پدرخوانده جدید

سربازی که یونیفورمی سفید به تن دارد به شیوه خاص گارد تشریفات با گام های بلند نزدیک می شود و ورود رئیس جمهور جدید را به کاخ ریاست جمهوری تبریک می گوید. دقایقی بعد آصف علی زرداری همسر بی نظیر بوتو داخل ساختمان کاخ، پشت جایگاه مخصوصی قرار می گیرد و جملات سوگندنامه ریاست جمهوری را پس از رئیس دیوان عالی پاکستان تکرار می کند؛ «... سوگند می خورم که به پاکستان وفادار و متعهد باشم... باشد که خداوند من را در راه راست هدایت کند.» با ادای آخرین کلمات سوگند، فریاد اعضای عالی رتبه حزب مردم و متحدان زرداری بلند می شود؛ «زنده باد بوتو» و «بوتو هنوز نمرده است.» در آخرین پرده از نمایش صعود زرداری به مقام ریاست جمهوری پاکستان نیز سایه بوتو حتی از حضور خود زرداری پررنگ تر است. تصویر بوتو در این نمایش تنها به پوسترهای تبلیغاتی زرداری محدود نمی شد. سه روز قبل از مراسم تحلیف زمانی که پارلمان به ریاست جمهوری زرداری رای می داد دو دختر بوتو و زرداری عکسی از مادرشان را در دست گرفته و در جایگاه میهمانان پارلمان نشسته بودند.زرداری ۱۱ سال را به اتهام اخاذی و فساد مالی پشت میله های زندان گذرانده است و نامش همیشه به دنبال نام دختر ذوالفقارعلی بوتو بوده در عرصه سیاسی پاکستان مطرح شده است. او تنها بعد از ترور بوتو در ۲۷ دسامبر سال گذشته میلادی بود که توانست از شغل پیشین اش یعنی نگهداری از دو دختر جوانش در محل سکونت شان در دوبی به سیاستمداری «جدی» و «تمام وقت» تبدیل شود. در واقع زرداری با نوعی فرصت طلبی نهایت استفاده را از مرگ همسر مشهور خود برده است و این فرصت طلبی به گونه یی بوده که در فضای فئودالی سیاست پاکستان شبهاتی را پدید آورده است.
● مخالفت های درون حزبی علیه زرداری
زرداری در مقام چهاردهمین رئیس جمهور پاکستان که سه شنبه با ادای سوگند ریاست جمهوری به طور رسمی کار خود را آغاز کرده، علاوه بر مشکلاتی نظیر اقتصاد در حال سقوط کشور و تهدیدهای امنیتی طالبان با موانع دیگری نیز روبه روست که شاید خطرناک ترین آنها برای سیاستمداری که به تازگی وارد جرگه رهبران تراز اول پاکستان شده، مخالفت های درونی در حزب مردم باشد.هرچند زرداری کمتر از یک هفته پیش با آرای نمایندگان همین حزب توانست وارد کاخ ریاست جمهوری شود، این مساله را نمی توان نادیده گرفت که به لحاظ نسب و ارتباط خونی، زرداری در نظر برخی اعضای سنتی حزب مردم مردی شایسته رهبری حزب و مقام ریاست جمهوری نیست. پاکستان به رغم اینکه از جنبه های مختلفی توانسته به نظام سیاسی مدرنی دست پیدا کند، هنوز می توان رگه های فئودالیسم را به وفور در ساخت سیاست و قدرت این کشور یافت. موروثی بودن احزاب در پاکستان یکی از مصداق های چنین ساخت سنتی است. بر همین اساس حزبی که ذوالفقارعلی بوتو تاسیس کرده بود به دخترش بی نظیر به ارث رسید و حتی زرداری نیز هم اکنون مشروعیت خود را در مقام رهبر اجرایی حزب مردم مرهون کفالت پسرش و فرزند بی نظیر یعنی بلاوال بوتو زرداری است.