بهار آمد وحساسیت آورد!

زیاد ناراحت نباشید، شما هم یکی از آن ۲۰ درصد مردم جهان هستید که نمی‌توانند به راحتی از زیبایی‌های بهار لذت ببرند.
راه رفتن در پارک و نقاط سرسبز واقعا لذت‌بخش است ولی اگر قرار باشد هر چند دقیقه یک بار عطسه‌های پشت‌سر هم اعصابتان را به هم بریزند و مدام مجبور باشید یک دستمال جلوی بینی‌تان نگه دارید اصلا لذت‌بخش نخواهد بود.
بهار فصل زیبایی‌ها و رویش دوباره است. فصل جوانه زدن گل و چه‌چه بلبل و ... اما برای بعضی هم بهار زمان حساسیت فصلی است.
● حساسیتی برای بعضی فصول
از اواخر اسفند و اوایل بهار، بسته به منطقه جغرافیایی و نوع پوشش گیاهی، اغلب گیاهان و به‌خصوص درختان شروع به گرده‌ریزی می‌کنند. در تهران به عنوان مثال گرده‌ریزی شدید درختان چنار خیابان ولیعصر از اواسط فروردین شروع شد. گرده گل‌ها و گرده‌های ریز درختان که توسط باد و برای تولید مثل آنها جابه‌جا می‌شوند در بعضی ساعات روز تمام فضا را پر می‌کنند.
این مساله اصلی‌ترین علت حساسیت فصلی است. بیماری‌ای که به خاطر واکنش سیستم ایمنی بدن انسانی به این اجسام خارجی به وجود می‌آید.ورود یک گرده بسیار ریز و غیرقابل دید یک درخت به مخاط بینی، در ابتدا باعث تحریک مختصر در سیستم ایمنی می‌شود. با ورود بیشتر این گرده‌ها، سیستم ایمنی و سلول‌های آن شروع به ساختن آنتی‌بادی علیه این گرده‌ها می‌کنند. آنتی‌بادی‌ها به ریه، چشم و بینی منتقل می‌شوند و سلول‌هایی به نام ماست سل را فعال می‌کنند. در واقع این آنتی‌بادی‌ها، پیامی از طرف سیستم ایمنی برای ماست‌سل‌هاست که در صورت مواجهه مجدد با گرده‌ها به آنها واکنش نشان بدهند. با ورود مجدد این گرده‌ها به بدن، این بار بدن که کاملا خود را برای این مواجهه آماده کرده است یک واکنش تمام عیار نشان می‌دهد.
تمام ماست‌سل‌ها در بینی، چشم و ریه شروع به ترشح یک ماده شیمیایی به نام هیستامین می‌کنند که باعث تحریک و التهاب این اعضا می‌شود. تحریک و التهاب مخاط این اعضا، همان چیزی است که ما آن را به عنوان علائم آزاردهنده حساسیت فصلی می‌شناسیم. گرده گیاهان و علف‌های تازه، در کنار گرده درختانی مثل چنار، بلوط، نارون، افرا و زیتون، شناخته شده‌ترین عامل این حساسیت‌ها هستند، اگرچه التهابی که در اثر ورود هاگ قارچ‌ها به ریه به‌وجود می‌آید می‌تواند بسیار خطرناک‌تر و شدیدتر باشد.بسته به موقعیت جغرافیایی، زمان به وجود آمدن این گرده‌ها و به دنبال آن حساسیت هم متفاوت است، اما بهار و اوایل تابستان اصلی‌ترین زمان برای شروع این بیماری شناخته شده است. حساسیت فصلی را با نام زکام بهاره یا تب یونجه هم می‌شناسند.
● علائم حساسیت
گرده‌ها، اولین جایی را که تحریک می‌کنند مخاط بینی و بعد مخاط چشم است. به همین دلیل اولین علامت حساسیت، خارش بینی، چشم، سقف دهان و ته حلق است. این خارش ممکن است ناگهانی و یا تدریجی باشد اما به‌تدریج علائم دیگری هم مثل اشک‌ریزی و آبریزش بینی هم به آن اضافه می‌شود. خارش ته حلق ممکن است آنقدر شدید باشد که خود را به‌صورت خارش گوش هم نشان بدهد.بعد از اشک‌ریزی شدید، پلک‌ها متورم و قرمز می‌شوند. در اثر آبریزش بینی هم پره‌های بینی متورم، ملتهب و قرمز می‌شوند و به خاطر مالیدن زیاد ممکن است قسمت‌های بیرونی‌شان دچار خشکی و پوسته‌ریزی شود.سردرد، سرفه، عطسه، خس‌خس سینه، تحریک‌پذیری، خواب‌آلودگی، افسردگی، کاهش اشتها و گاهی اوقات حتی بی‌خوابی هم می‌توانند از علائم دیگر بیماری باشند.اما به‌طور کلی اغلب بیماران خارش، آبریزش و عطسه را به عنوان علائم اصلی ذکر می‌کنند.نکته مهم در مورد خارش و التهاب چشم این است که در این شرایط به هیچ‌وجه نباید از لنز چشمی استفاده کرد چون لنز این التهاب را شدید می‌کند.
