سولیوان

ویلیام هیلی سولیوان» آخرین سفیر امریكا در ایران، روز ۱۸ خرداد ۱۳۵۶ و در شرائطی كه شاه در سرمایه‌گذاری مالی خود برای كمك به پیروزی مجدد جمهوریخواهان آن كشور شكست خورده بود،۱وارد تهران شد. سولیوان در شرائط ادامه انتشار مقالات تمسخرآمیز مطبوعات متمایل به دموكراتها در امریكا علیه حكومت ایران به خاطر حمایت مالی بی‌فرجام محمد‌رضا پهلوی از رقیب جمهوریخواه جیمی كارتر در انتخابات ریاست جمهوری آن كشور ، به تهران می‌آمد. شاه در آستانه برگزاری انتخابات سال ۱۳۵۵ امریكا ۱۲۰ میلیون دلار از طریق اردشیر زاهدی سفیر خود در واشنگتن در اختیار ستاد انتخاباتی جمهوریخواهان قرار داده بودتا به پیروزی جرالد فورد رقیب جیمی كارتر كمك كند.۲این كمك‌ها خشم دمكراتها را برانگیخت به طوری كه «برژینسكی» رئیس آینده شورای امنیت در حكومت كارتر در همان زمان رفتار زاهدی را «مایه ننگ» نامید. ۳
سولیوان دمكرات كه هنگام ورود به تهران ۵۶ ساله بود، پیش از این، سفارت امریكا در لائوس و فیلیپین را بر عهده داشت. او كه روز ۲۰ فروردین ۱۳۵۶ به سمت سفارت امریكا در ایران تعیین شده بود قبل از ورود به ایران، دیداری توضیحی ـ تشریحی با سایروس ونس وزیر امور خارجه وقت امریكا داشت. سولیوان در مورد آن دیدار چنین می نویسد: در نخستین ملاقات با ونس از وی پرسیدم كه دلیل انتخاب من برای پست سفارت در كشوری كه هیچ گونه تجربه و سابقه‌ای دربارهٔ آن ندارم چه بوده است؟ وزیر خارجه در پاسخ گفت: علت انتخاب من ـ سولیوان ـ به این سمت این بوده است كه برای پست سفارت ایران در جست و جوی دیپلماتی بوده‌اند كه در كشورهایی كه با حكومتهای متمركز و استبدادی اداره می‌شوند تجربه كافی داشته و بتواند با یك زمامدار مقتدر و خودكامه كار كند. ۴
سولیوان سفیر جدید امریكا در ایران طبق یك رسم معمول قبل از آمدن خود به محل تازه مأموریت، به ملاقات با كارتر فراخوانده شد. وی در این مورد نیز می‌نویسد:
كارتر در صحبت خود بر اهمیت استراتژیك ایران به عنوان متحد قابل اعتماد برای امریكا تاكید كرد .كارتر همچنین اهمیت ایران را به عنوان یك عامل ثبات برای امنیت منطقهٔ حساس خلیج فارس مورد تأكید مجدد قرار داد و در خاتمه موضوع قیمت نفت و سایر مسائل مورد علاقه بین ایران و امریكا را متذكر شد.
ویلیام سولیوان دیپلماتی بود كه به قول خودش نه اطلاعات دقیقی نسبت به ایران داشت و نه مایل به پذیرفتن این مأموریت بود. ۵
در طول مأموریت دیپلماتیك ویلیام سولیوان در تهران نظام حكومتی شاه بر اثر انقلاب اسلامی ایران فرو ریخت و محمد‌رضا پهلوی به تصور آنكه امریكائیها تعمداً از وی در برابر موج انقلاب حمایت نكردند، بیش از پیش به سیاستهای دمكرات در واشنگتن و نقش سفیر آنها در تهران بدبین شد. این در حالی بود كه دولت كارتر هر چه در توان داشت برای حفظ رژیم شاه به كار بست و حتی در ماههای قبل از سقوط رژیم پهلوی طرح كودتای نظامی برای جلوگیری از پیروزی انقلاب اسلامی ایران را نیز مد نظر قرار داده بود. ۶ اما در عین حال سولیوان نیز خود در برابر امواج انقلاب به بیهوده بودن تلاش برای حفظ رژیم پهلوی معتقد شده بود و سقوط شاه را غیر قابل اجتناب می‌دانست.۷
هنگام ورود سولیوان به تهران بیش از ۳۵ هزار امریكایی در ایران سرگرم كار بودند. مأموریت سولیوان با تسخیر سفارت امریكا در آبان ۱۳۵۸ و ماجرای گروگانگیری كاركنان آن پایان یافت. در جریان گروگانگیری، سولیوان در تهران نبود. او پیش از وقوع این رویداد به واشنگتن رفته بود.
او قبل از بازگشت به امریكا و در كشاكش انقلاب، در فراری دادن ۳۲ دیپلمات اسرائیلی كه در سفارت آن كشور در تهران مستقر بودند نیز نقش اصلی را داشت. وی اسرائیلی‌ها رابا یك پرواز ویژه همراه با اتباع امریكا از ایران خارج كرد. ۸
سولیوان در كتاب ۲۹۶ صفحه‌ای خود «مأموریت ایران» درباره ریشه‌های انقلاب اطلاعاتی به دست داده و نوشته است كه با «برژینسكی» مشاور ویژه كارتر در قبال اوضاع ایران اختلاف نظر داشته و برژینسكی اتهامات او را نپذیرفته است. درباره اختلاف نظر سولیوان و برژینسكی، ژنرال هایزر فرستاده نظامی كارتر به ایران در جریان انقلاب در كتاب خاطرات خود درباره این مأموریت مطالب متعدد نوشته است.
سولیوان جانشین ریچارد هلمز (مدیر اسبق سیا) در تهران شده بود كه از ۱۳۵۱ سفیر امریكا در ایران و از دوستان شاه بود. ریچارد هلمز روز ۲۶ اسفند ۱۳۵۱، یك هفته پس از عزیمت «ژوزف فارلند» سفیر اسبق امریكا، وارد تهران شد و در ۵ دی ۱۳۵۵ یك هفته قبل از ورود كارتر به كاخ سفیددر پی اتمام مأموریتش تهران را ترك كرد. از آن زمان تا ورود سولیوان به تهران، سفارت امریكا به مدت ۵ ماه و نیم بدون سفیر بود.

پانوشت‌ها:
۱. جیمی كارتر در انتخابات آبان ۱۳۵۵ امریكا بر رقیب جمهوریخواه خود جرالد فورد به پیروزی دست یافت و در اول ژانویه ۱۹۷۷ ـ دی ۱۳۵۵ ـ به عنوان سی و نهمین رئیس جمهور امریكا وارد كاخ سفید شد.
۲. به بخش اسناد مربوط به اردشیر زاهدی در سایت مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی مراجعه شود.
۳. سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، ص ۴۶۲.
۴. روزشمار روابط ایران و امریكا، مركز اسناد و تاریخ دیپلماسی، ص ۲۴۰.
۵. آخرین سفر شاه، ویلیام شوكراس،‌ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، ص ۲۶.
۶. فصلنامه مطالعات تاریخی، ویژه نامه ۲۲ بهمن، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، مقاله گوادلوپ، ص ۲۴۰.
۷. فصلنامه، همان، ص ۲۳۹.
۸. آخرین سفر شاه، همان، ص ۱۸۱.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی