یوسف گم‌گشته سیما

سال‌هاست که بحث تبدیل متون مذهبی به متون دراماتیک اندیشه نویسندگان و درام‌نویسان ایرانی را به خود مشغول کرده است. اساسا اهل نظر با این مقوله مواجه بوده‌اند که آیا این تغییر و تبدیل درست است یا نه. ‌اگر فرض را بر این باور بگذاریم که این انتقال و تبدیل ناممکن نیست و با توجه به شناخت صناعات نمایش‌نگاری و عنایت به سیر تحولا‌ت تاریخی و درک موقعیت‌های خاص در این متون این مبحث میسر خواهد شد، در این صورت با این مساله مواجه می‌شویم که معیار و محک سنجش این آثار چیست؟
به نظر می‌رسد مدت‌هاست که با توجه به علا‌قه قلبی مردم به قصص انبیا و امامان و ویژگی‌های خاص موقعیتی در بطن این قصص تلا‌ش زیادی شده تا کارگردانان در قالب فیلم و سریال این موقعیت‌ها را به مخاطبان خود ارائه دهند. فیلم‌های محمد رسول‌الله و السید نمونه‌های خارجی این آثارند که توجه بینندگان را در سال‌های نه‌چندان دور به خود جلب کرده‌اند اما در این راستا نمونه‌های ایرانی هم در سال‌های گذشته کم نبوده‌اند که مورد اقبال عمومی قرار گرفته‌اند. صدا و سیما تلا‌ش داشته تا در راستای سیاست‌های کاری خود و با توجه به علا‌قه مردم برای ساخت و پخش این‌گونه سریال‌ها تمام همتش را به کار گیرد. ‌
سریال یوسف پیامبر از جمله سریال‌هایی است که به نویسندگی و کارگردانی فرج‌الله سلحشور مدت‌هاست از شبکه یک سیما پخش می‌شود. ‌
به نظر می‌رسد نزدیک شدن به زندگی یوسف پیامبر و به تصویر کشیدن این متن تا حدود زیادی امری شجاعانه بوده است. ‌
شجاعانه از این نظر که داستان زندگی حضرت یوسف در بسیاری از کتب مقدس آمده است و در قرآن به عنوان کامل‌ترین قصص همچنین احسن‌القصص از آن یاد شده است. از طرف دیگر فرج‌الله سلحشور قبلا‌ در حوزه تاریخی و مذهبی <مردان آنجلس> را در کارنامه خود داشته است که علی‌رغم همه ویژگی‌های مثبت اثر نمی‌توان آن را در ردیف درخشان‌ترین نمونه‌هایی از این دست به حساب آورد. طبیعتا نزدیک شدن به این داستان و پس‌زمینه‌های ذهنی مخاطبان که سریال‌هایی از این دست را در گذشته دیده‌اند و تجربه موفقی چون سریال <امام علی> را پشت سر گذاشته‌اند این توقع را ایجاد می‌کند تا ما با اثری متفاوت روبه‌رو شویم.
اما متاسفانه این توقع چندان برآورده نمی‌شود و به نظر می‌رسد خیل عظیم بازیگران، (به گفته خود کارگردان حدود ۲۰۰ نفرند) تلا‌ش برای بازسازی شهرها و هزینه‌های سنگین مالی نتوانسته کمک چندانی باشد هرچند نباید فراموش کنیم که ما با موقعیت داستانی فوق‌العاده جذاب و پرکششی مواجهیم که به اصل اثر مربوط می‌شود و این موقعیت جذاب تاکنون توانسته است مخاطب را با اشتیاق به همراه خود بکشد. اما این مساله نمی‌تواند بیننده را وادارد که کاستی‌های اثر را نادیده بگیرد. ‌
شاید تصویر ذهنی اکثر ما از کودکی تاکنون از شخصیت یوسف پیامبر علا‌وه بر الهی و ماورائی بودن به گونه‌ای بوده است که ما را واداشته تا به محض باخبر شدن از ساخت چنین سریالی با کنجکاوی تمام در انتظار دیدن <یوسفی> که مظهر <زیبایی>، <دانایی>، <اخلا‌ق> و هر آنچه خوبی است، باشیم اما متاسفانه انتخاب بازیگرانی نه چندان توانا این تصویر ذهنی را تا حدود زیادی مخدوش کرده است. هرچند دست‌اندرکاران این سریال معتقد بودند که تمام تلا‌ش‌شان را برای انتخاب بازیگر کرده‌اند و کوشش‌شان این بوده که با انتخاب بازیگرانی نه چندان آشنا پس‌زمینه‌های ذهنی مخاطب را در ساخت اثر کمرنگ‌تر کنند اما این خطر را به جان خریده‌اند که از شخصیت اصلی فاصله زیادی بگیرند، تا جایی که به نظر می‌رسد در قسمتی که اخیرا پخش شد، رفته‌رفته حتی از منش یک پیامبر دور شده‌ایم. نوع بیان دیالوگ‌ها، حرکت‌های سنگین و غیرنمایشی بیشتر ما را با انسانی مغرور مواجه می‌کند تا با پیامبری خداترس و آگاه و متاسفانه کار تا جایی پیش رفته که گاهی مخاطب بیشتر با زلیخا احساس همدردی و نزدیکی می‌کند تا یوسف عزیزی که در ذهن ما خانه دارد. ‌
این مساله در مورد سایر شخصیت‌ها هم به چشم می‌خورد. یعقوب پیامبر هم بیشتر به یک انسان عادی شبیه است تا پیامبری مقرب و صابر. توجه به نکات ظریف و موقعیت‌هایی چون ازدواج یعقوب با دو خواهر به طور همزمان که جای شبهه فراوان دارد و مطرح کردن آن از مواردی است که متاسفانه یعقوب پیامبر را در حد یک انسان عادی متنزل کرده است.
هرچند بازی کتایون ریاحی و دهقان در این سریال قابل توجه است اما میزانسن تئاتری دیالوگ‌ها و دکوربندی نه چندان موفق همه و همه باعث شده چگونگی به تصویر درآمدن احسن القصص در حدی متوسط باشد. اگرچه هنوز این سریال ادامه دارد و شاید بتوان امیدوار بود که یوسف گم‌گشته سیما به کنعان بازگردد. ‌

میترا صادقی

منبع : روزنامه اعتماد ملی