یکشنبه, ۱۸ آذر, ۱۴۰۳ / 8 December, 2024
مجله ویستا


روزنامه ای به بلندای یک تاریخ


روزنامه ای به بلندای یک تاریخ
در ادامه معرفی روزنامه های عربی و پس از بررسی كوتاه و مختصر روزنامه های فرامنطقه ای باید به روزنامه های منطقه ای داخلی كشورهای عرب توجه كرد. مطابق شیوه رایج در این سری گفتارها به دلیل كمبود اطلاعات جامع پیرامون رسانه های مكتوب هر كشور و فرصت كوتاهی كه در این صفحه در اختیار داریم، به صورتی گذرا و به ترتیب روزنامه های مهمترین كشورهای عرب را بررسی می كنیم. از آنجا كه مصر، از قدیمی ترین كشورهای جهان است و از نظر روزنامه نگاری نیز قدمتی دیرینه دارد از این كشور شروع می كنیم و در ادامه این گفتارها روزنامه های داخلی سایر كشورهای عرب از سوریه و لبنان تا كشورهای حوزه خلیج فارس را مرور خواهیم كرد.
• الاهرام مصر
برای یك روزنامه نگار یا روزنامه خوان ایرانی این خبر باید شگفت آ ور باشد كه در مصر یعنی كشوری كه به لحاظ تعداد جمعیت، وسعت خاك، سطح سواد و زندگی، شبیه ایران است روزنامه هایی با تیراژ یك میلیونی چاپ می شود. این نكته نشان می دهد كه مصری ها بیش از ما روزنامه می خوانند و روزنامه نگاری در این كشور به پیشرفت های فوق العاده ای رسیده است. در مصر روزانه ده ها روزنامه و مجله انتشار می یابد كه بر قله تمام آنها «الاهرام» ایستاده است. روزنامه ای كه در تاریخ ۲۷ دسامبر سال ۱۸۷۵ تاسیس شد و نخستین شماره اش را در تاریخ ۵ آگوست ۱۸۷۶ انتشار داد. ابتدا مدیر مسئول و سردبیر آن «سلیم و بشاره تقلا» بودند اما در ادامه این روزنامه با سردبیری «محمدحسنین هیكل» به شهرتی جهانی دست یافت.همان طور كه هیكل پدر روزنامه نگاری عرب است گرچه اخیراً نویسندگی را كنار گذاشت ولی هر هفته در یكی از برنامه های شبكه تلویزیونی الجزیره حضور دارد و همان طور از گذشته و حال می گوید _ روزنامه الاهرام را هم باید پدر روزنامه های عربی قلمداد كرد. پس از هیكل سالیان دراز ابراهیم نافع روزنامه نگار شهیر مصری مسئولیت این روزنامه را بر عهده داشت و چندی پیش در پی تحولات تازه ای كه در مصر رخ داد و به صورت رسمی و فرمایشی موجی از جوان گرایی در مطبوعات مصر به راه افتاد از این روزنامه استعفا داد. هم اكنون صلاح الغمری مدیر مسئول و اسامه سرایا سردبیر روزنامه الاهرام هستند. روزنامه ای به قدمت ۱۳۰ سال و با تیراژی بیش از۸۰۰ هزار تا یك میلیون نسخه و اداره ای گسترده و فراگیر شامل بخش های گوناگون فرهنگی و خبری. می گویند روزنامه نگاران مصری از نظر رفاهی وضعیتی عالی دارند و برای نمونه كاركنان الاهرام و به خصوص شخص ابراهیم نافع را مثال می زنند كه ماهانه ۱۵ هزار دلار حقوق می گیرد و چون امپراتورها زندگی می كند و قصرهایی دارد كه مقامات بلندپایه دولتی در مصر به آنها غبطه می خورند. هم اكنون الاهرام به جز نسخه انگلیسی، در زبان عربی به دو صورت «الاهرام الدولی» و «العربی» یعنی بین المللی و داخلی چاپ می شود. با وجودی كه الاهرام یك روزنامه دولتی و داخلی مصر است اما چنانكه می گویند دریاچه خزر به خاطر وسعت، یك دریا است و روزنامه الاهرام نیز به خاطر قدمت و گستره فعالیت یك روزنامه جهانی و بین المللی است. الاهرام هفتگی، الاهرام