ایدزهای اشتباهی

زمانی که سازمان بازنشستگان ارتش آمریکا در ۴ آوریل اعلام کرد که در بیماران بیمارستان‌های ارتش آمریکا یک مورد ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی (عامل بیماری ایدز) مشاهده شده است هیچ‌کس نمی‌توانست یا نمی‌خواست که عمق واقعی موضوع را دریابد. اکنون و با گذشتن کمتر از ۲ هفته، تخمین زده می‌شود که بیش از ۱۰هزار نفر در معرض خطر ابتلا به ویروس HIV و چند بیماری دیگر بوده‌اند...
در روز جمعه و با تشخیص ۲ بیمار دیگر چهره واقعی فاجعه نمایان شد. این سه بیمار هر کدام در مراکز بیمارستانی ارتشی در چند شهر مختلف تحت عمل کولونوسکوپی قرار گرفته بودند.
پس از کشف ویروس HIV در سال ۱۹۸۳ و اثبات آنکه این ویروس عامل بیماری ایدز است، روش‌های انتقال ایدز مشخص شدند. از آن سال‌ها تاکنون روش جدیدی برای انتقال ایدز شناخته نشده و هرگونه انتقال ویروس HIV به یکی از سه شکل زیر خواهد بود:
۱) انتقال از راه خون و فرآورده‌های خونی که شاید از آن بتوان به عنوان موثرترین روش انتقال نام برد.
۲) انتقال از راه تماس جنسی که به ویژه در کشورهای پیشرفته شایع‌ترین روش انتقال است.
۳) انتقال از مادر به نوزاد که در طول بارداری یا در طی زایمان ویروس HIV می‌تواند از مادر مبتلا به جنین انتقال یابد.
باتوجه به اینکه هنوز هیچ روش قطعی برای درمان کامل ایدز وجود ندارد، سعی شده است تا نسبت به پیشگیری از ابتلا به ایدز دقت و توجه کافی صورت گیرد. توصیه به کنترل روابط جنسی و وفادار بودن به اصول خانواده، پرهیز از انجام اقدامات زیبایی مانند خالکوبی یا تتو و... نمونه‌هایی از تلاش‌های انجام شده در زمینه پیشگیری از انتقال ایدز است.
بیمارستان‌ها از اماکنی هستند که بالقوه امکان مبتلا شدن به بیماری در آنها زیاد است. این مساله نه تنها در زمینه ایدز بلکه در مورد انواع مختلفی از امراض صادق است. دلیل این امر هم واضح است. بیمارستان محل تجمع افراد مختلف با بیماری‌های مختلف است. در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی و احتیاط‌های لازم، امکان انتقال بیماری‌ها کم نیست. وسایل و ابزار پزشکی در این میان می‌تواند نقش بسیار مهمی در انتقال بیماری‌ها داشته باشد. از آن چوب‌بستنی کوچک- که پزشک با کمک آن ته حلق شما را می‌بیند –گرفته تا وسایل جراحی. انتقال بیماری ایدز از طریق وسایل پزشکی در واقع نوعی از روش اول انتقال بیماری – از طریق خون و فرآورده‌های خونی- در نظر گرفته می‌شود.
● یک اشتباه ساده
در دسامبر سال ۲۰۰۸ بازرس بیمارستان بازنشستگان ارتش در مورفریزبورو متوجه نکته مهمی شد: خدمه بیمارستان که مسوول ضدعفونی دستگاه کولونوسکوپی (دستگاهی برای بررسی روده بزرگ) بودند، به جای عمل کردن به دستورالعمل شرکت سازنده دستگاه در ضدعفونی کردن وسیله، یکی از قطعات کولونوسکوپ را – که یک لوله اضافی آب بود – فقط با مواد شوینده معمول می‌شستند! با بررسی بیشتر مشخص شد که نمونه‌های مشابه این دستگاه خاص در سایر بیمارستان‌های ارتش، به ویژه در میامی نیز وجود دارد و موارد مشابهی در این منطقه نیز مشاهده شد.
تخمین‌های اولیه نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۴ تاکنون بیش از ۶۰۰۰ نفر در مرکز بیمارستانی مورفریزبورو و بیش از ۳‌ هزار نفر در مرکز میامی با این دستگاه‌ها تحت کولونوسکوپی قرار گرفته‌اند. به این عدد ‌باید بیش از هزار بیمار را که در مرکز درمانی گوش و حلق و بینی تحت بررسی قرار گرفته‌اند نیز اضافه کرد.
بیانیه روز جمعه که توسط سازمان بازنشستگی ارتش آمریکا صادر شد عملا اولین عکس‌العمل آنها پس از کشف اولین مورد HIV در ۳ آوریل بود. در این بیانیه آمده است که تاکنون نیمی از این ۱۰ هزار نفر تحت بررسی و آزمایش‌های لازم قرار گرفته‌اند و تلاش برای تماس با سایر بیماران – به ویژه آن دسته از بازنشستگانی که بی‌خانمان هستند – ادامه دارد.
در حال حاضر علاوه بر ۳ مورد بیمار آلوده به HIV، ۶ بیمار آلوده به ویروس هپاتیت B و ۱۹ بیمار آلوده به ویروس هپاتیت C مشاهده شده‌اند.
گرچه سازمان بازنشستگی شانس ابتلا به بیماری را «بسیار کم» توصیف کرده و حتی ذکر کرده است هنوز نمی‌توان ثابت کرد که این بیمارن در این مراکز درمانی آلوده شده‌اند اما این سخنان نتوانسته است از میزان نگرانی جمعی درباره این موضوع بکاهد. عده‌ای از فعالان در فلوریدا، از جمله سناتور بیل نلسون از ایالت فلوریدا، با نوشتن نامه‌ای خواستار بررسی بیشتر این موضوع و ابعاد آن توسط بازرسی کل شده‌اند. سناتور نلسون می‌گوید: «سیستم بازنشستگی ارتش، نشان‌دهنده تلاش سیستم برای کمک به سربازان این کشور است و وقتی چنین اشتباهاتی صورت می‌گیرد، همه چیز زیر سوال می‌رود.»
ساموئل مندز ۶۰ ساله، یکی از افسران سابق جنگ ویتنام با نا امیدی می‌گوید: «امیدوار بودم هیچ‌گاه چنین اتفاقی نیفتد. مشکل از آن چه به نظر می‌رسد بسیار بزرگ‌تر است.»
● ضد عفونی
در بیمارستان‌ها از روش‌های متفاوتی برای ضدعفونی محیط و ابزار پزشکی استفاده می‌شود. در مورد وسایل فلزی مانند ظروف، استفاده از حرارت به روش‌های خشک یا تر مرسوم است. برای مثال در دستگاه‌هایی به نام اتوکلاو از بخار برای ضدعفونی استفاده می‌شود. معمولا با استفاده از حرارت ۱۲۵ درجه سانتی‌گراد برای ۱۵ دقیقه تقریبا تمام عوامل بیماری‌زا نابود می‌شوند. با این وجود این روش در مورد وسایل غیرفلزی و حساس مانند کولونوسکوپ (برای دیدن روده بزرگ)، آندوسکوپ (برای بررسی قسمت فوقانی دستگاه گوارش) و برونکوسکوپ (برای بررسی ریه) غیرممکن است چون حرارت باعث نابودی این وسایل می‌شود. در مورد این گونه موارد از مایعات ضدعفونی‌کننده مخصوص که معمولا بر پایه ترکیبی شیمیایی به نام گلوتارآلدیید ساخته می‌شوند، استفاده می‌گردد.
دستگاه‌های مشابه در مطب دندانپزشکان برای ضدعفونی استفاده می‌شود.
● خون در رتبه اول
در میان روش‌های مختلف انتقال ایدز، میزان موفقیت این روش‌ها و همچنین میزان شیوع این روش‌ها در مناطق مختلف جهان متفاوت است. در کشورهای اروپایی و آمریکایی، معمولا انتقال از راه تماس جنسی، شایع‌ترین روش انتقال ایدز به شمار می‌رود.
در کشور ما به علت شیوع بلای خانمانسوز اعتیاد و به ویژه شیوع مواد مخدر تزریقی، استفاده از سرنگ‌های مشترک بین معتادان مهم‌ترین علت انتقال ویروس HIV به شمار می‌رود. به همین دلیل از سال ۸۲ تلاش‌هایی برای توزیع رایگان سرنگ در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی صورت گرفته است و حتی با موافقت آیت‌ا..شاهرودی، رییس قوه قضاییه، توزیع سرنگ بین معتادان زندان‌ها نیز انجام گردید. همچنین به صورت آزمایشی دستگاه‌های خودپرداز سرنگ در چند منطقه آسیب‌خیز تهران نصب شد. ضمن آنکه خالکوبی یا تتو که به ویژه در میان معتادان بسیار شایع است، یکی دیگر از روش‌های انتقال ایدز به شمار می‌رود.
● فاجعه هموفیلی
با توجه به استفاده گسترده از فرآورده‌های خونی در سرتاسر جهان، امنیت این محصولات و عدم آلودگی آنها به عوامل بیماری‌زا همواره مورد توجه بوده است. بیماران هموفیلی به دلیل میزان مصرف بالای فرآورده‌های خونی، در سرتاسر جهان در معرض ابتلای ناخواسته به بیماری‌های منتقله از راه خون بوده‌اند.
در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ میلادی، در سرتاسر جهان تعداد زیادی از بیماران هموفیلی با فرآورده‌های دارویی آلوده، مبتلا به بیماری ایدز شدند.
گرچه در آن زمان امکان آزمایش و تشخیص ویروس HIV در این محصولات خونی وجود نداشت اما سه شرکت از شرکت‌های تولیدکننده این محصولات به علت عدم رعایت قوانین و دستورالعمل‌های تنظیم شده جهت اطمینان از سلامت محصولات خونی محکوم شدند.
● سینما: فاکتور ۸
فیلم سینمایی فاکتور ۸ یا رسوایی خونی زندان آرکانزاس در سال ۲۰۰۵ توسط فیلم‌ساز سینمای مستند، کلی دودا ساخته شد. این فیلم سعی دارد پرده از یکی از بزرگ‌ترین فجایع دارویی جهان بردارد. دودا در این فیلم سعی کرده است که نشان دهد برای بیش از ۲ دهه، زندان آرکانزاس خون زندانیان خود را – که بسیاری از آنها مبتلا به بیماری‌های مختلف از جمله ایدز، هپاتیت B و هپاتیت C بوده است – به شرکت‌های دارویی فروخته است. این فیلم با استقبال قابل توجه منتقدان مواجه شد و جایزه فیلم مستند جشنواره AFI را به دست آورد.
● در ایران
برای اولین بار در سال ۱۳۶۶ وجود ایدز در ایران تایید شد. یکی از مهم‌ترین پرونده‌ها در مورد انتقال ایدز از راه محصولات خونی، پرونده بیماران هموفیلی ایران است که به نظر می‌رسد به دنبال تزریق فاکتور‌های ۸ وارد شده از کشور فرانسه بوده است.
به گفته قویدل، رییس کانون هموفیلی ایران، متاسفانه تا مدت‌ها اطلاع‌رسانی صحیح در این باره انجام نشده و اقدام مفیدی نیز تا سال ۱۳۸۶ صورت نگرفت. در سال ۱۳۸۶ پدر یکی از این بیماران نامه‌ای به مقام معظم رهبری نوشت و با تاکید ایشان، قوه قضاییه پیگیری این پرونده را تسریع کرد. با این وجود هنوز ابعاد دقیق این فاجعه مشخص نیست و رییس کانون هموفیلی ایران مرتبا وزارت بهداشت را به سستی در مورد این پرونده متهم می‌کند. در آخرین اظهارنظر‌ها، دکتر کامران باقری لنکرانی، وزیر بهداشت اعلام کرد اظهارنظر‌های نسنجیده بعضی افراد ما را از کار دقیق حقوقی در سطح بین‌الملل بازمی‌دارد.

دکتر روزبه بخیت

منبع : روزنامه سلامت