جامعه اطلاعاتی ما را جا گذاشت

فرصت دیجیتال به عنوان نخستین فهرست الکترونیکی مورد توافق بین المللی در زمینه ICTصS به عنوان یک ابزار ارزشمند محک زنی و سنجش برای جامعه اطلاعاتی به کار می رود چرا که اطلاعات محورهای مورد استفاده در این گزارش مورد تأیید جامعه بین الملل بوده و در طول زمان از سوی کشورهای مختلف گرد آوری شده است.
جمهوری اسلامی ایران در گزارش فرصت دیجیتال پیشین، رتبه ۹۴ را کسب کرده بود. در سال جاری اما این رتبه با ۱۱ پله نزول جایگاه ایران را به رتبه ۱۰۵ در میان ۱۸۱ کشور جهان، تنزل داده است. نمرات کسب شده به وسیله ایران در محور فرصت ،۰‎/۸۹ زیر ساخت ۰‎/۱۸ و کاربرد ۰‎/۰۴ است.
در میان کشورهای خاورمیانه نیز ایران جایگاه خوبی ندارد و به استثنای یمن که رتبه ۱۲۸ گزارش را کسب کرده، ایران پائین تر از کشورهایی مثل بحرین ،۳۵ امارات متحده عربی ،۳۷ قطر ،۳۸ کویت ،۶۰ عربستان ،۷۵ اردن ،۷۹ عمان ،۸۱ الجزایر ،۸۳ مصر ،۹۱ سوریه ۱۰۴ قرار گرفته است. بحرین، امارات متحده عربی و قطر ۳ کشور خاورمیانه هستند که مطابق با سال گذشته توانسته اند به رتبه هایی کمتر از ۵۰ میان ۱۸۰ کشور جهان دست یابند.
همان گونه که مشخص است هیچ یک از کشورهای خاورمیانه نسبت به سال گذشته در زمینه فرصت های دیجیتال سیر نزولی نداشته اند مگر جمهوری اسلامی ایران با ۱۱ پله و یمن با ۵ پله که البته باز هم میزان نزول یمن بسیار کمتر از ایران بوده است.
جمهوری اسلامی ایران در قاره آسیا نیز از موقعیت خوبی در فراهم آوری و بهره وری از فرصت های دیجیتال، بر خوردار نیست. کره جنوبی، ژاپن، هنگ کنگ و سنگاپور به عنوان کشورهای آسیایی جهان به ترتیب رتبه های اول، دوم ، هشتم و پنجم این رتبه بندی را به خود اختصاص داده اند.
در حالی که امتیازات کسب شده در هر ۳ محور فرصت، زیر ساخت و کاربرد توسط ایران از ۰‎/۴ بزرگ تر و به نیم نزدیک است، امتیازات کسب شده کشورهای آسیایی مثل کره جنوبی، ژاپن، هنگ کنگ و سنگاپور تنها در حد یک یا دو امتیاز با عدد یک فاصله دارند.
نتایج گزارش فرصت دیجیتال در کشورمان، نشانگر فاصله زیاد ایران با وضعیت مطلوب است. هرچند میزان رشد و توسعه استفاده از این تکنولوژی ها قابل توجه و غیر قابل اغماض است، اما رتبه تعلق گرفته به ایران، گواه عقب ماندن ما از قافله جامعه اطلاعاتی است.
شکاف دیجیتالی ایران با کشورهای پیشرفته در این زمینه و حتی کشورهای منطقه ای نکته ای است که عدم توجه برنامه ریزی شده به آن می تواند سبب ساز تعمیق و وسعت این شکاف گردد. آنچه با مطالعه وضعیت کشورهای موفق جهان در این زمینه به نحو بارزی به چشم می خورد؛ وجود یک برنامه و استراتژی ملی در زمینه گسترش استفاده از ICTصSدر این کشورهاست. دور از واقعیت نخواهد بود که ادعا کنیم؛ اگر کشورهایی مثل سنگاپور و استونی توانسته اند جایگاه خوبی را به خود اختصاص دهند، این موفقیت را مدیون داشتن برنامه و استراتژی ملی در این زمینه هستند. وقتی میزان ضرورت و اهمیت مسأله تا به آنجا پیش رود که از یک طرف نام و نشان و از طرف دیگر سرمایه و هزینه ای در سطح ملی را به خود اختصاص دهد، آن وقت است که می توان امیدوار بود که این استراتژی قادر به ایجاد تغییر و تحول است.
افزون بر ضرورت وجود یک استراتژی بلند مدت که بر مبنای یک مطالعه بومی با در نظر داشتن واقعیات جهانی تدوین شود، توجه به بحث آموزش نیز در این زمینه نقش تعیین کننده خواهد داشت. نگاهی مثال گونه به اجرای طرح ICT روستایی در ایران؛ روشن کننده ضرورت توجه به مبحث آموزش در استفاده از ICTخواهد بود؛ جمهوری اسلامی ایران در حالی طبق تعهدات خود به جامعه جهانی، اقدام به اجرای طرح ICT روستایی کرد که تا قبل و حتی در مراحل اجرای این طرح، هیچ برنامه مدونی در آموزش روستائیان، برای استفاده از دفاتر این طرح در روستا های کشور نداشت. هر چند شاید هنوز هم برای قضاوت درباره تأثیرات اجرای طرح ICT روستایی در ایران، زود است اما شواهد نشانگر آن است که بسیاری از این دفاتر در واقع و در عمل، کاربرد چندانی برای روستائیان ایران نداشته و نتوانسته همان گونه که از نام طرح بر می آید، این امکان را برای روستائیان، افزون بر ساکنان شهرها و مناطق مرکزی کشور فراهم نماید. اجرای طرح هایی نظیر طرح ICT روستایی بدون شک می تواند مسیر رسیدن به معیارهای جامعه اطلاعاتی را برای ایران هموارتر نماید، اما نباید از نظر دور داشت که توجه تام به پیاده سازی زیر ساخت های فنی به تنهایی مشکل گشای نهایی مسائل ایران در این زمینه نخواهد بود و آموزش به عنوان اصل اولیه در کم کردن شکاف دیجیتال، همچنان به ایفای نقش اساسی خود در این عرصه ادامه خواهد داد.