مصر، الاهرام اقتصادی از جمله شعبات این روزنامه غول پیكر عربی هستند كه روزانه چاپ و منتشر می شوند. در كنار چاپ روزنامه و مجله، مركز مطالعات استراتژیك الاهرام یك مركز مطالعات مهم در خاورمیانه است كه به كمك ده ها پژوهشگر و محقق در حوزه مسائل استراتژیك عربی و بین المللی كتاب و مقاله تولید می كنند. از نظر رسانه ای الاهرام رویكردی داخلی و خارجی دارد. یعنی ابتدا مهمترین خبرهای داخلی را پوشش داده و سپس به خبرهای منطقه ای و بین المللی می پردازد. گزارشگران این روزنامه از چهار گوشه جهان نه تنها خبر كه تحلیل، گزارش، مصاحبه و تحقیق می فرستند و نویسندگان تقریباً ثابت این روزنامه مهمترین حوادث و رخدادهای داخلی و خارجی را تجزیه و تحلیل می كنند. فهمی هویدی، هاله مصطفی، رجب البنا، صلاح الدین حافظ، مرسی عطاءالله، مصطفی الفقی، مصطفی بكری و شخص اسامه سرایا از نویسندگان صاحب نام این روزنامه هستند كه در كار رسانه ای و مطبوعاتی مصر سابقه ای دیرینه دارند. الاهرام تاكنون بیش از ۴۳ هزار شماره مسلسل داشته است و مهمترین رسانه مكتوب مصر محسوب می شود كه مقامات دولتی به آن توجه ویژه دارند. علاوه بر مقامات دولتی مصر، این روزنامه بارها با مقامات اسرائیلی، آمریكایی، اروپایی و رهبران جنبش های فلسطین گفت وگو كرده و به تولید خبر و نظر پرداخته است. نویسندگان مشهور مصری از جمله نجیب محفوظ سال ها با این روزنامه همكاری نزدیك داشتند و كتاب ها یا مقالات آنها به صورت پاورقی یا گفتارهای روزانه در این روزنامه چاپ می شد. هم اكنون نیز محمد سعید طنطاوی مفتی الازهر به طور مرتب هر هفته در این روزنامه مقاله ای دارد و از منظر حقوقی و فقهی مسائل روز را تحلیل كرده و به طور مثال در حرمت تروریسم مطلب می نویسد. موضع رسمی روزنامه الاهرام همان موضع سیاسی و رسانه ای دولت حسنی مبارك است و رویه ای معتدل و معقول را در برخورد با حوادث و تحولات دنبال می كند. نویسندگان مجموعه الاهرام سال ها بر سندیكای روزنامه نگاران مصر اشراف داشتند. همین مسئله اصلی ترین كشمكش بین روزنامه نگاران آزاد و منتقد با این سندیكا را تشكیل می داد.
•سایر روزنامه ها
با این همه مصر فقط یك «الاهرام» ندارد. روزنامه «الاخبار» روزنامه مشهور دیگری است كه با تیراژ بالای ۷۰۰ هزار نسخه در این كشور چاپ می شود و سردبیری آن را «ممتاز القط» و مدیر مسئولی آن را «محمد عهدی فضلی» بر عهده دارند. این روزنامه نیز كه شصت و یكمین سال انتشار خود را سپری می كند به نوبه خود غولی رسانه ای در این كشور به حساب می آید و علاوه بر انتشار مجله «آخر الساعه» روزنامه های «اخبار الساعه» و «الاخبار الیوم» را هم منتشر می سازد. اما این روزنامه برخلاف الاهرام، روزنامه ای داخلی است و بیشتر به تحولات داخلی، مسائل اقتصادی، ورزشی، ادبی و حوادث می پردازد و با شیوه ای ژورنالیستی و تبلیغاتی اهداف رسانه ای خود را دنبال می كند. روزنامه «الوفد» یك روزنامه دیگر مصری است كه در واقع ارگان رسمی «حزب وفد» تلقی می شود و مدیر مسئول آن دكتر لفمان جمعه یعنی رئیس حزب وفد است كه اخیراً خود را برای انتخابات ریاست جمهوری مصر و در رقابت با حسنی مبارك معرفی كرد. رویكرد اصلی این روزنامه هم