جامعه‌شناسی معماری و فرم‌های معماری پست‌مدرن

جامعه‌شناسی معماری، چگونگی تأثیر و تأثرپذیری فرم‌های معماری را از پدیده‌های فرهنگی ـ اجتماعی بررسی می‌کند. برای دریافت رابطهٔ علت و معلولی میان این‌ها می‌توانیم به‌عنوان نمونه نقش معماری را در شکل‌گیری شهر لاس‌وگاس بررسی کنیم. شهری که شاهد رشد بی‌مانندی در زمینهٔ شمار ساکنان (۴/۱ میلیون نفر) و گردش‌گران (۳۵ میلیون نفر سالانه) از سال ۱۹۹۰ بوده است.
بسیاری لاس‌وگاس را پست‌مدرن‌ترین شهر آمریکا قلمداد کرده‌اند. شهری که پیوسته در حال دگرگونی است و خود را هماهنگ با بازارهای جدید و متغیرهای فرهنگی بازآفرینی می‌کند. شهری که به شدت تکنولوژیکی است و ارتباط گسترده‌ئی با دیگر نقاط دارد و عمدتاً نمایانندهٔ جامعهٔ مجازی معاصر و رسانه‌های جمعی سطحی و فراگیری است که بر عواطف و عقل جمعی مردم غلبه دارند. (بودریار ۱۹۹۴) در زیر به ویژگی‌های پست‌مدرن لاس‌وگاس و نقش معماری در پیدایش این تصور پرداخته شده است.
۱) منظر
امروزه لاس‌وگاس هم‌چون بازاری با شکوه سرشار از فرم‌ها و ایده‌ها به‌نظر می‌آید. طوری‌که می‌توان هر لحظه در این شهر با تجربه‌های لذت‌بخش بسیاری روبه‌رو شد؛ سیمای شهر نیویورک، آثار به یادماندنی پاریس، گریزهای ناگهانی به ریو، جذابیت‌های بی‌مانند آسیا در ماندابی، اهرام و اسرار مصر باستان، سزارها، ملکه‌ها و گلادیاتورهای روم باستان، کشتی‌های غرق‌شده‌ٔ دزدان دریائی، خاطرات هالیوود قدیم و نبرد شوالیه‌های آرتورشاه.
۲) فرا واقعیت
رویکرد بسیاری از بازدیدکنندگان شهر این است که آفرینش وانمودهای گیرا از ایدهٔ اصلی با بهره‌گیری از فن‌آوری‌های جدید می‌تواند تجربه‌ئی حتی برتر از اصل را پدیدار سازد. با این حال، منتقدان استدلال می‌کنند که چنین فریب‌هائی سرگرم‌کننده و اغواگر بوده، میزان اندکی از واقعیت را بازتاب می‌کند. با وجود دفاع سازندگان هتل‌های تفریحی از جذابیت‌ کانال‌های ونیزی لاس‌وگاس که نور و دیگر عناصر آن به شکلی قابل کنترل طراحی شده‌اند، آب کلر زدهٔ پاک در آن ‌جاری است و بهترین اپراهای ایتالیائی به‌عنوان پس‌زمینهٔ موسیقائی در آن‌جا پخش می‌شود، اما به‌درستی باید پرسید در حالی‌که این کانال‌های بازآفرینی شده بسیار تمیزتر و رمانتیک‌تر هستند. چرا مردم هم‌چنان بازدید از ونیز واقعی را ترجیح می‌دهند؟
۳) مضمون‌گرائی
