راهکارهای پیش‏گیری و مبارزه با گناهان

گناه و فساد از خطرهای همیشگی است كه هم افراد و هم جامعه اسلامی را همواره تهدید كرده و در طول زمان این تهدید وجود دارد، عامل اصلی به انحراف كشیده شدن جوامع مخصوصاً جوامع اسلامی راهیابی گناهان در درون اجتماع است.
اگر جامعه بعد از پیامبر اكرم(ص) به انحراف كشیده شد، و اگر اموی‏ها و عباسی‏ها آنچنان ظلم و ستمگری كردند، و اگر تمدن و فرهنگ عظیم اسلامی در اندلس (اسپانیا) دچار شكست شد و اگر جوامع اسلامی در قرون اخیر مورد تاخت و تاز استعمارگران و قدرت طلبان قرار گرفته است و... همه و همه بر اثر گناهان و نافرمانی از دستورات الهی بوده است.
امروز جامعه ما را نیز این خطر به شدّت تهدید می‏كند چرا كه عده‏ای تلاش دارند به هر نحوی میدان گناهان و فساد را گسترش دهند.
امام صادق(ع) فرمود: «هیچ خونی ریخته نمی‏شود و هیچ رنج و دردسر و بیماری نیست مگر به دلیل گناه» و این سخن خداوند عزّ و جلّ است كه در كتابش می‏فرماید: «هیچ مصیبتی بر شما وارد نمی‏شود مگر به خاطر آنچه خود به دست آورده‏اید و خدا از بسیاری از آنچه خود فراهم كرده‏اید درمی‏گذرد.(۱)»(۲)
تنها مكتبی كه می‏تواند انسان و بشریت را از منجلاب گناهان و فساد رهایی بخشد مكتب قرآن است.
قرآن طرح و برنامه خود را در این زمینه در دو بخش ارائه می‏دهد،(۳) بخش پیشگیری و جلوگیری از فساد و هجمه‏های فرهنگی و گناهان و طرح برداشتن و از بین بردن فساد موجود و هجوم‏هایی كه انجام گرفته است و گناهانی كه وجود دارد.
الف) پیشگیری از فساد و گناه
پزشكان برای حفظ جان انسانها و سلامت جامعه، پیشگیری را مقدم بر درمان و عمل می‏دانند در دردها و امراض اجتماعی و فساد فرهنگی نیز جلوگیری و پیشگیری مهمتر از درمان و رفع فساد است. به همین جهت قرآن نیز برنامه هایی برای پیشگیری دارد كه به برخی از آنها اشاره می‏شود.
● كنترل فكر و اندیشه
زیر ساز و زیربنای هر عملی فكرو اندیشه و خیال‏پردازی آن عمل است، گناه و فساد نیز از این قانون استثنا نیست به همین جهت قرآن تلاش دارد با تقویت باورهای دینی از فكر گناه و دوست داشتن اشاعه فساد و بی‏بند و باری جلوگیری نماید، آیات فراوانی در این زمینه وجود دارد كه به برخی از آنها اشاره می‏شود:
۱) «قل ان تخفوا ما فی صدوركم او تبدوه یعلمه اللّه و یعلم ما فی السّموات و ما فی الارض واللّه علی كلّ شی‏ءٍ قدیر؛(۴) بگو
اگر آنچه را در سینه‏های شماست، پنهان دارید یا آشكار كنید، خداوند آن را می‏داند، و (نیز) از آنچه در آسمانها و زمین است آگاه می‏باشد، و خداوند بر هر چیزی تواناست.»
آگاهی از فكر و اندیشه بشر در اختیار هیچ مأمور و سازمان اطلاعاتی نیست، ولی خداوند متعال از تمام افكار و اندیشه‏های انسان آگاهی دارد، این باور اگر در جامعه تقویت شود در پنهان‏ترین مكانها، و دور دست‏ترین جاهها انسان را حتی از فكر گناه باز می‏دارد.
۲) گاه قرآن به صورت استفهامی و سؤال كه بیشتر در ذهن‏ها جا می‏گیرد این حقیقت را بیان می‏دارد «اولیس اللّه باعلم بما فی صدور العالمین؛(۵)آیا خداوند به آنچه در سینه‏های جهانیان است آگاه‏تر نیست.»
۳) «انّ اللّه عالم غیب السموات و الارض انّه علیمٌ بذات الصدور؛(۶) خداوند از غیب (و پنهان) آسمان‏ها و زمین آگاه است و آنچه را در درون دلهاست می‏داند.»
امامان معصوم به عنوان مفسّران اصلی قرآن برای پیشگیری از گناه و فساد بر تقویت و تحكیم باورها و اندیشه‏ها تأكید می‏كردند فردی خدمت حضرت امام حسن(ع) (یا امام حسین(ع)) شرفیاب شد و گفت: من مرد گناه كاری هستم و نمی‏توانم گناه را ترك كنم. مرا پند دهید، حضرت فرمود: «پنج كار را انجام بده، آن گاه هرچه می‏خواهی گناه كن. از روزی خدا نخور و هرچه می‏خواهی گناه كن. از ولایت و حكومت خدا بیرون برو و هرچه می‏خواهی گناه كن. جایی را پیدا كن كه خداوند تو را نبیند و هرچه می‏خواهی گناه كن. هنگامی كه ملك الموت نزد تو می‏آید تا تو را قبض روح كند او را از خود دور كن، هنگامی كه مالك (دوزخ) تو را به درون آتش می‏كند، در آتش نرو و هرچه می‏خواهی گناه كن.»(۷) این روایت كاملاً اندیشه سازی می‏كند كه باور كنیم این جهان محضر خداوند است و جهان را پایانی به نام قیامت و در آن بهشت و جهنمی است.
۴) اشاعه گناه را دوست نداشته باشید.
ممكن است افرادی باشند كه اهل گناه نباشند ولی به این مقدار كه گناه و بی‏بندو باری در بین مردم و جامعه شایع گردد رضایت داشته باشند و شیوع گناه را دوست بدارند، قرآن چنین اندیشه را سخت مورد ملامت و سرزنش قرار داده است آنجا كه فرمود: «انّ الّذین یحبّون ان تشیع الفاحشهٔ فی الّذین آمنوا لهم عذابٌ الیمٌ فی الدّنیا و الآخرهٔ و اللّه یعلم و انتم لاتعلمون؛(۸) كسانی كه دوست دارند زشتیها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناكی برای آنان در دنیا و آخرت است، و خداوند می‏داند و شما نمی‏دانید.»
در این آیه تهدید به عذاب آنهم در دنیا و آخرت بخاطر یك اندیشه خطا است كه شخصی دوست می‏دارد زشتی‏ها و فساد در جامعه اسلامی شیوع یابد، از این آیه كسانی برخود بلرزند كه دوست می‏دارند برای حفظ آراء و ماندن بر كرسی قدرت از ترویج نمودن زشتی‏ها نیز ابایی ندارند.
● كنترل چشم و گوش
فكر و اندیشه انسان از حس او تأثیر می‏پذیرد، برای سلامت فكر و روان باید مجاری و راههای تغذیه آن دو را تطهیر نمود و چشم و گوش از مهمترین مجاری و راهها است كه باید تحت كنترل قرار گیرد.
قرآن و اسلام انسان را در برابر تمامی اعضای خود مسؤول می‏شمارد و سخت به او هشدار می‏دهد، كه در برابر كاركرد هر یك از آنها باید جوابگو باشد، قرآن كریم در این‏باره می‏فرماید: «ولاتقف ما لیس لك به علمٌ انّ السمع و البصر و الفؤاد كلّ اولئك كان عنه مسئولاً؛(۹) از آنچه به آن آگاهی نداری پیروی مكن، چرا كه گوش و چشم و دل همه مسؤولند.»
و بشارت قرآن متوجه كسانی است كه با گوش بهترین‏ها را انتخاب و پیروی می‏كنند و از سخنان فساد آور گناه آلود پرهیز می‏نمایند.(۱۰)
قرآن درباره چشم تأكید جداگانه دارد، چرا كه استفاده نامطلوب از آن در جهت دامن زدن به آتش شهوت و تهییج نابجا و خطرناك غریزه جنسی، سخت خطر ساز و خطر آفرین است لذا قرآن می‏فرماید: «قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم و بحفظوا فروجهم ذلك ازكی لهم انّ اللّه خبیرٌ بما یصنعون و قل للمؤمنات یغضضن من ابصار هنّ و یحفظن فروجهنّ ولایبدین زینتهن الّا ماظهر منها؛(۱۱)ای پیامبر به مردان مؤمن بگو چشمهایشان را (از گناه به نامحرم) بپوشانند و دامان خویش را حفظ نمایند، كه این موجب پاكی بیشتر آنان است، و خداوند از آنچه انجام می‏دهند آگاه است و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس آلود) فرو بندند و دامنهایشان را حفظ كنند و زینتهایشان را ظاهر نكنند مگر آنچه كه ظاهر است.»
نكاتی در آیه قابل دقت است:
۱) خطاب مستقیم به زنها و مردان مؤمن نیست بلكه خطاب به شخص پیامبر است تا خوب مسأله را تبیین كند.
۲) با اینكه مسأله حرمت نگاه مشترك بین مردان و زنان است برای تأكید بیشتر دو خطاب جداگانه آمده یك بار خطاب به مردان و بار دیگر روی سخن با زنان است.
۳) خطاب اوّل به مردان است شاید رازش این باشد كه تأثیر پذیری مردان از گناه بیشتر از زنان است.
و پاكی چشم مردان باعث كنترل آرایشها و عشوه‏گری‏های زنان كه برای جلب نگاه مردان است، می‏شود.
و آخرین نكته این است كه فلسفه این دستور پاكیزه شدن روح و روان انسان‏هاست «ازكی لهم» در منابع روائی از نگاه به نامحرم، تعبیر به زنای چشم، تیر مسموم شیطان، و... شده است.
از امام هفتم درباره این آیه «یا ابت استأجره...» سخن دختر شعیب كه گفت: ای پدر! موسی را اجیر كن كه بهترین اجیر، انسان قدرتمند و امینی است» فرمود: «حضرت شعیب به دخترش گفت: دخترم! قدرت موسی را از بلند كردن سنگ بزرگ دریافتی، امّا امانت وی را چگونه شناختی؟ دختر جواب داد: هنگامی كه به طرف خانه می‏آمدیم در آغاز من جلو او راه می‏رفتم، ولی او از من خواست كه پشت سرش راه بروم و گفت: هرگاه من راه را اشتباه رفتم به من تذكر بده؛ چرا كه ما مردمی هستیم كه به پشت سر زنان نگاه نمی‏كنیم»(۱۲) موارد ریز و جزئیات احكام نگاه در كتب فقهی، به تفصیل آمده لذا از بیان آن پرهیز می‏كنیم و فقط به ذكر حدیثی بسنده می‏كنیم. علی(ع) فرمود: «نِعمَ صارف الشهوات غض الابصار؛(۱۳) چشم پوشی از نگاه(به نامحرم) بهترین عامل بازدارنده از شهوات است.»
● كنترل ارتباط و سخن
قرآن برای پاس داری از حریم پاكی و جلوگیری از انحرافات، رعایت ضوابطی را در روابط مرد و زن ضروری دانسته و آزادی مطلق و بدون قید و دوستی‏ها و عشق بازی‏های مصطلح امروزی را ناپسند و مردود شمرده است(۱۴) و همین طور ارتباط نامه‏ای و تلفنی نامناسب را روا نمی‏دارد. اسلام صحبت كردن زن و مرد را در موارد ضروری و در جریان رسیدگی به كارهای روزمره زندگی اجازه داده، امّا برای پیش‏گیری از پیامدهای سوء احتمالی سفارش نموده كه با ناز و عشوه‏گری و طنّازی سخن نگویند، در این‏باره می‏خوانیم:
«فلا تخضعن بالقول فیطمع الّذی فی قلبه مرضٌ و قلن قولاً معروفاً؛(۱۵) به گونه‏ای هوس‏انگیز (با مردان نامحرم) سخن نگویید تا بیمار دلی در شما طمع نكند، و به گونه‏ای شایسته و معمولی سخن بگویید.»گاه جنایتهای بزرگ از یك سخن خوش طبعی و ارتباط نابجا بوجود می‏آید، پرونده‏های فراوانی در داخل كشور وجود دارد كه یك عشوه گری و یا طنّازی حرف زدن باعث ارتباط نامشروع و سرانجام قتل شوهر و یا قتل‏های دیگر شده است.
در حدیثی می‏خوانیم: «كسی كه به حرام دستش را به دست زنی برساند چون به صحرای محشر در آید، دستش بسته باشد و كسی كه با زنان نامحرم خوش طبعی، شوخی و مزاح كند خداوند در عوض هر كلمه هزار سال او را در محشر حبس می‏كند، و اگر زنی راضی شود كه مردی به حرام او را در آغوش بگیرد، ببوسد یا به حرام با او ملاقات نماید و یا با او خوش طبعی كند، بر آن نیز گناهی همانند آن مرد است.»(۱۶)
● ازدواج یا بهترین راه پیشگیری
مسیحیت تحریف شده رابطه جنسی و ازدواج را نجس و پلید دانسته و ثمرات تلخ آن را نیز در غرب چشیدند و جهانیان نیز شاهد آن است. ولی قرآن نه تنها ازدواج را پلید نمی‏داند، بلكه آن را عملی عبادی و مطلوب و در برخی موارد واجب شمرده است. بدون تردید اگر در جامعه‏ای زمینه ازدواج و تشكیل خانواده به صورت آسان به همانگونه كه اسلام خواسته فراهم شود، گناهانی برخاسته از غرائز جنسی ریشه كن خواهد شد و تنها كسانی به سمت و سوی جرائم جنسی و بی‏عفتی خواهند رفت كه از سلامتی روانی برخوردار نباشند.
قرآن كریم اصرار فراوان بر این مسأله مهم دارد و برخی دغدغه‏هایی را كه ممكن است بر اثر ازدواج پیش آید مردود شمرده است. به آیاتی در این زمینه اشاره می‏شود.
▪ ازدواج عامل آرامش
«و من آیاته ان خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا الیها و جعل بینكم مودّهًٔ و رحمهًٔ انّ فی ذلك لآیاتٍ لقومٍ یتفكّرون؛(۱۷) از نشانه‏های او این است كه همسرانی از جنس خودتان به سود شما آفرید تا در كنار آنان آرامش یابید، و رد میانتان مودت و رحمت قرار داد، در این نشانه هایی است برای گروهی كه تفكّر می‏كنند.»
در آیه فوق نكاتی قابل دقت است:
۱) زنان از جنس مردانند و هر دو انسان
۲) همسران باعث آرامش فردی و در نتیجه موجب آرامش روانی جامعه نیز می‏باشند
۳) استحكام اصلی خانواده بر اساس زناشویی صرفاً عشقی جسمانی و شهوانی استوار نیست، بلكه بر پایه محبت و گذشت پی ریزی شده است.
▪ همه نیاز به ازدواج دارند
ازدواج مخصوص دنیا زدگان نیست، حتی انسانهایی كه در بالاترین رتبه معنوی قرار دارند و بریده از دنیا هستند نیز بی‏نیاز از این نمی‏باشند. لذا قرآن می‏فرماید: «ولقد ارسلنا رسلاً من قبلك و جعلنا لهم ازواجاً و ذریهًٔ؛(۱۸) براستی ما فرستادگانی را قبل از تو فرستادیم و برای آنان زنان و فرزندانی قرار دادیم.»
▪ ازدواج و توسعه اقتصادی
برخی افراد فقر و نداری را بهانه برای عدم ازدواج می‏دانند، قرآن این فرهنگ را غلط دانسته و با صراحت اعلام می‏دارد، هر كس پابه عرصه ازدواج و خانواده گزارد خداوند وضع اقتصادی او را نیز دگرگون می‏كند: «وانكحوا الایامی منكم و الصّالحین من عبادكم و امائكم ان یكونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله و اللّه واسعٌ علیم؛(۱۹) و مردان و زنان بی‏همسر را همسر دهید، و همچنین غلامان و كنیزانی را كه صلاحیّت ازدواج دارند، و اگر نیازمند و فقیر باشند خداوند از فضلش آنان را بی‏نیاز خواهد ساخت و خداوند گشایش دهنده و داناست.»
▪ تعدد ازدواج
در اكثریت بودن بانوان در برخی جوامع، بی سرپرست شدن برخی خانواده‏ها بر اثر جنگ و حوادث ناگوار و... می‏طلبد كه مرد گاهی تن به تعدد ازدواج دهد، وگرنه باعث به فساد كشیده شدن زنان بی همسر و بی‏سرپرست خواهد شد.
قرآن كریم در این باره می‏فرماید: «فانكحوا ماطاب لكم من النساء مثنی و ثلاث و رباع فان خفتم الّا تعدلوا فواحدهًٔ؛(۲۰) پس ازدواج كنید با زنان پاك(در صورت نیاز) دو یا سه یا چهار همسر و اگر می‏ترسید عدالت را رعایت نكنید به یك همسر اكتفا كنید.»
استاد مطهری درباره ازدواج می‏گوید: «به عقیده ما برای آرامش غریزه دو چیز لازم است: یكی ارضای غریزه در حدّ حاجت طبیعی و دیگر جلوگیری از تهییج و تحریك آن.»(۲۱)
اسلام برای ارضای صحیح مسائل جنسی، ازدواج و در صورت مهیّا نبودن شرایط آن، ازدواج مدّت دار و موقت را توصیه نموده است. اسلام اصرار فراوانی دارد كه محیط خانواده برای كام‏یابی زن و شوهر از یكدیگر آمادگی كامل داشته باشد. زن یا مردی كه از این نظر كوتاهی كند مورد نكوهش صریح اسلام قرار گرفته است. اسلام اصرار فراوانی به خرج داده است كه محیط اجتماع بزرگ، محیط كار و عمل و فعالیت بوده و از هر نوع كام یابی جنسی در آن محیط خودداری شود. فلسفه تحریم نظربازی و تمتعات جنسی از غیر همسر قانونی و هم چنین فلسفه تحریم خودآرایی و تبرّج زن برای بیگانه همین است.(۲۲)
در روایات نیز تعبیرات زیبائی از ازدواج شده است كه به یك نمونه اشاره می‏شود، تا روشن شود كه ازدواج در پیشگیری از جرائم نقش مؤثر و كلیدی دارد.
حضرت امام صادق(ع) فرمود: «من تزوّج احرز نصف دینه؛(۲۳) آن كس كه ازدواج نمود نصف دین خویش را حفظ كرد پس از خدا بترسد در حفظ نصف دیگر آن.»
▪ ازدواج موقت
واقعیت امر این است كه جوانان ما در زمان كنونی از سه جهت آماج مشكلات و گرفتاری‏ها می‏باشند. از طرفی ادامه تحصیلات تا سن بیست سالگی بلكه بالاتر امری است ضروری، و از سوی دیگر راه یافتن به بازار كار و آماده نمودن زمینه مالی ازدواج فرصت طولانی را می‏طلبد، مخصوصاً با توجّه به رسم و رسوم‏های سنگین كنونی جامعه، و از جانب سوم غریزه جنسی در دنیایی پر از تهییج و تحریم و فیلم و سی دی و اختلاط و... همه را در فشاری طاقت فرسا قرار می‏دهد، بهترین راه حل كوتاه مدت ازدواج موقت است، قرآن درباره ازدواج موقت می‏فرماید: «و احلّ لكم ماوراء ذلكم ان تبتغوا باموالكم محصنین غیر مسافحین فما استمتعتم به منهنّ فآتوهنّ اجورهنّ فریضهًٔ؛(۲۴) و برای شما حلال است كه با اموال خود آنان را اختیار كنید، در حالی كه پاكدامن باشید و از زنا خودداری نمایید، و زنانی را كه متعه (ازدواج موقت) می‏كنید، واجب است مهر آنها را بپردازید.»