مسائل داخلی است البته با دیدی انتقادی و با تاكید بر دموكراسی حزبی و دفاع از حقوق بشر. یكی دیگر از روزنامه های انتقادی و البته جنجالی مصر را باید روزنامه «الشعب» دانست كه ارگان رسمی حزب اسلامی «العمل» است. مجدی احمد حسین، دبیركل این حزب برای ایرانیان چهره ای شناخته شده است و تاكنون بارها به خصوص به مناسبت های مختلف از جمله سالگرد ارتحال امام به ایران سفر كرده است. روزنامه الشعب به سردبیری «عامر عبدالمنعم» نظیر روزنامه القدس العربی چاپ لندن رویكردی بنیادگرایانه دارد و در عین حال كه در چارچوب های قانونی مطبوعات مصر فعالیت می كند، به شدت اقدامات حسنی مبارك و سایر مقامات دولتی را مورد انتقاد قرار می دهد و آشكارا از جنبش های سیاسی ضد مبارك از جمله «جنبش كفایه» دفاع می كند. افشاگری علیه مقامات دولتی از صدر گرفته تا ذیل و علیه رسانه های دولتی و نویسندگان رسمی از جمله فعالیت های جنجالی این روزنامه است. در سطح منطقه ای و بین المللی این روزنامه از مقاومت در فلسطین و عراق علیه اشغالگران اسرائیلی و آمریكایی به شدت دفاع می كند و در گذشته بر سقوط بغداد اشك می ریخت. به دلیل مواضع بنیادگرایانه تا مدت ها این روزنامه نیز چون القدس العربی از «شیخ اسامه بن لادن» دفاع می كرد و هم اكنون نیز صفحاتی ویژه اخبار و تحولات افغانستان، فلسطین، عراق و چچن دارد. در كنار این روزنامه ها باید از روزنامه مشهور «الجمهوریه» به مدیر مسئولی «محمد ابوالحدید» و سردبیری «محمدعلی ابراهیم» یاد كرد كه بیشتر از جریانات سیاسی ناسیونالیسم عربی به رهبری جمال عبدالناصر دفاع می كند. رویكرد اصلی این روزنامه هم تحولات داخلی مصر است. پیش از این سردبیری این روزنامه را «سمیر رجب» بر عهده داشت. هم اكنون روزنامه «الجمهوریه» در واقع تریبون حزب كنگره ملی به رهبری جمال مبارك (پسر حسنی مبارك) است و در كنار تشریح سیاست های رسمی دولت مبارك به دلیل رویكردهای اصلاح طلبانه خود نگرشی انتقادی را دنبال می كند. با وجود آزادی های نسبی كه در مصر وجود دارد، اصحاب رسانه ها و به ویژه روزنامه نگاران این كشور از سانسور، اعمال قوانین فوق العاده و فقدان سندیكاهای واقعی و مستقل شكوه دارند و بارها بر سر این موضوع با دولت مبارك به چالش برخاسته اند. تا آنجا كه نگارنده اطلاع دارد، اخیراً دولت حسنی مبارك در پی بهبود چهره سیاسی خود به ویژه در آستانه انتخابات آینده تصمیم گرفت تغییراتی را به وجود آورد. عوض كردن سردبیران و مدیران مسئول مهمترین روزنامه ها و مجله های مصری از جمله الاهرام، الجمهوریه، مركز مطالعات الاهرام و مجله های «اكتبر»، «المصور» و «روز الیوسف» در این رابطه بود و از دو سال گذشته نیز به مرور قوانین محدودكننده فعالیت روزنامه نگاران در این كشور تعدیل یا لغو شده است. دو سال پیش ریاست سندیكای روزنامه نگاران مصری از چنگ ابراهیم نافع _ مدیر مسئول سابق الاهرام _ درآمد و در اختیار «جلال عارف» روزنامه نگار باسابقه و اصلاح طلب و منتقد مصری قرار گرفت. رسانه های عربی این تحول را «انقلابی» سیاسی و فرهنگی توصیف كردند، اما مصری ها آن را نشانه نزدیكی دولت با روشنفكران و روزنامه نگاران دانستند.

محمدعلی عسگری
منبع : روزنامه شرق