نقبی به کریدور شمال ـ جنوب

ـ گفت‌وگو با مدیرعامل منطقه آزاد انزلی
بخشی از شهرستان‌ بندرانزلی به‌عنوان منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی انتخاب شده است. این محدوده وسعتی بالغ بر ۳۲۰۰ هکتار از محدوده خشکی و ۲۰ کیلومتر از حاشیه دریای خزر به عمق ۲ کیلومتر را در بر می‌گیرد.
قرار گرفتن در مسیر کریدور بین‌المللی شمال ـ جنوب، وجود بندرانزلی، سواحل دریای خزر و... از امتیازات مهم منطقه آزاد انزلی به‌شمار می‌رود.
▪ به‌نظر شما چه عواملی منجر به تأسیس منطقه آزاد در بندرانزلی شد؟
ـ منطقه انزلی پیش از اینکه تبدیل به منطقه آزاد شود یک منطقه ویژه اقتصادی بوده است. از سال ۱۳۵۷ به‌دلیل اهمیت و موقعیت استراتژیک که منطقه انزلی در حمل و نقل داشته به‌عنوان منطقه ویژه اقتصادی انتخاب شد. در سال ۱۳۸۲ با پی‌گیری مسئولان و مردم این منطقه به‌عنوان منطقه آزاد انزلی انتخاب شد و یک‌سال پس از آن یعنی در شهریورماه سال ۱۳۸۳ هیئت دولت محدوده جغرافیائی منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی را تصویب و ابلاغ کرد.
این منطقه از سه قسمت مجزا شکل گرفته است. که از نظر فیزیکی با یکدیگر فاصله دارند. قسمتی فقط محدوده اسکله بندر و بندر را در بر می‌گیرد. در واقع می‌توان گفت یکی از زیرساخت‌های منطقه آزاد انزلی از پیش مهیا بوده است.
قسمت دوم شهرک انزلی است که در حاشیه محور رشت ـ انزلی حد فاصل جاده حسن‌رود و تالاب انزلی است و حدود ۸۰۰ هکتار وسعت دارد.
منطقه سوم بخش اصلی منطقه محدوده گلشن است که با حدود ۲۰۰۰ هکتار کنار ساحل و بخشی از مناطق مسکونی است.
این سه محدوده به‌عنوان منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی شناخته شده‌اند. هدف اصلی از ایجاد منطقه آزاد انزلی همان است که در ماده یک قانون اداره مناطق آزاد، به‌عنوان مدیریت مناطق آزاد برعهده مدیران مناطق گذاشته شد. که بر طبق آن باید مناطق آزاد محلی برای رونق فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و محل تلاقی اقتصاد ملی با اقتصاد جهانی باشد.
طی این مدت مسئولان و مدیران با همین هدف فعالیت کرده‌اند اما به‌دلیل شکل نگرفتن زیرساخت‌ها و فراهم نبودن فرصت‌ها برای سرمایه‌گذاری، مناطق آزاد به هدف اصلی یعنی جذب سرمایه‌گذار دست نیافته‌اند.
تلاش کردیم در مرحله اول زیرساخت‌ها جهت سرمایه‌گذاری آماده شود و سپس در مرحله دوم از سرمایه‌گذاران جهت سرمایه‌گذاری در این منطقه دعوت به‌عمل آید. در همین رابطه طی مدتی که منطقه آزاد انزلی شکل گرفته تلاش مدیران قبلی قابل توجه بوده است.
بخشی از کارها باید توسط مراجع قانون‌گذار حل شود و بخشی از کارها نیز به‌دلیل اختلاف برداشت دستگاه‌های اجرائی از قوانین و مقررات ناقص مانده که جهت رفع این مشکلات تلاش خود را به‌کار بسته‌ایم تا کار هر چه سریع‌تر پیش برود.
بخش دیگر مشکلات سازمان منطقه آزاد انزلی به استانداری گیلان مربوط می‌شد که با مساعدت استاندار مشکلات حل شد.
مشکلات بعدی منطقه آزاد انزلی نیز به تعهدات این منطقه به سرمایه‌گذاران قبلی برمی‌گردد. باید زیرساخت‌های لازم مانند سرویس‌های شهری برق، آب، گاز، تلفن و... برای سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران قبلی فراهم می‌شد اما چنین نشد. به‌هر حال اولویت اصلی ارائه خدمات عمومی به منطقه آزاد انزلی بوده است.
▪ همان‌گونه که شما هم اشاره کردید مشکل اصلی مناطق آزاد به ایجاد زیرساخت‌های لازم برمی‌گردد با این توصیف چرا در منطقه آزاد انزلی بدون توجه به همین موضوع اقدامات اجرائی شروع شد؟
ـ دو ایده در این زمینه وجود دارد یک ایده این است که پیش از اینکه محدوده‌هائی از یک منطقه‌ای را به‌عنوان منطقه آزاد اعلام کنند. ابتدا مطالعات جامع و کاملی را انجام می‌دهند تا مزیت‌های نسبی ایجاد منطقه آزاد در یک منطقه را از نظر همسایگان، نزدیک بودن به بنادر مهم و... را بررسی کنند و براساس آن مطالعات، محدوده‌ای را به‌عنوان منطقه آزاد قرار دهند و در اقدام بعدی تمام زیرساخت‌های لازم با سرمایه‌گذاری دولت شکل بگیرد و هنگامی‌که همه امکانات زیربنائی آماده شد سرمایه‌گذاران را به‌کار در مناطق آزاد دعوت کنند، این الگو طبق الگوئی است که منطقه آزاد جبل‌علی به‌واسطه آن شناخته شد. در ساخت منطقه آزاد جبل‌علی حدود ۸ میلیارد دلار توسط دولت سرمایه‌گذاری شده است.
اما کشور چین روش دیگری را در این زمینه به‌کار بست، چین مناطقی را به‌عنوان منطقه آزاد اعلام می‌کند که در این مناطق فعالیت‌های صنعتی از گذشته صورت می‌گرفته آنها می‌خواستند این فعالیت‌ها را رونق دهند. بنابراین جهت رونق این مناطق، آنها را مناطق آزاد اعلام می‌کنند.
در حقیقت قوانین و مقررات مرز بین مناطق آزاد و خارج از آن را روشن می‌کند و باعث ترغیب مردم به سرمایه‌گذاری در آن مناطق می‌شود. این مناطق یا کاملاً از مالیات معاف می‌شوند و یا معافیت‌های مالیاتی آنها نسبت به سرزمین اصلی بسیار قابل توجه است. این مناطق که از سوی دولت منطقه آزاد اعلام می‌شوند توسط دستگاه‌های اجرائی دولتی و هم‌زمان توسط مردم سرمایه‌گذاری می‌شوند. اما مدیریت این مناطق می‌تواند به‌عهده دولت باشد تا توسعه‌ای متوازن و با مدیریت قوی صورت گرفته و به سمت اهداف مورد نظر حرکت کنند.
دولت می‌توانست در خصوص مناطق آزاد کشور مکانیزم‌های بهتری را تعریف کند. در حال حاضر مناطق آزاد برای آماده کردن زیرساخت‌های خود باید از ۱۵ درصد درآمد حاصل از واردات کالا استفاده کنند. این درآمد در صورتی می‌تواند مفید واقع شود که گمرک نیز همراهی و همکاری لازم را داشته باشد، اما هنگامی‌که مکانیزم روشنی برای تعامل بین گمرک و مناطق آزاد تعریف نشده است طبیعی است که برداشت‌های مختلفی از مصوبات صورت می‌گیرد و ضرر آن به مناطق آزاد می‌رسد، در نتیجه آماده نمودن زیرساخت‌ها با مشکل مواجه می‌شود. من موافق نیستم که دولت باید ابتدا زیرساخت‌ها را آماده کند و سپس منطقه آزاد شکل بگیرد اما معتقدم که دولت حتماً باید بخشی از زیرساخت‌ها را آماده کند و به دستگاه‌هائی که مسئولیت دارند ابلاغ کند که مناطق آزاد را در اولویت کاری خود قرار دهند. اگر قرار است در چنین مناطقی فعالیت اقتصادی صورت گیرد وزارتخانه‌های ذینفع مانند وزارت نیرو رساندن آب و برق به این مناطق را در اولویت اول خود قرار دهند. حداقل آب و برق را تا مناطق آزاد بیاورند، طرح‌های مطالعاتی داخل مناطق را برعهده خود مناطق بگذارند. دولت باید مطالعات لازم را انجام دهد و دستگاه‌های متولی را مأمور کند تا سرویس‌ها و خدمات لازم را به این مناطق تحویل دهند.
