میراث خاموش انقلاب

در پانزدهم خرداد سال ۱۳۴۲ سیل خروشان ملت ایران به پشتیبانی یک مرجع و رهبر دینی در حرکتی سراسری به پا خاست و با قیام خود راهی را فراسوی تاریخ گشود که سال‌ها بعد به پیروزی انقلاب اسلامی و پایه‌ریزی نظام مقدس جمهوری اسلامی منجر شد.
هرچند امروزه میراث معنوی و مفهومی انقلاب سال ۴۲ را روز به روز بالنده‌تر و زنده‌تر می‌بینیم، اما نشانه‌های این میراث معنوی در اماکن و محل‌های تمرکز و جوش و خروش مردمی یا به محاق غیبت رفته یا رفته رفته در حال محو شدن است. راستی چه کسی از اماکنی که روزی سیل خروشان مردمی از دل آن جوشیده و بنیان استبداد را از بیخ و بن کنده خبر دارد؟
این گفتار در پی طرح و بررسی این موضوع یعنی میراث فرهنگی اماکن انقلاب اسلامی است.
الف)‌ غیبت نمادهای انقلاب برای انقلاب
وقتی درباره ۱۵ خرداد یا ۲۲ بهمن و دیگر مناسبت‌های مشخص جمهوری اسلامی که از سوی امام امت(ره)‌، ایام‌الله نامیده شد؛ سخن می‌گوییم تصاویر و خاطرات زیادی از ذهن می‌گذرد.
زیاد بودن این تصاویر ذهنی به این لحاظ است که هنوز به لحاظ تاریخی فاصله زیادی از این وقایع نداریم.
امروزه هنوز بسیاری از مردم جامعه هستند که تصاویر عینی روزهای انقلاب را به یاد دارند.
دقیقا می‌دانند در کجا چه اتفاقاتی افتاده و بعضا شما را در کنار درختی یا گوشه‌ای متوجه مکان شهادت دوستی یا آشنایی از خود می‌کنند. این گونه افراد عمدتا برای تذکار وقایع گذشته احتیاج به نمادی ندارند.
انقلاب اسلامی برای این نسل اول و دوم انقلاب مانند خـانـه پدری قابل استشمام است. اما شاید اشباع این خاطره‌ها در این نسل باعث شده ضرورت انتقال حس قدیم به نسل جدید جدی گرفته نشود، بنابراین موضوع عـمـلـکـــرد هــمـــه نــمـــادســازان اعــم از قـصــه‌پــردازان، مجسمه‌سازان، نقاشان و هنرمندان دیگر در این زمینه فراگیر و تاثیرگذار نیست. شاید به عقیده امیرحسین فردی ــ داستان‌نویس‌ ــ بی‌توجهی هنرمندان به نمادهای خود انقلاب اسلامی به خاطر بروز زودهنگام جنگ تحمیلی و ضرورت‌های ثانویه دفاع مقدس بوده، اما با گذشت سال‌ها توجه به نمادهای مبارزات انقلابی همچنان در معرض بی‌توجهی است.
ب)‌ قداست فرهنگی شهادتگاه خیابان‌های شهر
محل شهادت یا مشهد در فرهنگ شیعی دارای ارزش و اعتبار بالایی است. شاید به همین لحاظ، حفظ احترام و حرمت مقتل شهیدان از دیرباز مورد توجه شیعیان بوده است.
از سال‌های دور، مضجع و مقتل ائمه و امامزادگان در جای‌‌جای ایران و حوزه فرهنگی تشیع از اعتبار بالایی برخوردار بوده است.
در کـربـلای مـعـلـی کـف‌العباس، مقتل علی‌اکبر(ع) و علی‌اصغر(ع)‌ دارای احترام بالایی است.
در قم نیز محراب حضرت معصومه(س) و در کاشان قتلگاه امامزاده سلطانعلی ابن محمدباقر(ع)‌ مورد احترام کامل است.
امروزه یادمان‌های عملیات دفاع مقدس، در شلمچه، خرمشهر، فاو، طلاییه، فکه و... نیز اماکنی برای زیارت و تجدید خاطره با شهداست، اما شهدای انقلاب اسلامی متاسفانه دارای چنین تجلیل و تکریمی نیستند.
تقریبا هیچ (بجز میدان شهدای تهران که در آن یک نقش برجسته کوچک برنزی نصب شده)‌ نمادی برای شهدای انقلاب در اماکن خاص دیگری نصب نشده است. بسیاری از قبرستان‌ها نیز نماد خاصی برای شهدای انقلاب ندارند.
ج)‌ مزار مسطح شده شهدای انقلاب
تا سال ۱۳۴۹ تهران گورستان سراسری و همگانی نداشت و حتی از سال ۴۹ که بهشت‌زهرا (س)‌ سامان گرفت هم بسیاری از زندانیان سیاسی طاغوت که در اعدام‌ها به روش‌های دیگر به شهادت می‌رسیدند، در محل گورستان‌های محلی به خاک سپرده می‌شدند. شاید بزرگ‌ترین این گورستان‌ها در تهران، گورستان مسگرآباد و چهل تن در شرق تهران باشد.
علاوه بر این ۲ گورستان که متاسفانه تبدیل به پارک شده است، در بهشت زهرا(س)‌ نیز بسیاری از قبور شهدا که میان دیگر اموات دفن شده، فاقد علامت شناسایی است.
شهدای ۱۵ خرداد، شهدای ۱۷ شهریور، شهدای ۳۰ تیر، شهدای ۱۶ آذر و دیگر مناسبت‌‌های قیام ملت ایران آن گونه که باید و شاید در میان قبرستان‌ها مشهود نیستند.
د)‌ از رنجی که می‌بریم...
شاید اگر روزی ساختمانی که در زمان دهه فجر هزاران نفر روی آن شعار می‌دهند تبدیل به پارکینگ یا تبدیل به یک ایستگاه مترو شود، کسی حتی اعتراض هم نکند.
آیا به همین صورت می‌توانیم بپرسیم که چند مکان انقلابی مورد ثبت ملی قرار گرفته‌اند؟
اگر کسی بخواهد سردر دانشگاه تهران که نمادی از مبارزات دانشجویان در انقلاب اسلامی است را فرو بریزد و به جای آن چیز دیگری نصب کند، چه کسی مدعی می‌شود؟
هـ)‌ در غیاب تشکل‌های حامی ابنیه انقلاب اسلامی
یادمان نرفته است در زمانی که موضوع غصب باغ قلهک توسط سفارت بریتانیا مطرح بود، تشکل‌هایی با محتوای دفاع از حقوق حقه ایران در مقابل حاتم بخشی شاه قاجار تشکیل شد که هنوز هم فعالیت دارند. سوال اینجاست که آیا تشکلی هم برای رصد «سرچشمه‌های انقلاب» در شهر‌ها و روستاها از سوی مردم یا دولت یا شهرداری وجود دارد؟ چه کسی مسوول است وقتی تابلوی مسجد هدایت رو به سرنگونی است یا مدت‌ها در حسینیه ارشاد بسته می‌ماند، این میراث گرانسنگ انقلاب را پاسداری کند؟
سوال معروف از چه کسی بپرسم را باید همچنان بین شهرداری، میراث فرهنگی، ستاد دهه فجر و چند نهاد دیگر به کار ببریم.

محمدصادق دهناوی

منبع : روزنامه جام‌جم