آن‌چه در لاس‌وگاس یافت می‌شود با هر آن‌چه می‌توان در بسیاری از شهرهای دیگر یافت تفاوت فراوان دارد. در واقع این شهر نه یک هویت واحد و پیوسته بلکه هویتی تکه‌تکه و منفرد را به نمایش می‌گذارد. لاس‌وگاس نمونه‌ئی به شدت کلیشه‌ئی و رمانتیزه‌ شده از بسیاری از مکان‌های مشهور دنیا و تجلی نمودهای دوران گذشته است در لاس‌وگاس نام بسیاری از مشهورترین مکان‌های جهان را برای هتل‌ها به کار برده‌اند. اخیراً ”استیورینگ نام ”ریو“ (نامی که از نقاشی پیکاسو وام گرفته شده و در زبان فرانسه به معنی رؤیاست) را هم‌چون هویتی رؤیاگونه و دست‌نیافتنی برای هتل تفریحی ۱/۶۳ میلیارد دلاری‌اش که به‌زودی ساخته خواهد شد، برگزیده است.
۴) وانمودگری
وانمودگری، بازنمائی کامل پدیده‌ئی است که وجود ندارد. این کار شامل فرایندهای وانمودینی است که پدیده‌ئی را که در اصل وجود ندارد پدید می‌آورد (جیمسون ۱۹۹۱ و بودریار ۱۹۹۴). وانمودگری جزء جدائی‌ناپذیر و اساسی لاس‌وگاس است که بیشتر ناظم بر فرم‌های معماری است. فضاهائی مانند هتل‌های تفریحی که با گیاهان و درختان غیربومی واحه‌هائی را که در بیابان آفریده‌اند، میدان بزرگ قرون وسطائی ”اکس کالیبر“ که شب‌ها در آن نمایش ”آقای لانسلوت“ اجرا می‌شود و آتشفشان کوچک هتل ”میراگ“ که به‌طور منظم و سر ساعت منفجر می‌شود. هیچ کدام از این بازنمائی‌ها در تاریخ و طبیعت وجود خارجی ندارد، بی‌گمان این واقعیت بخشی به تصورات تا حد زیادی به اثربخشی آفرینش‌های معماری بستگی دارد.
۵) مصرف‌گرائی
بسیاری از این واقعیت‌ که همه‌چیز در لاس‌وگاس برای فروش است انتقاد کرده‌اند. مسافران لذت‌جو و اهل بازی می‌توانند از جائی‌ به جای دیگر روند و رستوران‌های عالی، بوفه‌های ارزان، رقاصان برهنه، پاواراتی، کنسرت‌های رولینگ‌استون، پارک‌هائی مانند دیزنی‌لند، فروشگاه‌های تیفانی، ساعت‌های یادگاری به شکل تاس یا نقاشی‌های دالی را در دسترس داشته باشند.
۶) پراکندگی
طراحی معماری تفریح‌گاه‌ها و هتل‌ها، در لاس‌وگاس بیشتر به گونه‌ای است که بازدیدکننده را در نوعی افسون کوته‌فکرانه و گاه در تجربه‌ئی عرفانی گرفتار می‌کند. به راستی همهٔ این هتل‌ها در خدمت القاء مضمونی واحد هستند و چنان‌که گفته شد حتی طراحی‌ هر هتل نیز با هدف کشاندن بازدیدکننده به قلب کازینو انجام شده است. آن‌گونه که فرد به پیچ‌راهی از ماشین‌ها و میزهای بازی رهنمون می‌شود. برخی استدلال می‌کنند که با نگرش به معیارهای رایج حتی کف و سقف کازینوها، نیز به قصد مخدوش‌سازی احساسات بازدیدکنندگان نسبت به همه‌چیز جز بازی‌ها، زشت طراحی شده‌اند.
در این شهر هر هتل طراحی می‌شود تا تجربه‌ئی کامل، یک‌پارچه، مجزا و دیگر جهانی باشد. به خوبی آشکار است که تصویر پست‌مدرن لاس‌وگاس بستگی به گونه‌ئی معماری دارد که برای پشتیبانی از مهم‌ترین صنعت این شهر پدید آمده است.

نوشته: رونالد اسمیت
ترجمه: نازیلا پورجلیل

منبع : ماهنامه فنی و مهندسی ساختمان و شهر