● تشخیص و درمان حساسیت
اغلب مبتلایان به حساسیت فصلی، در اثر تکرار این بیماری خودشان ازعلت این علائم آگاهند اما برای کسانی که برای اولین‌بار به این حساسیت دچار شده‌اند و یا برای اولین‌بار است که این علائم در آنها شدت پیدا کرده است ممکن است لازم باشد به پزشک مراجعه کنند.
به هر حال تشخیص بیماری، براساس علائم بالینی و شرح حال بیمار صورت می‌گیرد و تطبیق زمانی شروع علائم با زمان حساسیت‌ فصلی بسیار کمک‌کننده است. اگرچه آزمایش مایع ترشح شده از بینی از نظر وجود ائوزنیوفیل (یک ماده ترشحی توسط سول‌های ایمنی) و یا تست پوستی حساسیت به آلرژن‌های مختلف هم از دیگر اقدامات تشخیصی است که می‌توان برای این افراد انجام داد.سالانه فقط در آمریکا ۳۰ میلیون نفر و در کانادا هم ۶۰ درصد جمعیت مبتلا به حساسیت فصلی و عوارض آن می‌شوند. تبعات ناشی از این بیماری هزینه‌های اقتصادی زیادی را برای کشورها به دنبال دارد به همین دلیل اکثر دولت‌ها، داروها و درمان‌های این بیماری را آزادانه‌تر در اختیار افراد قرار می‌دهند. در اغلب کشورها بسیاری از داروهای ضدحساسیت، بدون احتیاج به نسخه پزشک است و حتی بعضی از انواع داروها و مواد خوراکی ضد آلرژی هم در فروشگاه‌ها عرضه می‌شود.
برای اکثر حساسیت‌های فصلی، خط اول درمان، استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها است یعنی داروهایی که ضد عملکرد هیستامین ترشح شده از ماست سل در مخاط بینی، چشم و ریه عمل می‌کنند.آنتی‌هیستامین‌ دکونژستان، لوراتارین و پسودوافدرین انواع این دارو هستند.اگرچه باید توجه داشت کسانی که بیماری پرفشاری خون دارند نباید از دکونژستان استفاده کنند و نکته مهم دیگر اینکه استفاده زیاد و بیش از حد این داروها می‌تواند اثر معکوس‌ داشته باشد و باعث تشدید علائم شود.
در صورت پاسخ نگرفتن از آنتی‌هیستامین‌ها باید به سراغ کورتون‌ها رفت. داروهای کورتیکو استروئید اغلب با نسخه پزشک تهیه می‌شوند. استفاده از کورتون خوراکی یا تزریقی، به‌خصوص تزریق آمپول طولانی‌ اثر کورتون می‌تواند تا حد زیادی علائم را تخفیف دهد. باز هم باید به‌خاطر داشت مصرف زیاده از حد کورتون عوارض شدیدتری از یک حساسیت فصلی ساده دارد.
برای کسانی که علائم شدید آلرژی آزارشان می‌دهد، پزشکان، آلرژن ایمونوتراپی یا حساسیت‌زدایی را توصیه می‌کنند. استفاده از تزریق‌های مکرر و منظم آمپول‌های خاص باعث حساسیت‌زدایی سیستم ایمنی به گرده ها، غبارها و مواد آلرژن مختلف می‌شود.البته این درمان بعد از پایان فصل گرده‌ریزی انجام می‌شود و تاثیر آن برای فصل بعد خواهد بود. تا آن زمان بیمار باید از همان درمان‌های رایج استفاده کند.قطره‌های چشمی برای رفع قرمزی چشم و اسپری‌ها و قطره‌های بینی آنتی‌هیستامین و یا کورتونی برای رفع التهاب مسیر تنفسی هم از داروهایی است که در زمان حساسیت فصلی مصرف می‌شوند.درمان‌های پیشگیرانه هم تاثیر کمی در درمان حساسیت‌ها دارند. واکسن‌های ضد آلرژی که یکبار قبل از شروع فصل تزریق می‌شوند، فقط تا ۳۰ درصد می‌تواند موثر باشد. این واکسن‌ها مقدار کمی آلرژن دارند که سعی می‌کند تا حدودی همان اثر درمان طولانی‌مدت آلرژن ایمونوتراپی را انجام دهد.
