راهی برای تنفس زمین باز کنیم

افزایش روز افزون جمعیت و گسترش شهرهای کشور، ازدیاد فعالیت‌های صنعتی، تجاری و خدماتی و بالاخره مصرف بی‌رویه مواد، مخصوصا مواد یک بار مصرف‌ منجر به تولید مقادیر زیادی مواد زائد جامد در شهرها شده است، که در بیشتر موارد با توجه به کمبود امکانات و بودجه و نبود مدیریت صحیح، این مواد زائد مشکلات بسیاری را در پی خواهند داشت.
زباله محیط مناسبی برای شیوع و انتقال بیماری‌هایی نظیر هپاتیت B، ایدز، بیماری‌های روده‌ای و دیگری بیماری‌های انگلی، پوستی و واگیردار و نیز مأمنی برای تغذیه و رشد و نمو حشرات و حیوانات موذی نظیر موش است که نهایتا خود این موجودات عامل انتقال بیماری‌های خطرناک می‌شوند. عدم مدیریت صحیح جمع‌آوری، حمل و نقل و دفع زباله علاوه بر مشکلات بهداشتی شهری و صنعتی خطرات زیست‌محیطی دیگری نظیر آلوده کردن منابع آب و هوا و خاک دارد. بسیاری از زباله‌های صنعتی حاوی سموم و فلزات سنگین هستند که ممکن است منجر به آلوده شدن خاک و آب شود و بر بهداشت عمومی جامعه خساراتی وارد سازد.وضعیت فعلی مدیریت مواد زائد در بیشتر شهرهای ایران از آنچه که باید و باشد بسیار دور است و معمولا منجر به شکایت مردم از مسوولان می‌شود، مشکل واقعی نداشتن اطلاعات و امکانات کافی، نبود مدیریت و سازماندهی مناسب در شهرداری‌ها و پایین بودن فرهنگ زیست‌محیطی شهروندان است.در بیشتر شهرها و محله‌ها بازیافت زباله به طور کامل در دست کسانی است که در حلبی‌آباد‌ها و زمین‌های اطراف محل دفن زباله زندگی می‌کنند. اثرات غیر بهداشتی اینگونه بازیابی زباله موجب اشاعه بیماری‌های مختلف واگیردار در اجتماع می‌شود در حالی که بازیافت زباله باید با برنامه‌ریزی مناسب و بهداشتی صورت گیرد و اثرات اقتصادی، زیست‌محیطی و بهداشتی آن مورد توجه قرار گیرد. محل بازیافت زباله اگر بهداشتی باشد نه تنها محیط‌زیست را از خطر آلودگی نجات می‌دهد بلکه منافع اقتصادی نیز دارد.
● تقسیم‌بندی زباله
به طور کلی زباله‌های شهری از لحاظ مراکز عمده تولید به صورت زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
۱) زباله خانگی
۲) زباله بیمارستانی
۳) زباله تجاری
۴) زباله صنعتی
۵) نخاله ساختمانی و خاک
۶) زباله خیابانی (لجن)
۷) زباله پارک‌ها، فضای سبز و گورستان‌ها
● وضعیت زباله تهران
از لحاظ کمیت، روزانه بیش از ۷۰۰۰ تن مواد زائد شهری (غیر از خاک و نخاله و مصالح ساختمانی) از سطح شهر تهران جمع‌آوری و سپس دفع می‌شود. این مجموعه عظیم از بخش‌های کوچک‌تری تشکیل شده که زائدات مواد غذایی معمولا بخش عمده آن را تشکیل می‌دهد. در شهر تهران سالانه حدود ۵/۲ میلیون تن زباله تولید می‌شود که تنها در زباله‌های خانگی که حدود ۵۰ نوع پلاستیک وجود دارد که در صورت بازیافت و تبدیل آن به کیسه‌های زباله می‌توان مصرف خانوارهای تهرانی را تامین کرد.براساس بررسی‌های انجام شده، از لاستیک و تیوپ مستعمل بازیافت شده می‌توان بیش از ۷۰ نوع محصول تولید نمود، تایر، تیوپ، کف‌پوش، روکش‌ پل‌ها، آسفالت‌ خیابان‌ها، میدان‌های ورزشی، تسمه، کفش‌های لاستیکی، پدال ترمز ماشین، لوله، ‌کابل برق و شلنگ‌های لاستیکی از انواع محصولاتی هستند که از لاستیک مستعمل بازیافتی قابل تولید هستند. برای تولید یک تن کاغذ جدید باید ۱۵ اصله درخت تنومند قطع شود که با بازیافت و تبدیل کاغذهای باطله می‌توان از تخریب جنگل‌ها جلوگیری نمود و با تبدیل مقدار ۴۸/۹ کاغذ موجود در زباله‌ تهران می‌توان در تولید کاغذ مبالغ قابل توجهی صرفه‌جویی کرد. ارزش اقتصادی کاغذ و مقوای موجود در زباله‌های یک روز شهر تهران معادل ۵۵۰ میلیون ریال است بد نیست بدانیم که با این مبلغ می‌توان، در هر روز چندین مدرسه در شهرهای کشور احداث نمود.
مصرف انرژی برای تولید شیشه از مواد بازیافتی ۳۲ درصد کمتر از مصرف انرژی با استفاده از مواد اولیه است بدین ترتیب تولید هر تن شیشه از مواد بازیافتی در مقایسه با تهیه آن از مواد خام حدود ۱۲۰ لیتر نفت (و یا معادل آن انرژی دیگر) ذخیره می‌شود همچنین تولید شیشه از مواد بازیافتی محیط زیست را کمتر آلوده می‌کند که این کاهش آلودگی برای هوا ۲۰ درصد و برای آب ۵ درصد است.
با تبدیل پسماندهای تراکمی حدود ۷۰ از کل زباله‌های شهر تهران را شامل می‌شود. به کود کمپوست، علاوه بر جلوگیری موثر از آلودگی محیط‌زیست کالایی تولید می‌شود که مصرف مناسب آن می‌تواند برای مدت ۳ الی ۴ سال غنی بودن خاک را از نظر عناصر غذایی تضمین کند.
در یک جمع‌بندی می‌توان بیان داشت که بازیافت و تبدیل کامل مواد از زباله شهر تهران می‌تواند نتایج زیر را در برداشته باشد:
۱) نیاز ملی به انرژی‌هایی مانند برق و سوخت فسیلی کمتر می‌شود.
۲) واردات بسیاری از مواد اولیه و کالاها کاهش یافته و در نتیجه با صرفه‌جویی ارزی به افزایش درآمد ملی کمک می‌شود.
۳) تردد وسایل نقلیه در جاده‌ها کاسته شده و در نتیجه بر عمر مفید شبکه‌های ارتباطی افزوده می‌شود.
۴) هزینه خدمات شهری به حداقل ممکن می‌رسد.
۵) سطح بهداشت و سلامت عمومی جامعه ارتقا می‌یابد.
۶) چهره آسمان شهر پاکیزه‌تر می‌شود.
● سخن آخر
باتوجه به پدیده‌های مشکل‌ساز محیط‌زیست و محدودیت منابع طبیعی در مقابل افزایش جمعیت، بازیافت زباله امر مهمی برای کاهش هزینه‌ها محسوب می‌شود. اگر فقط زباله تهران بازیافت شود سالانه ۱۶۷ میلیون دلار ارز صرفه‌جویی خواهد شد.

مهندس مینا شیرژیان
کارشناس بهداشت محیط

منبع : روزنامه تهران امروز