▪ اگر بخواهید به مشکلات موجود فراروی مناطق آزاد به‌طور گذرا اشاره کنید کدام‌یک بیشتر در اولویت قرار دارند؟
ـ مناطق آزاد با یک‌سری مشکلات کلان و یک‌سری مشکلات خرد روبه‌رو هستند. بخشی از اقتصاد مناطق آزاد تابع اقتصاد کشور است اگر پارامترهائی که باعث رونق اقتصاد ملی می‌شود در داخل سرزمین اصلی مورد توجه قرار نگیرد در داخل مناطق آزاد نیز بهای لازم به آنها داده نمی‌شود زیرا مناطق آزاد نیز جزئی از اقتصاد کشور به‌شمار می‌روند.
به‌عنوان مثال اگر سرمایه مستقیم خارجی وارد کشور شود و قوانین و مقررات کشور این اجازه را فراهم کند که این سرمایه‌ها وارد شود، بخش بسیاری از این سرمایه‌ها در مناطق آزاد شکل خواهد گرفت زیرا قوانین و مقررات مناطق آزاد برای جذب سرمایه‌گذار خارجی بسیار مناسب‌تر است اما اگر قوانین و مقررات سبب شود که روند سرمایه‌گذاری در کشور کند باشد، مناطق آزاد نیز دچار مشکل خواهند شد. دامنه مشکلات ما در سرزمین اصلی به داخل مناطق آزاد نیز کشیده شده است.
در حقیقت دستگاه‌های اجرائی تا حدودی گرفتار سیستم بوروکراسی داخل کشور هستند قوانین و مقررات مناطق آزاد به‌گونه‌ای است که نباید دچار بوروکراسی شوند اما چون در داخل سرزمین اصلی با این مشکلات مواجه هستیم خود به‌خود دامنه این مشکلات به داخل مناطق آزاد نیز کشیده می‌شود.
▪ بدین ترتیب بازنگری در قوانین مناطق آزاد ضروری است؟
ـ بازنگری در قوانین و مقررات مناطق آزاد بیش از پیش احساس می‌شود زیرا تجدیدنظر در آنها می‌تواند به توسعه مناطق آزاد کمک کند.
در این زمینه ماده ۳۵ قانون برنامه توسعه چهارم باید مورد اجراء قرار گیرد روح این ماده قانونی می‌گوید اصل با مناطق آزاد است و دیگر دستگاه‌های اجرائی باید مغایرت‌های قانونی خود را با توجه به قوانین و مقررات مناطق آزاد مورد بازبینی قرار دهند.
به‌عبارتی همه دستگاه‌های اجرائی باید قوانین و مقررات خود را با مناطق آزاد تطبیق دهند. منطقه آزاد در گذشته با این هدف ایجاد شد که محلی برای توسعه اقتصادی باشد، اما امروز باید برداشت و هدف ما از مناطق آزاد اصلاح شود. مناطق آزاد باید مکانی برای ادغام در اقتصاد جهانی باشند. به‌گونه‌ای که اقتصاد ملی بتواند خود را با اقتصاد جهانی پیوند دهد. مناطق آزاد پنجره‌ای برای ورود ایران به بازار جهانی است. از فرصت‌های اقتصادی که در مناطق آزاد وجود دارد باید خیلی سریع استفاده شود. در عالم رقابت زمان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. به‌عنوان مثال هنگامی‌که ده‌سال پیش فروپاشی کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق صورت گرفت، بهترین فرصت برای حضور ایران در کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و آسیای میانه بود اما چون نتوانستیم از این فرصت‌ها سریعاً استفاده کنیم، رقبا پیشی گرفتند. هنوز هم فرصت‌های خوبی برای حضور در بازارهای منطقه‌ای و جذب سرمایه‌گذاران خارجی وجود دارد، باید از این فرصت‌ها برای رونق اقتصادی حداکثر استفاده را ببریم.
در این میان منطقه آزاد انزلی نیز با مشکلاتی روبه‌رو است. بیشترین مشکل منطقه آزاد انزلی در ارتباط با زمین است. زمین‌های منطقه آزاد عمدتاً مشکل معارض دارند. نبودن طرح جامع از دیگر مشکلات این منطقه بوده است. برای حل این مشکلات فعالیت‌هائی صورت گرفته است.
قرارداد طرح جامع منطقه انزلی به‌زودی امضاء می‌شود برای رفع معارضین نیز برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گرفته است. امکانات زیرساختی منطقه و جاده‌های منطقه به مرور کامل خواهد شد به دنبال این هستیم که از تمام ظرفیت‌های قانونی خود استفاده کنیم تا فضائی فراهم شود که سرمایه‌گذاران بتوانند فعالیت کنند.
▪ منطقه آزاد انزلی از چه مزایائی برخوردار است؟
ـ اولین مزیت این منطقه قرار گرفتن در مسیر کریدور بین‌المللی شمال ـ جنوب نوستراک (Nostrac) که از آن به‌عنوان کریدور حمل و نقل قرن بیست و یکم آسیا ـ اروپا یاد می‌شود، بندر هلسینکی در شمال اروپا از طریق روسیه به بنادر شمال و جنوب دریای خزر و از آنجا به بنادر ایران در خلیج‌فارس و سپس به کشورهای جنوب‌شرق آسیا متصل می‌شود. مهم‌ترین بندری که می‌تواند در جابه‌جائی کالا، ترانزیت و حمل و نقل در این زمینه نقش ایفا کند، بندر انزلی است.
با توجه به اهمیت منطقه از نظر ترانزیت و حمل و نقل، تولید و تجارت نیز می‌تواند رونق گیرد. بر همین اساس اولویت کاری ما در این منطقه توسعه تجارت و صنعت است.
یکی از پارامترهای اساسی منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی استفاده از پتانسیل‌های حمل و نقل است.
▪ آیا با کشورهای حاشیه دریای خزر و آسیای میانه ارتباط دارید؟
ـ رابطه ما با کشورهای آسیای میانه تاکنون بسیار محدود بوده است. هیئت‌هائی از آسیای میانه و ترکیه به این منطقه سفر داشته‌اند. برخی از آنها به‌دنبال استفاده از تجارب ایران در ایجاد مناطق آزاد هستند. تلاش این است تا روابط بیش از پیش ادامه یابد. آستاراخان به‌دنبال ایجاد منطقه آزاد در حاشیه دریای خزر است و خواستار کمک برای ایجاد منطقه آزاد است.
مناطق آزاد، محلی برای واردات کالا نیست، قانون منطقه آزاد انزلی تأکید دارد که این منطقه، محلی برای خرده‌فروشی کالا نباشد.
قانون‌گذار نیز تأکید داشته که مناطق آزاد محلی برای جذب سرمایه‌گذار و توسعه صادرات باشد.
باید با مطالعه مزیت‌های نسبی در بخش صنعت، سرمایه‌گذار خارجی و داخلی را جذب کنیم و آنها از مزیت‌ها و ظرفیت‌های قانونی مناطق آزاد کاملاً بهره‌مند شوند تا تولید داشته باشند تا در اقتصاد منطقه نقش ایفا کنند و بتوانند رقابت‌های خوبی با همتایان خود در کشورهای همسایه داشته باشند.
▪ تغییر مدیران مناطق آزاد چه آثار مثبت یا منفی در پی دارد؟
ـ تغییر مدیران در بخش مناطق آزاد مانند سایر بخش‌‌های مدیریتی کشور تابع یک‌سری سلیقه‌ها است. اصل تغییر را نمی‌توان انکار کرد. اگر تغییر در جهت بهبودی کارها باشد، مفید است. تغییرات باید منطقی و براساس معیارهائی صورت گیرد تا در جهت استفاده از نیروهای متخصص و باتجربه باشد.
▪ آینده مناطق آزاد را چگونه می‌بینید؟
ـ عصر اقتصاد جهانی است. کشورها برای اینکه بتوانند به رشد و توسعه اقتصادی برسند باید جایگاه خود را در اقتصاد جهانی بیابند.
جایگاه مناطق آزاد به‌حدی گسترده است که باید مورد اهتمام دولت قرار گیرد و توجه خاصی به این مناطق صورت گیرد.
قوانین مورد نیاز، بازنگری و اصلاح شوند. مغایرت‌های قانونی به نفع مناطق آزاد برطرف شوند. با توجه به نقش این مناطق در کلیه دستگاه‌ها باید به نفع اقتصاد ملی، مناطق آزاد را در اولویت کاری خود قرار دهند.
از نظر فرهنگی نیز باید در این مناطق زمینه‌سازی شود فرصت‌هائی برای جذب توریست به‌وجود آید. از تمام جهت آینده مناطق آزاد بسیار مثبت است و نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد ملی خواهند داشت.

منبع : ماهنامه پیام دریا