اگر واقعاً آنچه را اسلام در مورد عقد موقت سفارش نموده بخوبی اجرا شود كسی دچار بی‏عفتی نخواهد شد.
علی(ع) فرمود: «لولا ما سبقنی به ابن الخطّاب ؛یعنی عمر مازنی الّا شقی؛(۲۵) اگر عمر سبقت نمی‏گرفت بر من (و ازدواج موقت را تحریم نمی‏كرد) هیچ كس مرتكب زنا نمی‏شد جز انسان شقی».
البته در ازدواج موقت شرائط و نكات فراوانی لازم است مراعات شود یكی از آن نكات این است كه این امر بیشتر برای مجردها و مردهای بی همسر مطرح است نه مردانی كه همسر و یا همسرانی قانونی دارد.
امام كاظم(ع) به برخی از شیعیان خود نوشت: «اصرار بر ازدواج موقت نورزید، آنچه لازم است بر شما تنها اقامه سنت رسول خدا(ص) است و به واسطه ازدواج موقت از همسران دائمی خویش غافل نشوید، كه آنها را به كفران و بیزاری وادار كنید و آنان بر علیه كسی كه به شما دستور داده است نفرین كنند و ما را لعنت نمایند.»(۲۶)
● حجاب حافظ عفّت و پاسدار كرامت
بد حجابی و بی‏حجابی از دستآوردهای شوم استعمار جدید و حربه مهمّ تهاجم فرهنگی است، در مقابل حجاب و پاسداری از آن یكی از مهمترین عامل صلاح و سداد جامعه شمرده می‏شود هرجامعه كه حجاب و عفاف خود را حفظ كرده دین و فرهنگ... خود را نیز نگهداشته است. و هر جامعه كه حجاب در آنها كم رنگ و بی‏رنگ شده است به همان نسبت دین و فرهنگ و آداب رنگ باخته است، قرآن درباره حجاب دستورات اكیدی دارد كه به نمونه‏هایی اشاره می‏شود.
▪ «به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فرو گیرند و دامان خویش را حفظ كنند و زینت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است آشكار ننمایند. و روسریهای خود را بر سینه خود افكنند(تا گردن و سینه پوشیده شود) و زینت خود را آشكار نسازند، مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرشان یا پسر برادرشان یا پسر خواهرانشان یا زنان همكیششان یا بردگانشان (كنیزان) یا افراد سفیه كه تمایلی به زن ندارند، یا كودكانی كه از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند و بهنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نكوبند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخالها به گوش رسد) و همگی به سوی خدا باز گردید تا رستگار شوید».(۲۷)
شأن نزول آیه فوق طبق سخن امام باقر(ع) مربوط به جوانی است كه بر اثر چشم چرانی صورتش به استخوانی بیرون آمده از دیوار اصابت كرد و مجروح شد، و علّت جذب جوان مراعات نكردن حجاب از طرف آن زن بود.(۲۸)
▪ «ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنات بگو، جلبابها(روسری‏های بلند) خود را بر خویش افكنند، كه این كار برای این كه (به عفت و حریّت) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است، و خداوند همواره غفور و رحیم است.»(۲۹)
در شأن نزول آیه فوق آمده كه شب هنگام زنان برای نماز مغرب و عشاء به مسجد می‏رفتند برخی از جوانان هرزه بر سر راه آنها می‏نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار می‏دادند و مزاحم آنان می‏شدند، آیه نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را بطور كامل رعایت كنند تا بخوبی شناخته نشوند و كسی بهانه مزاحمت نداشته باشد.(۳۰)
دو نكته در آیه با توجّه به شأن نزول قابل دقت است:
۱) بجای جلوگیری از مزاحمت‏های خیابانی دستور حجاب كامل به زنان می‏دهد، هرچند آیه بعدی مزاحمان را نیز تهدید كرده است، معلوم می‏شود حجاب در ریشه كنی هرزگی و مزاحمت‏ها نقش دارد.
۲) علّت حجاب را این می‏داند كه زنهای با حجاب با شخصیت و متدین شناخته می‏شوند لذا با عمل خود به هرزگان اجازه نمی‏دهد كه به حریم حرمت آنها اهانت نمایند.
مسائل ریز حجاب و حد و حدود آن در جای خود مطرح شده است و در حوصله این مقال نیست، آنچه از آیات حجاب بدست می‏آید این است كه برای پیشگیری و حتی دفع فساد حجاب نقش مهم و كلیدی دارد.
