قهرمان جنبش تنباکو

آیت‌‌الله میرزا محمد حسن شیرازی مرجع عظیم‌الشان و عالیقدر جهان تشیع در سال ۱۲۳۰ هـ .ق در شیراز چشم به جهان گشود. میرزا محمدحسن از چهارسالگی شروع به تحصیل کرد و در ۸ سالگی مقدمات را به پایان برد. میرزای شیرازی در ۲۹ سالگی وارد کربلا شد و پس از آن به نجف اشرف عزیمت کرد و در درس شیخ اعظم انصاری شرکت جست و از خواص شاگردان او شد. پس از رحلت شیخ مرتضی انصاری در سال ۱۲۸۱ هـ .ق، زعامت شعیه به میرزای بزرگ شیرازی محول گردید و ایشان نزدیک به ۳۰ سال در این مقام به رفع مشکلات مردم و اداره حوزه‌های علمیه مشغول بود.
میرزای شیرازی در سال ۱۲۹۱ هـ .ق، در سامرا اقامت گزید و در آنجا به تدریس و تعلیم مشغول بود. ایشان در دوره‌های علمی خویش شاگردان بسیاری را تربیت کرد که از میان آنها می‌توان به آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، حاج میرزا حسین سبزواری، سید محمد فشارکی رضوی، میرزا محمد تقی شیرازی و ... اشاره کرد.
آن عالم ربانی از خود آثار گرانبهایی به جای نهاده است که از آن میان می‌توان به رسالاتی مبسوط در ابواب مختلف فقهی، حاشیه‌ای بر نجاه العباد و تعلیقه‌ای برکتاب معاملات آقا وحید بهبهانی اشاره کرد. یکی از مهمترین حوادثی که در ایام زعامت آن پیشوای بزرگ اسلامی رخ داد، قضیه جنبش ضد رژی تنباکو بود که این جنبش به عنوان سرسلسله جنبش‌های آ‌زادیخواهانه در تاریخ معاصر ایران مشهور است.
ناصرالدین شاه طی ۵۰ سال سلطنت خود قراردادهای استعماری متعددی را امضا کرد که می‌توان به قراردادهایی چون تاسیس بانک شاهنشاهی، استخراج معادن، راهسازی،‌ رویتر، لاتاری و ... اشاره کرد. انعقاد قرارداد واگذاری امتیاز تنباکو به تالبوت انگلیسی خشم و انزجار مردم را برانگیخت که به نهضت ضد رژی در ایران مشهور شد. فتوای تاریخی مرحوم میرزای شیرازی در خصوص این امتیاز نقطه عطفی در تاریخ مرجعیت شیعه بود.
میرزای شیرازی به منظور الغای این امتیاز و خنثی کردن اثرات سوء آن بر ملت ایران، با صدور فتوایی استعمال توتون و تنباکو در کشور را در حکم محاربه با امام زمان(عج) دانستند و مردم را از مصرف آن منع کردند. با صدور این فتوا مردم مبارزه علیه قرارداد استعماری امتیاز تنباکو را یک وظیفه شرعی و تکلیفی الهی دانستند و قلیان‌ها را شکستند و توتون‌ و تنباکو را به آتش کشیدند. ناصرالدین شاه مجبور شد با پرداخت غرامتی این قرارداد را فسخ کند.
فتوای تاریخی این مرجع عالیقدر در تحریم تنباکو فاجعه‌ای را که در سال ۱۳۰۹ هـ .ق به دست ناصرالدین شاه قاجار با واگذاری امتیازات دخانیات ایران به بیگانه به مدت ۵۰ سال در حال شکل گرفتن بود در نطفه خفه کرد.
امام خمینی(ره) در این باره می‌فرماید: آن مرحوم که در سامرا تنباکو را تحریم کرد، برای اینکه ایران را تقریبا در اسارت گرفته بودند،‌ به واسطه قرارداد تنباکو و ایشان یک سطر نوشتند که تنباکو حرام است و حتی بستگان خود آن جائر هم و حرمسرای آن جائر ترتیب اثر دادند به آن فتوا و قلیان‌ها را شکستند و در بعضی جاها تنباکوهایی که قیمت آن هم زیاد بود در میدان آوردند و آتش زدند و شکست دادند آن قرارداد راو لغو شد قرارداد و یک چنین چیزی و آنها دیدند که یک روحانی پیرمرد در کنج دهی از دهات عراق یک کلمه می‌نویسد و یک ملت قیام می‌کند و قراردادی که ما بین شاه جائر و انگلیسی‌ها بوده است به هم می‌زند و یک قدر این طوری دارد او. (سخنرانی امام خمینی(ره) در مورخه ۲۸/۸/۵۹.) آیت‌‌الله میرزا حسن شیرازی قهرمان جنبش تنباکو در نخستین روز اسفند ماه سال ۱۲۷۳ مصادف با بیست و چهارم شعبان ۱۳۱۲ هـ .ق،‌ دیده از جهان فرو بست.

افشار تهرانی

منبع : روزنامه رسالت