌حال گذرگاهی است که از طریق آن، کودک با محیط‌های بزرگ‌تر مانند جامعه اطراف، گروه‌های با علایق و اعتقادات مشترک و نیز با ارایه‌کنندگان خدمات و مراقبت‌های مربوط به رشد و تکامل تماس دارد. مسایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده، مسکن، وضعیت بهداشت و روابط درونی خانواده همگی بر تکامل کودک تاثیرگذارند.
هرچند نقش خانواده بسیار مهم است اما خانواده تحت تاثیر عوامل بیرونی و به خصوص محیط اطراف و جامعه کوچکی که در آن زندگی می‌کند، قرار می‌گیرد. زندگی در محیط روستا، حاشیه شهرها یا شهرها آثار متفاوتی بر خانواده‌ها دارد. عوامل محیط زندگی که بر تکامل کودک تاثیرگذار بوده و به یکدیگر مربوط هستند، شامل ابعاد اقتصادی، فیزیکی، خدماتی و اجتماعی است. از طرفی، علایق ممکن است بر مبنای قوم، قبیله، مذهب، نژاد، اقلیت بودن و نظایر آن باشد. اغلب این قبیل جوامع مانند یک شبکه اجتماعی عمل کرده و در نتیجه برای کودک و خانواده‌اش حمایت اجتماعی به حساب می‌آیند. این حمایت‌ها می‌توانند اطلاعاتی، عاطفی و یا خدماتی باشند و حتی خود کودک هم در ایجاد، توسعه و نگهداشت آن نقش داشته باشد.
● سرویس‌های ارایه خدمات
دسترسی به سرویس‌هایی که به کودکان خردسال مراقبت‌های پرورشی خیلی خوب ارایه کنند، بسیار حایز اهمیت است. خدمات مزبور ممکن است شامل یک یا چند بعد شناختی، زبانی، اجتماعی، عاطفی و رشد مناسب جسمی باشد. پاره‌ای از خدمات مزبور ممکن است منفعت زیادی به کودک برساند. اما برای اینکه از این خدمات بهره بیشتری برده شود، باید با شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه منطبق باشد. این برنامه‌ها ممکن است صرفا برای کودکان باشد و یا با طیف‌ حمایتی گسترده‌تری، خانواده‌ها را هم تحت حمایت قرار دهد. بعضی از خدمات ممکن است به گروه‌های خاصی از کودکان و یا طبقات خاصی از جامعه خدمت‌ دهد ولی ایده‌آل، گسترده بودن آنها است. سیستم ارایه خدمات سلامت با آسانی خیلی بیشتری می‌تواند خدمات فوق را هم ارایه کند. چون نظام ارایه خدمات سلامت، مشغول ارایه خدمات بهداشتی‌درمانی به افراد جامعه بوده و افراد آموزش‌دیده و امکانات در اختیار دارند و نقطه شروع تماس با مادران باردار می‌باشند. آنها می‌توانند با هزینه‌های مشابهی خدمات خود را گسترش دهند تا علاوه بر خدمات بهداشتی‌درمانی شامل رشد و تکامل کودکان خردسال برای همه کودکان و خانواده‌ها بشود. در مجموع اجرا و پیاده‌سازی یک طرح همه جانبه برای مراقبت از رشد و تکامل کودکان باعث خواهد شد که آینده نسل‌های ما دچار تغییرات اساسی شود، چرا که اجرای این طرح‌ها موجب می‌شود تا هم سطح تحصیلات افراد جامعه بیشتر شود و هم درآمد آنان افزایش یابد. اقتصاددانان زیادی با تکیه بر استدلالات، اجرای این طرح را مهم‌ترین راه برای شکستن حلقه فقر و جلوگیری از موروثی‌شدن فقر می‌دانند.

منبع : هفته نامه سپید