تصویر شور و حماسه

جشنواره فیلم دفاع مقدس درمیان دهها جشنواره ریز و درشت كه هر ساله در كشور ما برگزار می شوند، شرایط و وضعیت متفاوتی دارد و به لحاظ رویكرد آن به مقوله جنگ به معنای عام و «دفاع مقدس» به معنای خاص مورد توجه قرار می گیرد. این جشنواره از بدو تشكیل تلاش كرده است تا با حمایت و تشویق هنرمندان و سینماگران، ارزشهای دوران ۸ ساله دفاع مقدس را ماندگار كند و در حوزه سینما به رویدادی تأثیرگذار بدل شود.امروز با گذشت ۱۶ سال از پایان جنگ تحمیلی آثار سینمای دفاع مقدس كمترین میزان را در میان جدول ۷۰ تا ۱۰۰ فیلم تولیدسالیانه پر می كند و جشنواره فیلم دفاع مقدس می كوشد با اهدافی مانند معرفی آثار برتر تولید شده، تأثیرگذاری بر مضامین و محتوای فیلم های دفاع مقدس، ایجاد رغبت در سرمایه گذاری، ایجاد تعامل بیشتر با دست اندركاران، شناسایی نقاط ضعف و قوت، ترغیب و تشویق سینماگران، سطح كیفی و كمی ژانر دفاع مقدس را ارتقا ببخشد. در گزارش پیش رو نگاه اجمالی می كنیم به دوره های تاریخی این جشنواره.
دوره اول: اهمیت سینما
پس از آنكه جنگ تحمیلی در سال ۱۳۵۹ آغاز شد، هر ساله در سالروز آغاز جنگ مراسم و آیین هایی در روزهای ۳۱ شهریور تا ۶ مهر ماه برگزار می شود. درسال ۱۳۶۲ و در بحبوحه جنگ تحمیلی نخستین گام جشنواره فیلم دفاع مقدس با برگزاری هفته فیلم برگزار شد. در این هفته فیلم تعدادی از آثار تلویزیونی و مستند درپارك دانشجو به نمایش درآمد و در كنار آن نمایشگاه عكسی نیز برگزار شد. در این سال مجموع تولیدات سینمایی ما به ۱۳ فیلم می رسید. «مرز» به كارگردانی جمشید حیدری نقطه آغاز سینمای جنگ بود و در سال۱۳۶۰ ساخته شد. در سال ۶۱ نیز ۲ فیلم و در سال ۶۲ مجموعاً ۱۰ فیلم سینمایی با مضمون دفاع مقدس یا مقاومت مردم در پشت جبهه ها ساخته شد.
دومین دوره؛ آغاز رقابت سینمایی
دوره دوم گرچه عنوان «یادواره» داشت. اما با فاصله ای چهارساله در سه بخش مسابقه فیلم های بلند، كوتاه و مستند برگزار شد و جوایزی به برگزیدگان اهدا شد. این جوایز دررشته های فیلم مستند، جلوه های ویژه، صدابرداری، فیلمبرداری، كارگردانی، فیلم بلند و ۴ دیپلم افتخار به برگزیدگان اهدا شد. فیلم برگزیده مستند «سپاه، مردم، كربلا» از مجموعه روایت فتح و «زندگی در ارتفاعات» از عزیز الله حمیدنژاد و فیلم برگزیده بلند «پرواز در شب» ساخته رسول ملاقلی پور بود.
دوره سوم؛ تغییرات بزرگ
با پایان جنگ ۸ ساله، دوره سوم جشنواره فیلم دفاع مقدس سال ۱۳۶۹ بود كه همچنان عنوان یادواره را برخود داشت و به جای هفته دفاع مقدس در آستانه سالروز آزادسازی خرمشهر در این شهر و تهران برگزار شد. این دوره در دو بخش مسابقه (بلند، كوتاه و مستند) و مرور سینمای جنگ (بلند، كوتاه و مستند) برگزار شد. هیأت داوران جشنواره را محمود داوری، عبدالله اسفندیاری، سعید صادقی، منوچهر عسگری نسب و مرتضی سرهنگی تشكیل می دادند. ۱۲ فیلم در بخش مسابقه بلند با آثاری از احمدرضا درویش، ابراهیم حاتمی كیا، جمال شورجه، كمال تبریزی، سیف الله داد، حسین قاسمی جامی، منوچهر عسگری نسب و حمیدرضا آشتیانی پور حضور داشتند، در میان آثار كوتاه و مستند نیز نامهایی همچون حمیدخیرالدین، محمدمهدی عسگرپور، ابراهیم حاتمی كیا، جواد شمقدری، عزیزالله حمیدنژاد و مجید مجیدی دیده می شدند. آثاری از محمدعلی نجفی، محسن مخملباف، كامران ملكی، شهریار بحرانی، بزرگمهر رفیعا، عبدالحسین گلبن حقیقی، مرتضی آوینی و ... نیز در میان آثار مروری دیده می شدند. در نهایت جایزه كارگردانی به حاتمی كیا (دیده بان و مهاجر) اهدا شد و فیلم برگزیده نیز «دیده بان» معرفی شد. با انتخاب این فیلم علاقه مندان به خوبی می توانستند جهت گیری برگزاركنندگان را در تشویق به تولید «آثار ارزشی با كیفیت مناسب و نمایش ویژگی های دفاع مقدس» شناسایی كنند.
دوره چهارم؛ هور در آتش
دوره چهارم این رویداد با عنوان یادواره و در هفته دفاع مقدس سال ۱۳۷۱ برگزار شد. این دوره تفاوت عمده ای كه داشت مكان برگزاری آن بود كه از اهواز و تهران به كرمان منتقل شده بود والبته این تجربه در سالهای بعد دراستانهای دیگر نیز تكرار شد.در دوره چهارم تعداد فیلم های شرك كننده به ۷۸ فیلم رسیده بود و بخش های مختلفی همچون مسابقه فیلم های تلویزیونی و ویدیویی، مسابقه پوستر و عكس و آنونس و نمایش های ویژه نیز به جشنواره اضافه شده بود. تفاوت دیگر جشنواره چهارم افزودن جوایزی همچون بهترین موسیقی متن، صحنه آرایی، تدوین، بازیگری، صدابرداری و صداگذاری در بخش مسابقه اصلی بود.
در دوره چهارم فیلم هایی همچون تویی كه نمی شناختمت، چشم شیشه ای، اوینار، وصل نیكان، عملیات كركوك، هور در آتش و... با یكدیگر رقابت می كردند، بیشترین جوایز (طراحی صحنه، جلوه های ویژه، بازیگر نقش اول و دوم، فیلمنامه و كارگردانی) به هور در آتش ساخته عزیزالله حمیدنژاد اهدا شد و در مرتبه بعدی وصل نیكان (ابراهیم حاتمی كیا) جوایز تدوین، صدابرداری و موسیقی را دریافت كرد. خسروسینایی هم برای فیلم «دركوچه های عشق» تقدیر شد.
دوره پنجم؛ تولدی دوباره
دوره پنجم با عنوان «جشنواره فیلم دفاع مقدس» در تهران و خوزستان برگزار شد. این دوره در هفته دفاع مقدس و با نمایش ۹۹ فیلم (بالاترین تعداد اثر تا امروز) و در ۸ بخش مختلف برگزار شد. همكار تازه بنیاد حفظ آثار و ارزشهای انقلاب و دفاع مقدس نیز استانداری خوزستان بود.سه بخش جدید این دوره قاصدان جنگ (سینماگران شهید)، سینمای جنگ دركادر ۸ (ویژه آثار ۸ میلی متری)، مرور سینمای جنگ (فیلم های دور ه های گذشته) بود. در این سال چهره های جدیدی همچون عزت الله انتظامی، كامبیز روشن روان، احمدرضا درویش، عزیزالله حمیدنژاد، نادر طالب زاده، ناصر پلنگی و ... در هیأت های داوری دیده می شدند. نكته تازه نیز انتخاب بهترین فیلم و اهدای جایزه ای به تهیه كننده آن بود.در مراسم اختتامیه نیز بیشترین جوایز (فیلم، فیلمبرداری، تدوین، جلوه های ویژه و طراحی صحنه) به سجاده آتش ساخته احمدمرادپور اهدا شد و فیلم حاتمی كیا (از كرخه تا راین) جوایز موسیقی و فیلمنامه را دریافت كرد. كمال تبریزی نیز بهترین كارگردان (برای فیلم پایان كودكی) شد.
دوره ششم؛ ارتقای كیفیت و كمیت
ششمین دوره جشنواره فیلم دفاع مقدس در استان فارس برگزار شد. در این دوره ۸۲ فیلم در بخش های چهارگانه حضور داشتند و بخشی به عنوان «مقاومت اسلامی» در جشنواره گنجانده شده بود.
در دوره ششم تعدادی جوایز در بخش های ویدیویی، مستند و كوتاه اضافه شد و هیأت داوران می توانستند بهترین كارگردان مستند و داستانی كوتاه، بهترین ویدئو كلیپ، گزارش ویدیویی یا بازیگر برنامه ویدیویی را نیز انتخاب كنند.در جشنواره ششم آثار شاخصی در حوزه سینمای دفاع مقدس همچون كیمیا، سفر به چزابه، دكل، بوی پیراهن یوسف، لیلی با من است، برج مینو و ... حضور داشتند. این حضور به واسطه تولید ۱۴ فیلم در سال ۱۳۷۳ و ۱۴ فیلم در سال ۱۳۷۴ بود كه جدا از سال ۷۶ با ۱۷ فیلم بالاترین رقم تولید سالیانه آثار دفاع مقدس سینمای ایران را در خود جای می داد.در مراسم پایانی این جشنواره، جایزه بهترین فیلمنامه را به رسول ملاقلی پور (سفر به چزابه) و جایزه كارگردانی را به عبدالحسن برزیده (دكل) اهدا كرد و به جای بهترین فیلم مجموعه ای از فیلم ها را(كیمیا، سفر به چزابه، دكل، آخرین مرحله، قله دنیا و حمله به اچ۳) برگزید.
دوره هفتم؛ داوری ها و جوایز متفاوت
استان همدان این بار میزبان جشنواره بود. در دوره هفتم نیز استانداری همدان بنیاد حفظ آثار و ارزشهای انقلاب و دفاع مقدس را یاری می داد. ۷۰ فیلم در جشنواره حضور داشت و بخش های اصلی با ۴ عنوان برگزار شد.درجشنواره هفتم آثار شاخصی همچون سرزمین خورشید و آژانس شیشه ای حضور داشتند و فیلم هایی چون مانند سجده بر آب، مردی شبیه باران و توفان به روی پرده رفتند. در نهایت هیأت داوران (كمال تبریزی، مجتبی راعی، اسفندیار شهیدی، فریدون شهبازیان و محمدرضا مویینی) برگزیدگان خود را بدین شرح معرفی كردند: آژانس شیشه ای، مردی شبیه باران، سجده برآب و ماه و خورشید بهترین فیلم (یا بهترین تهیه كننده)، جایزه ویژه هیأت داوران به ابراهیم حاتمی كیا (برای فیلمنامه و كارگردانی آژانس شیشه ای) و محمدحسین حقیقی برای فیلم «ماه و خورشید»، بهترین كارگردان مهدی سهیلی (مردی شبیه باران)، بهترین فیلمنامه محمدحسین حقیقی (ماه و خورشید) و البته جایزه بهترین بازیگر زن (كه برای اولین بار اهدا می شد) به پریوش نظریه به خاطر فیلم سجده بر آب (كاندیدای دیگر این بخش گلچهره سجادیه در فیلم سرزمین خورشید بود.)
دوره هشتم؛ بار دیگر تهران
تهران بار دیگر در دوره هشتم میزبان برگزاری این جشنواره بود، ضمن آنكه یك تغییر مهم هم دیده می شود و آن هم اینكه عبدالحسین برزیده به عنوان دبیر انتخاب شده بود. برزیده كارگردانی بود كه دو فیلم در ژانر سینمای دفاع مقدس داشت. این فیلم ها دكل و پرواز خاموش بودند. برزیده در عین حال مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس نیز به شمار می رفت. در دوره هشتم ۵۸ فیلم در ۸ بخش مختلف به نمایش درآمدند. درا ین دوره بهترین فیلم از نگاه مردم، مسابقه نقدها و مقالات سینمایی، بهترین فیلم های بلند ادوار گذشته نیز به فهرست جوایز گذشته اضافه شد و بخش مسابقه اقلام تبلیغاتی(پوستر و عكس) نیز به جمع داوری ها اضافه شد.
دوره نهم؛ آوازهای سرزمین مادری ام
نهمین دوره جشنواره جدا از آنكه در مشهد برگزار می شد، تغییرات دیگری را نیز رقم می زد؛ تغییراتی از جمله زمان برگزاری (۱۸ تا ۲۱ آذرماه سال ۱۳۸۱)، تغییر در دبیر جشنواره (علی اصغر غلامرضایی) و چند تفاوت دیگر.در دوره نهم ۷۱ فیلم در ۹ بخش نمایش داده شدند و بنیاد به همراهی استانداری خراسان آن را برگزار كرد. در این دوره عزت الله انتظامی، محمدكاسبی، ناصر شفق، محمدمهدی عسگرپور و پوران درخشنده داوری آثار را برعهده داشتند و در نهایت رسول ملاقلی پور عنوان بهترین كارگردان (برای فیلم قارچ سمی)، علی شاه حاتمی بهترین فیلمنامه نویس (تركشهای صلح)، بهمن قبادی بهترین فیلم و بهترین كارگردانی (آوازهای سرزمین مادری ام) را دریافت كردند.
دوره دهم؛ سه سال فاصله
دوره دهم با دبیری محمدرضا شرف الدین و باز هم درتهران برگزار شد. این دوره شاید جنجالی ترین دوره جشنواره بود چرا كه برای نخستین بار با ۳ سال فاصله (از سال ۶۹ به این سو) برگزار می شد؛ این دوره قرار بود طبق جدول در سال ۸۳ برگزار شود اما مشكلاتی كه به وجود آمد باعث شد برگزاری آن از بنیاد حفظ آثار و ارزشهای انقلاب و دفاع مقدس به انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس محول شود. این انجمن نیز با همكاری معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آن را درسینما فلسطین و سپیده و ۶ دانشگاه تهران برگزار كرد. این دوره در ۸ بخش مجموعاً ۱۳۰فیلم را به نمایش درآورد كه ۲ بخش فیلمنامه (قلم طلایی) و بهترین های تاریخ سینمای دفاع مقدس از نگاه ۵۰۰ كارشناس و نویسنده و منتقد سینمایی تازگی داشتند.
بهمن عبداللهی

منبع : روزنامه ایران