با این همه افرادی نظیر ممتاز بوتو عموی بی نظیر که بزرگ خاندان بوتو به شمار می رود زرداری بلوچ را حتی برای کفالت فرزندش در مقام رهبری حزب شایسته نمی دانند و به رغم رفتار به ظاهر دوستانه همچنان آماده اند تا کفالت حزب را به شخصی از درون خاندان بوتو ببخشند. برخی دیگر از اعضای حزب مردم نیز که حتی در دوران حیات بی نظیر چندان دل خوشی از همسر او نداشتند و وی را مسبب سقوط دولت او در هر دو دوره نخست وزیری می دانستند اکنون به نوشته طارق علی نویسنده روزنامه گاردین، این فرضیه گستاخانه را مطرح می کنند که شاید زرداری در مرگ همسرش نیز دست داشته باشد. البته این فرضیه کاملاً غیرمحتمل به نظر می رسد و در واقع فرصت طلبی زرداری موجب این شبهه شده است.اما از سوی دیگر نمی توان انکار کرد شخصی که از سوی زرداری برای سرپرستی تیم شخصی حفاظت بوتو پس از بازگشت او به پاکستان تعیین شده بود همان کسی بود که در قتل یکی از شاهدان پرونده های زرداری به طور مستقیم دست داشت. این شاهد که یک تاجر اهل کراچی بود یک روز پیش از اینکه بتواند در دادگاه حاضر شود و علیه زرداری شهادت دهد، کشته شد.مساله دیگری که خاندان بوتو را به عنوان مدعی موروثی حزب مردم در مخالفت با زرداری قرار می دهد ماجرای قتل مرتضی بوتو پسر ارشد ذوالفقار علی بوتو و برادر بی نظیر است. مرتضی زمانی که بی نظیر نخست وزیر بود بر سر چگونگی فعالیت حزب مردم با او اختلاف پیدا کرد و به خاطر فساد مالی همسر او خواستار کنار گذاشته شدن زرداری از کلیه فعالیت های دولتی شد. او حتی در یک درگیری فیزیکی با زرداری نیمی از سبیل او را چید.
مرتضی بوتو چند روز بعد در کمین ۷۰ تا ۱۰۰ تن از نیروهای پلیس مقابل منزلش در کراچی کشته شد. گلوله یی که کار مرتضی را تمام کرد مانند اعدامیان جوخه آتش از نزدیک به گردن او شلیک شده بود. دو نفر از شاهدان این قضیه در بازداشت پلیس کشته شدند و دادگاه تنها نظر داد که این اقدام فقط با دستور مستقیم عالی ترین مقام دولت پاکستان صورت گرفته است. پس از این جریان زرداری و بی نظیر همواره به خاطر دست داشتن در مرگ مرتضی بوتو مورد سرزنش سایر اعضای خاندان بوتو از جمله فاطمه بوتو دختر مرتضی قرار می گرفتند.اما چیزی که باعث شد مساله مرگ مرتضی بوتو بار دیگر میان اعضای حزب مردم و خاندان بوتو مطرح شود ارتقای مقام شعیب سادل بود. او که در مقام یکی از افسران پلیس فرماندهی عملیات کمین پلیس مقابل منزل مرتضی بوتو را در سال ۱۹۹۶ به عهده داشت پس از انتخابات عمومی فوریه که به پیروزی حزب مردم منجر شد بلافاصله با دستور مستقیم زرداری به ریاست سازمان اطلاعات فدرال پاکستان منصوب شد. به عقیده بسیاری از بوتو ها این اقدام هیچ جای شبهه یی درباره نقش زرداری در قتل مرتضی بوتو باقی نمی گذارد.اما در همین حال در نظام سیاسی که نه به درستی از فرم سنتی و فئودالی خود فاصله گرفته و نه آن را حفظ کرده است، برخی اعضای دیگر حزب مردم نیز مخالفت های پنهانی را به بهانه موروثی کردن حزب سیاسی علیه زرداری آغاز کرده اند.
● رئیس جمهوری با ۱۴ درصد محبوبیت
پیروزی زرداری در انتخابات ریاست جمهوری نتوانست مردم پاکستان را به لحاظ سیاسی به شوق بیاورد. هرچند عده یی از هواداران حزب او در پی پیروزی اش به خیابان ها آمده و شادی کردند. نظرسنجی ها نشان می دهد ۴۴ درصد مردم پاکستان به هیچ یک از سه نامزد اصلی حاضر در این انتخابات تمایلی نداشتند و نظرسنجی دیگری که توسط موسسه امریکایی
«نیو امریکا» انجام شده، نشان می دهد کمتر از ۱۴ درصد مردم پاکستان با ریاست جمهوری زرداری موافق بوده اند. مشرف زیدی تحلیلگر مسائل سیاسی پاکستان با اشاره به همین مساله در حالی که تنها ساعاتی از پیروزی زرداری در انتخابات پارلمان و چهار شورای استانی می گذشت، گفت؛ «هر چند زرداری تاکنون در هیچ دادگاهی محکوم نشده است اما دادگاه آرا و عقیده مردم حکم خود را علیه او صادر کرده است. اگر رئیس جمهور پاکستان با رای مستقیم مردم انتخاب می شد تردیدی وجود نداشت که زرداری نفر آخر می شد.»زرداری علاوه بر پرونده های متعدد فساد مالی به «آقای ۱۰ درصد» مشهور است چرا که در زمان تصدی وزارت صنایع، وزارت سرمایه گذاری و محیط زیست از تمام قراردادهای دولتی ۱۰ درصد حق حساب دریافت می کرده است. فرزانه شیخ از موسسه تحقیقاتی و اتاق فکر «چتهم هاوس» بریتانیا در این باره می گوید؛ «مشکل زرداری ناشناخته بودن او نیست بلکه برعکس مشکل او این است که ظرفیت های خود را قبلا ًنشان داده و شناخته شده است.» این وضعیت البته کم وبیش در پرونده های پولشویی در اروپا علیه بی نظیر بوتو همسر وی نیز وجود داشت اما زرداری نه شخصیت کاریزماتیک همسرش را دارد و نه به اندازه او به تعهدات سیاسی خود پایبند است. او در چشم بسیاری از پاکستانی ها یک تازه کار سیاسی محسوب می شود.گذشته از عدم محبوبیت زرداری بین مردم و به ویژه طبقه متوسط و قشر نخبه، فشار داخلی دیگری که متوجه رئیس جمهور جدید پاکستان است بروز دوباره اختلافات شدید سیاسی بین حزب مردم و حزب مسلم لیگ نواز به رهبری محمد نواز شریف است. حزب مردم و مسلم لیگ در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ اختلافات شدیدی با یکدیگر داشتند و همان طور که روال تاریخی جو سیاسی پاکستان است کشمکش های طولانی این دو حزب زمینه روانی لازم را برای کودتای نظامی ۱۹۹۹ در بین مردم پاکستان مهیا کرد.اکنون یکی از نگرانی های اصلی ناظران مسائل پاکستان که با انتخاب رئیس جمهور جدید امیدوار به بازگشت ثبات به پاکستان بودند، اختلافاتی است که از روز اول و با انتخاب زرداری بین مجالس شورا و سنا از یک سو و شورای استانی پنجاب از سوی دیگر بروز کرده است. پنجاب پرجمعیت ترین استان پاکستان ۱۷۰ میلیون نفری و یکی از ثروتمندترین و تاثیرگذارترین استان های این کشور به شمار می رود.
این استان به طور سنتی پایگاه سیاسی نواز شریف به شمار می رود.جاود میر یکی از اعضای برجسته حزب مردم با اشاره به نگرانی های موجود گفت؛ «ما خواستار عدم ثبات و اختلاف بین دولت مرکزی و دولت پنجاب نیستیم و به همین خاطر می خواهیم با نواز شریف همکاری نزدیکی داشته باشیم.» اما رابطه شریف و زرداری به ویژه به خاطر اختلافات این دو نفر بر سر ابقای قضات دیوان عالی به شدت تیره شده و انتظار نمی رود همکاری های این دو نفر از سطح اظهارنظرهایی مانند سخنان میر فراتر رود. زرداری و شریف که پیش از استعفای پرویز مشرف رئیس جمهور سابق پاکستان برای مقابله با او با یکدیگر متحد شده بودند، بر سر این اختلافات چندی پیش از انتخابات ریاست جمهوری به ائتلاف استراتژیک خود پایان دادند.عامل دیگری که ممکن است مخالفت مسلم لیگ نواز و رهبری آن را با زرداری جدی تر و خطرناک تر کند مساله اختیارات ریاست جمهوری است. زرداری به صورت توامان میراث دار بوتو و مشرف محسوب می شود و همان گونه که حضور در راس هرم سیاسی پاکستان را از همسرش به ارث برده، قدرتی و اختیاراتی بیش از اندازه فربه را از خلف خود در مقام ریاست جمهوری یعنی مشرف به میراث برده است. او به همین خاطر نه تنها دولت که می تواند پارلمان را منحل کند و فرمانده ارتش را عوض کند. جدا از اینکه اختیار تعیین فرماندهی ارتش می تواند در درازمدت موجب رویارویی ارتش و زرداری شود. زرداری پیش از انتخاب به ریاست جمهوری وعده داده بود که از اختیارات ریاست جمهوری بکاهد. در واقع در قانون اساسی که پدر زن زرداری برای پاکستان به یادگار گذاشت، ریاست جمهوری مقامی تشریفاتی بود و زرداری از زمان انتخابات فوریه قول داده بود اصلاحیه های مشرف را که برای افزایش اختیارات رئیس جمهور به قانون اساسی اضافه شده بود از آن بزداید. اما اگر زرداری بار دیگر بخواهد وعده های خود را به دست فراموشی بسپارد این احتمال وجود دارد که با مخالفت سرسختانه اپوزیسیون، یعنی حزب مسلم لیگ نواز و دیگر احزاب مانند مسلم لیگ قائد اعظم مواجه شود.
در سطح جهانی نیز هرچند از انتخاب زرداری به عنوان شخصی که با ابزار دموکراتیک بر یک حاکم نظامی (مشرف) پیروز شده، استقبال شده است اما نباید فراموش کرد که زرداری برای هیچ یک از کشورهای خارجی از جمله ایالات متحده که منشاء بسیاری از کمک های مالی به پاکستان به شمار می رود، یک گزینه ثانوی بوده است. در حقیقت به نظر می رسد تنها بخشی از نومحافظه کاران امریکایی در وزارت خارجه به رهبری زلمای خلیل زاد نماینده ایالات متحده در سازمان ملل متحد از زرداری بی چون و چرا حمایت می کنند. این در حالی است که برای مثال حتی وزارت خارجه امریکا نیز با این موضع موافق نیست و بوچر سخنگوی وزارت خارجه در نامه یی به خلیل زاد او را به خاطر مکالمات تلفنی طولانی اش با زرداری پیش از سرنگونی مشرف مورد مواخذه قرار داد. او در نامه اش به طعنه و کنایه نوشت؛ «می شود از شما بپرسم این ارتباط شما غبا زرداریف چه نوع ارتباطی است؟ ارتباط دولتی، شخصی یا خصوصی؟» به نظر می رسد نه فقط دیپلمات های امریکایی بلکه بسیاری از سیاستمداران دیگر نقاط جهان نیز به رغم ظاهر خوشبین در عمل به زرداری دل نبسته اند و معتقدند پاکستان تحت رهبری او چند ماه دیگر به همین مرحله از شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خواهد رسید که اکنون در آن قرار گرفته است.

آرش مومنیان

منبع : روزنامه اعتماد