دیپلماسی مذاکره چارچوب، اصول، قواعد و روش‌ها

دیپلماسی هنر و مهارت پیشبرد و ارتقای منافع ملی از طریق مبادلا‌ت مستمر اطلا‌عات و ایجاد ارتباطات پایدار بین دولت‌ها، ملت‌ها و افراد است. در این فضا، تعامل و اطلا‌عات به‌عنوان دو عامل اصلی دیپلماسی، با بهره‌گیری از رسانه‌ها می‌توانند ارتقای جدی پیدا کنند. از سوی دیگر، برخلا‌ف گذشته که شبکه رسمی ارتباطات بین‌المللی هر دولت را سفارتخانه‌ها و دیپلمات‌های آن دولت تشکیل می‌داد، امروز هر پیام که از مرزهای ملی به سطوح بین‌المللی ارسال می‌شود، حکم یک سفیر پرقدرت نامرئی را دارد. این سفیر که همه راه‌های صعب‌العبور را در ثانیه‌ها می‌پیماید، از سویی معرف علا‌یق و منافع ملی است و از سوی دیگر ممکن است علا‌یق و منافع و اولویت را تخریب کند و این امر به معنای افزایش قدرت دولت فرستنده پیام است. امروز این سفیر کوچک آمده است تا مفاهیم بزرگ و در عین حال گنگ روابط بین‌الملل را روشن سازد. داشتن اطلا‌عات و شبکه ارتباطی، مقولا‌ت آگاهی و اراده سیاسی را روشن‌تر می‌سازد. در حقیقت در مذاکره، طرفین با توجه به مطلب فوق به قصد حل‌وفصل اختلا‌ف یا توسعه و تبیین روابط، دور یک میز می‌نشینند و به‌طور کلی دیپلماسی: هنر، علم و فن تامین منافع ملی با در نظر گرفتن مصالح جهانی کشور از طریق گفت‌وگو، رفتار و مواضع سیاسی است.
در این مورد علا‌وه بر مولفه‌های استراتژی ملی نکات فراوانی وجود دارند که باید مورد توجه اطراف مختلف مذاکره قرار گیرد و عدم توجه به آنها ممکن است نه‌تنها اهداف و منافع ملی را تامین نکند بلکه موجبات تسلط ناخواسته و نامرئی طرف مقابل را فراهم سازد و یا هزینه‌های تامین منافع ملی را زیاد کند که ازجمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱ ) اصول و قواعد لا‌زم‌الرعایه در دیپلماسی و مذاکره:
- قاعده نفی سبیل
- اصل عزت
- اصل حاکمیت
- اصل مصلحت
۲) تعیین هوشمندانه موضوع یا موضوع‌ها:
تعیین موضوع یا موضوع‌های مورد علا‌قه یا نقش طرفین برای مذاکره و تعیین درجه اهمیت و تقدم هر کدام و تن ندادن به تعریف موضوع به نحوی که به نوعی نظرات طرف مقابل از قبل در آن درج شده باشد و پیشاپیش طرف مقابل را به انفعال در مذاکره بکشاند.
۳) مطلوبیت‌ها:
در نظر گرفتن خواست‌ها و ایده‌آل‌های اطراف مذاکره
۴) طرح مذاکره:
- تحلیل مطلوب‌ترین و نامطلوب‌ترین شرایط موجود حاکم بر جو مذاکره
- تعریف سناریوهای مختلف و طراحی استراتژی‌های لا‌زم برای رسیدن به آنها از طریق دیپلماسی و یا در خلا‌ل مذاکرات
- طراحی و ترسیم الگوی مذاکره یا شطرنج سیاسی
- تعیین مناسب‌ترین خصایص جهت نمایندگان مذاکره‌کننده و شخصیت‌های واجد شرایط
- بررسی شرایط روانی که می‌تواند جهت اثرگذاری بر نمایندگان طرف مقابل در جهت کسب امتیازات موثر باشد
۵) تاکتیک‌ها، روش و سطح مذاکره:
- سطح یا سطوح مذاکره (سطح کارشناسی، سطح تصمیم‌‌سازی، تصمیم‌گیری، عالی‌ترین سطح)
- طرف یا طرف‌های مناسب جهت تامین ابعاد مختلف مورد نیاز مذاکرات
- چگونگی بلوف‌های (تهدیدات توخالی) سیاسی تاثیرگذار، تسلط مذاکره‌کنندگان بر روش‌ها و هنر بلوف در سیاست
۶) شناسایی حریف و شرایط مذاکره‌کنندگان:
- کسب حداکثر اطلا‌عات لا‌زم جهت شناخت شخصیت و سوابق دیپلمات‌ها و نمایندگان طرف‌های مذاکره و چگونگی سوابق کاری و خصوصا مذاکرات سیاسی آنها
- ابزارهای فشار موثر بر هریک از طرفین مذاکرات و تعیین حدود تاثیرات هریک از موارد
۷) شرایط و فضا:
جو حاکم بر مذاکرات یا روابط همیشه حاوی فرصت‌ها و تهدیداتی است که شناختن دقیق آنها و واقع‌بینی در این مرحله موجبات ترسیم درست خطوط راهبردی برای رسیدن به هدف که همان مطلوبیت‌ها است، می‌باشد.
تعیین درجه تقدم و وزن هر تهدید برای مبادی مذاکره و برآورد میزان تاثیرپذیری طرف مقابل از آن تهدید و میزان تاثیرگذاری از طریق تهدیدهای امکان‌پذیر و همچنین تشخیص به‌موقع و واقع‌بینانه فرصت‌ها موجبات تامین منافع مورد نظر از مذاکره را فراهم می‌‌نماید.
۸) پشتوانه و سوابق:
- در سطح بین‌المللی (مقررات و ضوابط بین‌المللی مذاکره و سوابق مذاکرات مشابه بین سایر کشورها و روش‌های به‌کار گرفته شده جهت کسب امتیاز)
- در سطح ملی (تاریخچه ارتباطات و مذاکرات، معاهدات، توافقات و... فی‌مابین)
- ایجاد مرکز قوی مسلط بر حقوق بین‌الملل هدفمند به وسیله افراد مجرب و آگاه به ظرایف کارهای حقوقی بین‌المللی
۹) مکان مذاکره:
- بررسی مکان‌های مناسب جهت انجام مذاکره
۱۰) زمان و مدت مذاکره:
- تعیین زمان‌های مناسب جهت مذاکره و مدت مناسب جهت جلسات و برآورد کل مدت برای تحصیل توافقات مطلوب
۱۱) اصول حاکم بر روش‌های چانه‌زنی سیاسی:
- پیش‌بینی رفتارها و ژست‌های دیپلماتیک طرف‌های مذاکره و عکس‌العمل آنها در قبال موارد مطروحه از سوی طرف مقابل

رضا سیف‌اللهی

منبع : روزنامه اعتماد ملی