شکاف دیجیتال در طول زمان دستخوش تغییر می شود. اگر روزی تعداد خطوط تلفن ثابت ملاک سنجش و اندازه گیری شکاف دیجیتال بود، امروزه گسترش ICTتمرکز این شکاف را از دسترسی به خطوط تلفن ثابت به موبایل نسل سوم و اینترنت پر سرعت منتقل کرده است. گزارش فرصت دیجیتال در حالی از ارتباطات سیار با عنوان حلقه مفقوده در کشورهای کمتر توسعه یافته یاد می کند که گسترش خیره کننده این تکنولوژی و مسیر پیشرفت آن می رود تا زندگی بدون آن را برای انسان امروز غیرقابل تصور نماید.
شکاف دیجیتال از طرفی متأثر از شکاف دارایی و ثروت در جهان امروز و از طرفی دیگر زمینه ساز فاصله در میزان دارایی خواهد بود. میزان اهمیت توجه به شکاف دیجیتال تقریباً همه دولتمردان جهان را متعهد به تلاش برای از بین بردن و تبدیل آن به فرصت دیجیتال نموده است. امروز همه جهانیان هم نظرند که با دسترسی محدود به ICTکشورهای در حال توسعه در پشت درهای توسعه پایدار و واقعی باقی می مانند. هر چند طبق آمارهایی که در سرتاسر گزارش مورد اشاره قرار گرفت، کشورهای در حال توسعه رشد خوبی در زمینه ارتباطات سیار داشته اند، اما هنوز هم تا رسیدن به وضع مطلوب در دسترسی به تکنولوژی هایی مثل اینترنت پرسرعت، راهی طولانی باقی مانده است.
توجه به این مسأله که کدام استراتژی در زمینه توسعه ICTمی تواند برای کشورهای در حال توسعه مفید واقع شود این سؤال را به ذهن متبادر می کند که به راستی کدام استراتژی در زمینه ICT موفق تر است و موجب رشد بیشتر ملت ها می شود؟ همان طور که کشورهای متعددی وجود دارد، می توان برای این سؤال هم پاسخ های متعددی در نظر گرفت، اما آنچه مهم است این که طرح های رشد در زمینه ICT باید در راستای رشد ملی هر کشور به تنهایی تدوین شوند. یک برنامه ثابت و واحد برای همه وجود ندارد و حرکتی که زمینه ساز رشد در کشور «الف» است، تضمین کننده پیشرفت در کشور «ب» نخواهد بود.
تجربیات کشورهای مختلف نشان می دهد که همه برنامه ها با هدف توسعه ICTنیازمند همگرایی ها با سیاست های ملی مربوط به رشد هر کشور هستند. هر چند اصلاح بازار، آزادسازی، خصوصی سازی و رقابت به عنوان اصول اساسی رشد مطرح هستند اما باز هم نمی توان از اجرای ثابت آن در همه کشورها به عنوان راه پیشرفت یاد کرد.
قانونگذاری فعال و روزآمد که متناسب با واقعیت ها و نیازهای هر جامعه تغییر کرده و در هر تغییر راه حرکت و فعالیت در زمینه ICT را هموارتر کند، می تواند سبب ساز گسترش مزایای ICT برای همه شهروندان یک کشور باشد.
آخرین و اما نه کم اهمیت ترین دلیل برای رسیدن به یک جامعه اطلاعاتی در توسعه و گسترش ICT توجه به مهارت به کارگیری این تکنولوژی هاست. یک جامعه اطلاعاتی بدون کارکنان و کارگران بی مهارت ساخته نخواهد شد. مطالعات موردی و اشارات این مقاله به کشورهایی که به مبحث آموزش در زمینه ICT توجه داشته اند، نشانگر تفاوت پیشرفت این کشورهاست.
نگاهی به جدول رده بندی فرصت دیجیتال نشان از تراکم کشورهای ثروتمند و توسعه یافته در بالای جدول و پراکندگی و بعضاً حضور کشورهای در حال توسعه در رده های پائین دارد. آنچه نیاز به بحث ندارد، فاصله میان کشورهای ثروتمند و در حال توسعه در به کارگیری ICTو بهره مندی از مزایای آن است و این فاصله کمتر نخواهد شد مگر با برنامه ریزی، هدفمندی و اهمیت دادن به طرح های مربوط به این مسأله تا سطح ملی

مریم نورائی نژاد

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze