آرامگاه باباطاهر ، همدان

یكی دیگر از دیدنی‌های شهر همدان، آرامگاه باباطاهر است. باباطاهر كه حدوداًً در اواخر قرنِ چهارم و اوایل قرن پنجم می‌زیست. از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خویش بوده است. بیشتر دوران زندگی او در فقر گذشت. او یكی از مشهورترین دوبیتی‌ سرایان ایرانی است كه گذشت زمان نتوانسته است دوبیتی‌های شورانگیزش را كه با لهجه لری سروده شده است از یادها بزداید.
از باباطاهر علاوه بر دوبیتی‌ها، آثار ادبی دیگری نیز به جا مانده است كه از آن جمله می‌توان به دو قطعه، چند غزل، مجموعه كلمات قصار عربی و كتابی به نام سرانجام اشاره نمود. باباطاهر در مجموعه‌ كلمات قصار عربی، عقاید عرفانی خود را علم معرفت و ذكر و عبادت و وجد و محبت بیان كرده است كه مشتمل بر 420 ذكر عارفانه در پنجاه باب و همراه با خاتمه‌ای در موضوعات متفرقه است. كتاب «سرانجام» وی مشتمل بر دو بخش است كه بخش نخست آن رساله‌ای است با كلمات قصار در عقاید عرفا و صوفیان و بخش دوم نیز رساله‌ای است به نام «الفتوحات ‌الربانی فی اشارات الهمدانی» كه گویا شارح آن جانی بیك همدانی است.
آرامگاه باباطاهر بر فراز تپه‌ای در شمال غربی همدان قرار دارد. این بنا در طول اعصار و قرون شاهد تخریب و بازسازی‌های متعدد بوده است. در قرن ششم هجری یك برج هشت ضلعی آجری بر روی قبر باباطاهر ساخته شد كه بعدها بر اثر مرور زمان ویران شد. در زمان پهلوی اول از طرف شهرداری همدان بنای جدیدی به جای بنای قدیمی ساخته شد كه مصالح آن عمدتاً آجر بود. در جریان همین بازسازی، لوح كاشی مربوط به قرن هفتم هجری، كه هم اكنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود، به دست آمد. بر روی این كاشی فیروزه‌ای رنگ، آیات قرآن مجید به خط كوفی برجسته نوشته شده است،‌ ساختمان جدید در سال 1329 آغار و در سال 1331 تكمیل گردید. اما این بنا نیز درخورد مقام عرفانی باباطاهر نبود. لذا در سال 1346 بنای دیگری ساخته شد و در سال 1349 به پایان رسید.
آرامگاه جدید شاهكاری ممتاز و بدیع از معماری عصر جدید است كه طرح اصلی آن تلفیقی از معماریِ قرن‌های هفتم و هشتم هجری و عصر حاضر است. برج آرامگاه بر قاعده هشت ضلعی قرار گرفته است كه ارتفاع آن از سطح فوقانی تپه 235 سانتی‌‌متر و از كف خیابان 280 سانتی‌متر است. ستون‌های هشت‌‌گانه‌ برج، قطعه سنگ مزار و كف، پله‌ها و فرش اطراف آرامگاه از سنگ گرانیت حجاری شده است و بنای اصلی نیز به ابعاد 10×10 متر با مجموعه‌ای از منشورها پوشیده شده و دارای مدخل‌های ورودی و منفذهای نور است. نما و فرش بنا عمدتاً از سنگ است و در داخل آن كتیبه‌هایی از كاشی وجود دارد.
در محوطه داخلی آرامگاه 24 دو بیتی از سروده‌های باباطاهر كه بر روی 24 قطعه سنگ مرمریت نوشته شده، نصب گردیده است. دو لوحه برنجی نیز در محوطه داخلی نصب شده است كه یكی از آن‌ها اسامی هیأت مؤسس انجمن آثار ملی به هنگام ساختمان آرامگاه و دیگری نام برخی از شخصیت‌هایی است كه در كنار باباطاهر دفن شده‌‌اند.
مساحت كل زیربنای آرامگاه و باغ آن حدود 8965 مترمربع برآورد شده است.
ترانه‌های شورانگیز باباطاهر كه با لحن دلپذیر لری سروده شده ترجمان روح و قلب حساس و پرسوز این عارف گرانمایه است و اهل ذوق و حال را با جذبه خاصی تحت تأثیر و سحر خود قرار می‌دهد.
در اینجا چند دوبیتی از باباطاهر، برای بیشتر آشنا شدن با جان پرسوز و گداز این عارف نامدار آورده می‌شود:

یكی برزیگری نالون در این دشـت به چشمِ خون‌فشان، آلالـه می‌كشــت
همی كشت و همی گفت ای دریغا كه باید كشتن و هشتن در این دشت

بـوره بلبـل بنالیــم از ســرِ ســوز بــوره عشــقِ ســحر از مــو بیامـــوز
تــو از بهــرِ گــلِ پنــج روزه نالی مــو از بهــــرِ دلارامــــم شــــو و روز

غــم عشقــت بیابــون پرورم كـرد هــوای بخــت بی‌بــال و پـــرم كــــرد
بــه مو گفتـی صبوری كن صبوری صبوری طرفه خاكـی بــر ســرم كـــرد

دو زلفونــــت بــــود تــارِ ربابــم چــه می‌‌خواهــی از ایــن حــالِ خرابم
تــه كــه بــا مو سرِ یاری نداری چــرا هــر نیمه‌شــو آیــی بــه خوابــم

بــه صحــرا بنگرم صحرا ته وینم بــه دریــا بنگـــرم دریـــا تـــه وینـــم
به هر جا بنگرم كوه و در و دشت نشــان از قامــتِ رعنـــا تــه وینـــــم

مــو آن رنـدم كه نامم بی قلنــدر نــه خــوان دیـرم نه مان دیرم نه لنگر
چــو روز آیــه بگــردم گردِ كویـت چــو شــو آیــه بــه خشتی وانهم ســر

جــره بازی بدم، رفتم به نخجیــر سیـــه‌دستــی زده بــر بــالِ مــو تیــــر
بــوره غافل مچر در چشمه‌ساران هــر آن غافــل چــره غافــل خوره تیـر

ســرِ كــوهِ بلــن چنــدان نشینــم كــه لالــــه ســــر درآره مــــو بچینــــم
چــو لالــه بی‌وفــا بــو بی‌وفا بــو نگــــارِ بــی‌وفـــا مـــو چـــون گزینــــم

نگــارِ تــازه‌خیــزِ مـــا كجایــــی؟ بــه چشمــان سرمــه ریــزِ ما كجایی؟
نفــس بــر سینــه طاهــر رسیده دمِ رفتــــن عزیـــــزِ مـــــا كجایــــی؟