● عوارض حساسیت فصلی
به غیر از علائم آزاردهنده آلرژی، حساسیت فصلی عوارض زیادی ندارد. گفته می‌شود در بعضی موارد حساسیت فصلی به حساسیت دائم و یا حساسیت به مواد غذایی تبدیل شده است و در بعضی افراد که سیستم ایمنی‌شان در شرایط خاصی قرار دارد، حساسیت‌های فصلی به واکنش‌های آلرژیک شدید تبدیل شده‌اند.
اما اصلی‌ترین عارضه حساسیت فصلی که ارتباط زیادی با آن دارد، آسم است. واکنش‌های شدید، اغلب خود را به صورت آسم نشان می‌دهند.۳۸ درصد کسانی که آبریزش بینی حساسیت دارند، به آسم مبتلا هستند و درصد زیادی از کسانی که در کودکی واکنش حساسیت نشان می‌دهند، در بزرگسالی مبتلا به آسم می‌شوند.
آسم تنها نکته‌ای است که مبتلایان به حساسیت فصلی باید نگران آن باشند و خود بیماران آسمی هم باید مراقب زمان حساسیت فصلی باشند. چون حضور در یک محیط پرآلرژن، مثلا در یک پارک جنگلی در زمان گرده‌ریزی می‌تواند منجر به به‌وجود آمدن یک حمله آسمی شود که حتی می‌تواند خفگی و مرگ را به دنبال داشته باشد.
● فرار از آبریزش بینی
۶۰ درصد حساسیت‌های فصلی، علت ارثی دارند و گریزی از آنها نیست اما حتی این افراد هم در زمان تولد هیچ واکنش حساسیتی ندارند و در گذر زمان و به خاطر مواجهه با آلرژن‌ها، دچار حساسیت می‌شوند. برای همین پیشگیری از تماس با این آلرژن‌ها، می‌تواند در مقابله با حساسیت فصلی کمک‌کننده باشد.
● نکات زیر را در این مورد به‌خاطر بسپارید
▪ در زمان گرده‌ریزی درختان در داخل خانه بمانید. بیشترین مقدار گرده‌ریزی حوالی ساعت ۵ تا ۱۰ صبح انجام می‌شود. در فصل بهار ورزش صبحگاهی را کمی دیرتر انجام دهید.
▪ با اینکه هوا هنوز سرد است اما می‌توانید برای تمیز کردن هوای خانه از تهویه کولر استفاده کنید اما قبل از این کار فیلتر کولر را چک کنید.
▪ در موقع بیرون رفتن از خانه، سعی کنید ماسک بزنید یا فقط درون وسایل نقلیه با شیشه‌های بسته حرکت کنید.
▪ در مواقعی که در خانه نیستید، پنجره‌ها را ببندید. یک توفان بهاری می‌تواند دریایی از گرده را وارد فضای اتاق کند. گرده‌هایی که اصلا دیده نمی‌شوند.
▪ سعی کنید در فصل بهار فرش‌هایتان را بتکانید یا اصلا آنها را به کناری بگذارید. پرز فرش‌ها تا مدت‌ها گرد گیاهان را در خود نگه می‌دارند.
▪ زودتر از مواقع معمول ملحفه‌ها و روبالشی‌ها را عوض کنید.
▪ به هیچ وجه لباس‌هایتان را در هوای آزاد خشک نکنید. چون پر از گرده گیاهان خواهند شد.
▪ روزهایی که هوا خشک است و باد می وزد از خانه خارج نشوید. سعی کنید روزهای بارانی و نمناک را برای این کار انتخاب کنید.
▪ سعی کنید از محیط‌هایی که چمن اصلاح شده دارد دوری کنید. چمن پارک‌ها بیشتر در اول صبح یا اواخر شب اصلاح می‌شوند و فضا را پر از گرده‌های ریز علف می‌کنند.
▪ گلدان‌ها و گیاهانی که به آنها حساسیت دارید را وارد آپارتمان یا پاگرد پله‌ها نکنید.
▪ حیوانات خانگی می‌توانند یک عامل بسیار مهم در به وجود آمدن حساسیت فصلی یا دائم باشند.
▪ گرد و غبار در رختخواب‌ها هم می‌تواند باعث به وجود آمدن آلرژی شود. رختخواب‌ها را در خشکشویی بشویید.

دکتر سید احسان بیکایی

منبع : روزنامه تهران امروز