ب) عوامل مشترك
قرآن برخی عوامل دیگری را طرح نموده كه به صورت عمیق‏تر و با دوام بیشتر هم در پیشگیری و بازدارندگی نقش دارد و هم در رفع و برداشتن گناهان و آلودگی‏ها، جهت اختصار به صورت فهرست وار به آنها اشاره می‏شود.● عبادت و دعا
اعمال عبادی مانند نماز و روزه و حج و... نقش مهمی در بازدارندگی و رفع گناهان دارند، قرآن درباره نماز می‏فرماید: «انّ الصّلوهٔ تنهی عن الفحشاء و المنكر؛(۳۱) براستی نماز انسان را از زشتی‏ها باز می‏دارد.»
و درباره روزه فرمود: «كتب علیكم الصیام... لعلّكم تنقون؛(۳۲) روزه بر شما واجب شده... شاید پروا پیشه شوید.»
در یك كلام درباره هر عبادت و پرستش حق می‏گوید: «یا ایها الناس اعبدوا ربّكم...لعلّكم تتقون؛(۳۳) ای مردم پروردگارتان را عبادت كنید شاید پروا پیشه شوید.»
● انتخاب الگوهای صحیح
انسان فطرتاً عاشق كمال و از نقص و عیب گریزان است، همین امر باعث می‏شود كه به دنبال الگوی مطلوب و كاملی باشد الگوپذیری چون سازگار با فطرت انسان است، از مؤثرترین روشهای پیشگیری و رفع گناهان شمرده می‏شود در این روش انسان نمونه‏ای عینی را مطلوب خویش قرار می‏دهد و به شبیه سازی دست می‏زند و گام در جای او می‏نهد. به همین جهت قرآن الگوهایی را معرّفی می‏كند در یك آیه می‏فرماید: «ولكم فی رسول اللّه اسوهًٔ حسنهًٔ؛(۳۴)و مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیكویی است». و همین طور ابراهیم(ع) و برخی افراد دیگر را به عنوان الگو معرفی می‏كند.(۳۵) كه در رأس آن افراد ائمه اطهار(ع) قرار دارند.
● دوری از دوستان ناباب
یكی از عوامل توسعه فساد و بی‏بند وباری مخصوصاً در بین قشر جوان رفقای ناباب و نامناسب است.قرآن برای جلوگیری از این عامل تذكراتی دارد كه به برخی از آنها اشاره می‏شود.
۱) حسرت دائمی
«و (به خاطر آور) روزی را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان می‏گزد و می‏گوید: ای كاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم ای وای بر من، كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم.»(۳۶)
۲) دوستی با خوبان
«الا خلاء یومئذٍ بعضهم لبعضٍ عدّوٌ الّا المتقین؛(۳۷) دوستان در آن روز دشمن یكدیگرند مگر پرهیزكاران».
نار خندان باغ را خندان كند صحبت مردانت از مردان كند
● محبّت اهل بیت(ع)
از مهمترین و اساسی‏ترین روشهای سازندگی و تربیت و مقاوم سازی در مقابل تهاجم فرهنگی روش محبّت به پاكان و فرهیختگان خاصّه اهل بیت(ع) است روش محبّت بجهت سازگاری با فطرت آدمی و سرشت انسانی و به جهت میل درونی، بالاترین نقش را در تحوّل تربیتی انسان ایفا می‏كند و همچون اكسیر مس وجود انسان را به طلای ناب تبدیل نموده و در كوتاه‏ترین زمان تحوّلات سازنده شگرفی در انسان ایجاد می‏كند، امثال سلمان و ابوذر و مقداد، تربیت شدگان مكتب عشق و محبت به رسول خدا(ص) هستند چنانكه تحول عمیق در حر بن یزید، و زهیر بن قین و وهب و... بر اثر محبّت به امام حسین(ع) بود.
با توجّه به این تأثیر شگرف و وسیع است كه قرآن آن را پاداش رسالت محبت اهلبیت(ع) و دوستی آنان دانسته(۳۸) و آن را به نفع و سود خود انسان می‏داند.
ج) عوامل بردارنده و از بین برنده گناه و فساد
این عوامل خود به سه دسته تقسیم می‏شوند:
۱) عوامل فردی
عوامل فردی دوری از گناه و فساد و رها شدن از دام تهاجم فرهنگی متعدد است كه به برخی از آنها اشاره می‏شود.
▪ توبه و بازگشت:
قرآن در بیش از ۹۰ آیه توبه را در قالب‏های مختلف مطرح و بیان نموده است و آن را مهمترین عامل رهائی از دام گناهان و فساد، و باعث رستگاری انسان می‏داند در آیه می‏خوانیم: «توبوا الی اللّه جمیعاً ایّه المؤمنون لعلكم تفلحون؛(۳۹) همگی به سوی خدا بازگردید ای مؤمنان تا رستگار شوید.»
▪ یاد خدا و نعمت‏های او
یاد خدا و نعمت‏های او، با این دید كه نعمت دهنده در همه جا حاضر است و تمام هستی حتّی خطورات قلبی و تخیّلات انسان را زیر نظر دارد انسان را از پلیدی و زشتی نگه می‏دارد و بخوبی و نیكی وامی‏دارد.
علی(ع) فرمود: «هر كس قلبش را به دوام یاد خدا آباد كند كردارش در نهان و آشكار نیكو گردد.»(۴۰)
در قرآن بیش از دویست بار كلمه «ذكر» و مشتقات آن به كار رفته است، از جمله می‏فرماید: «فاذكروا آلاء اللّه و لاتعثوا فی الارض مفسدین؛(۴۱) بنابراین، نعمت‏های خدا را متذكر شوید، و در زمین به فاسد نكوشید» آیه می‏رساند كه یاد نعمت‏ها جلو فساد را می‏گیرد و در آیه‏ای دیگر می‏فرمود: «واذكروا اللّه كثیراً لعلّكم تفلحون؛ خدا را زیاد یاد كنید تا رستگار شوید.»
▪ یاد مرگ و قیامت
عامل دیگر برای برخورد با گناه و فساد، یاد مرگ و قیامت است. علی(ع) می‏فرماید: «پس هرگاه شهوتها به شما روی آوردند، مرگ را بسیار یاد كنید كه یاد مرگ برای پندآموزی كافی است و رسول خدا(ص) اصحاب خود را پیوسته به یاد مرگ سفارش می‏كرد و می‏فرمود: مرگ را بسیار یاد كنید كه همانا مرگ نابود كننده لذّتها و جدا كننده شما از شهوتها است.»(۴۲)
حدود یك سوّم قرآن مربوط به بحث مرگ و قیامت و مسائل مربوط به آن است این نشان می‏دهد، كه قیامت باوری در بازدارندگی از گناه و فساد و مقابله با آن نقش تعیین كننده دارد. از جمله فرمود: «فمن كان یرجوا لقاء ربّه فلیعمل عملاً صالحاً و لایشرك بعبادهٔ ربّه احداً؛(۴۳) پس كسی كه امید ملاقات پروردگارش را (در روز قیامت) دارد باید عمل صالح انجام داده و هرگز شرك به او نیاورد.»
حتی قرآن گمان به معاد را دارای آثار مهم باز دارندگی از گناه و فساد می‏داند.(۴۴)
▪ عبرت‏گیری و پندآموزی
انسان با ملاحظه تاریخ و سرگذشت آنهایی كه در فساد و بی‏بندی فرو رفتند و در مقابل تهاجم فرهنگی تسلیم شدند، و آبروی دنیا و آخرتشان را از دست دادند می‏تواند خود را از فرو رفتن در دام‏ها و تكرار خطاها و یا رها نمودن از آن، بیمه كند.
علی(ع) فرمود: «و هر كس عبرت گیرد خود را(از فرو رفتن در خطاها و فسادها) دور نگهداشته و هر كس خود را (از بدیها) دور نگهداشت سالم می‏ماند.»(۴۵)
قرآن در هشت آیه با صورتهای مختلف دستور به عبرت‏گیری داده است و گاه صریحاً فرمان داده است: «فاعتبروا یا اولی الابصار؛(۴۶) پس عبرت بگیرید ای صاحبان بصیرت.»
۲) عوامل خانوادگی
سهم بزرگی از مفاسد اجتماعی و پذیرش تهاجمات فرهنگی معلول سوء تربیت خانواده‏ها است، و چنانچه پدر و مادر خودشان وارسته و منزّه باشند، و به فرزندان خویش توجّه نموده و در تربیت آنان كوتاهی ننمایند، بدون تردید كمك شایانی به اصلاح جامعه بشری نموده‏اند، زیرا مفسدین و معتادان سارقین و قاتلها، منحرفین و شرابی‏ها...معمولاً ریشه خانوادگی دارند.
پیامبر اكرم(ص): «هر مولودی بر اساس فطرت(پاك و پاكیزه) متولد می‏شود تا این كه پدر و مادر او را یهودی یا نصرانی می‏نمایند.»(۴۷)
قرآن با صراحت تمام به مردان و سرپرستان خانواده‏ها دستور می‏دهد كه هم خود را و هم فرزندان خود را در مقابل گناهان و فساد و بی‏بند و باری نگهدارند و حفظ كنند.
«یا ایها الذین آمنوا قوا انفسكم و اهلیكم ناراً وقودها النّاس و الحجارهٔ؛(۴۸) ای كسانی كه ایمان آورده‏اید! خود و خانواده خویش را از آتشی كه هیزم آن انسان‏ها و سنگ هاست نگه دارید.»
آیه خطاب به مؤمنان است از این می‏فهمیم كه خانواده‏های مؤمن و مسلمان همیشه در معرض تهاجمات گناه و فساد قرار دارند، باید به گونه‏ای برنامه‏ریزی شود كه بتوان جلوی آن تهاجمات را گرفت.
و پیامبر اكرم(ص) فرمود: «خداوند هر مسؤولی را، از مسؤولیتی كه به وی سپرده شده است، سؤال خواهد نمود، كه آیا آن را بدرستی به انجام رسانید یا ضایع كرد حتی از مرد سؤال خواهد شد نسبت به خانواده‏اش.»(۴۹)
اما راهكارهای هدایت خانواده و فرزندان و جذب آنها در جای خود باید بررسی شود آنچه اینجا می‏توان گفت این است كه پدر و مادر در مقابل رفتار فرزندان، رفقایی كه دارند، و همین طور نوار مبتذل و یا سی دی‏های انحراف كننده كه استفاده می‏كنند و یا نماز را كه ترك كنند مسؤولیت دارند.
پیامبر اكرم(ص) فرمود: «همراهی و دقت و مراقبت كنید در امور فرزندانتان، و نیكو گردانید تربیت آنها را، چرا كه اولاد شما هدیه‏های خداوند به شما می‏باشند.»(۵۰)
۳) عوامل اجتماعی و دولتی
قرآن افراد جامعه را واحدهای جدا افتاده بی ارتباط به هم نمی‏داند، بلكه همگی را پیكری می‏شمارد كه به همدیگر مرتبط و متصل و دارای ولایت بر یكدیگرند، لذا وظائفی بر عهده دارند كه برخی از آنها از این قرار است:
▪ امر به معروف و نهی از منكر
«مردان و زنان مؤمن برخی سرپرست برخی دیگرند، امر به معروف می‏كنند و از زشتیها باز می‏دارند، نماز را به پای داشته زكات می‏پردازند و خداوند و پیامبرش را اطاعت می‏كنند. ایشان هستند كه خداوند برایشان رحمت می‏آورد و بدرستی كه خداوند صاحب اقتدار و حكیم است.»(۵۱)
سخن بلندی دارد امام باقر(ع) كه جای هرگونه توضیح را می‏گیرد آنجا كه فرمود: «در آخرالزمان عدّه‏ای مورد اطاعت قرار می‏گیرند، كه ریا كارند و به عبادت تظاهر می‏كنند ولی كم خردان و كوتاه فكرانند، آنان امر به معروف و نهی از منكر را واجب نمی‏شمارند، مگر آن هنگام كه ایمن از هرگونه ضرری باشند. همواره به دنبال عذرتراشی و بهانه‏گیری و راه گریز از این واجب الهی هستند، به دنبال لغزش‏های علما و فساد عمل آنان می‏باشند. آنان به سوی نماز و روزه و هر عملی كه ضرری مالی یا جانی را متوجه آنان سازد، آنها را ترك می‏گویند، همان گونه كه برترین و شریف‏ترین واجبات، یعنی امر به معروف و نهی از منكر را ترك گفته‏اند. بدرستی كه امر به معروف و نهی از منكر واجبی است كه دیگر فرائض به واسطه آن به پا داشته می‏شود آنگاه كه جامعه‏ای این گونه شد خداوند بر آنها غضب كرده و غضب وی عمومیّت خواهد یافت پس نیكانی كه در جامعه همراه اشرارند، و نیز كوچكترها با بزرگترها هلاك خواهند شد بدرستی كه امر به معروف راه همه انبیاست... پس با قلبهایتان به مخالفت گناه برخیزید و با زبانهایتان آنها را رد كنید. و ضربه‏های سخت خود را به پیشانی گنهكاران وارد سازید و در راه خداوند از سرزنش ملامت گران نهراسید.»(۵۲)
▪ دولتمردان و حكومت اسلامی
حاكم و دولتمردان اسلامی در گام اول به عنوان الگوهای جامعه وظیفه دارند، كارها و رفتار خویش را اصلاح نمایند. چرا كه مردم به رفتار و اعمال آنها اقتدا می‏كنند، در گام بعدی وظیفه دارند حدود تعزیرات اسلامی را برای جلوگیری از مفاسد اجتماعی قاطعانه و بدون ترس از اعتراض ابرقدرت‏ها و وابستگان آنها اجرا نمایند، قرآن اجرای حدود را باعث حیات جامعه انسانی می‏داند آنجا كه فرمود: «و لكم فی القصاص حیاهٌٔ یا اولی الالباب لعلّكم تتقون؛(۵۳) و برای شما در قصاص حیات و زندگی است، ای صاحبان خرد! شاید شما تقوا پیشه كنید.»
امام هفتم(ع) درباره این آیه «فیحیی به الارض بعد موتها؛ زنده می‏گرداند زمین را پس از مرگ آن» فرمود: «این آیه زنده شدن زمین به واسطه باران را نفرموده است، بلكه مقصود آیه این است كه خداوند مردانی می‏انگیزد تا عدالت را زنده كنند و به واسطه زنده شدن عدالت و اقامه حدود، زمین، زندگی از سر می‏گیرد. هر مجازات اسلامی كه در زمین اجرا شود نفع آن بیشتر از چهل روز باران است.»(۵۴)
نه تنها اجرای حدود بركاتی دارد و باعث جلوگیری و ریشه كنی فساد می‏شود، كه اجرا نكردن آن از گناهان بس بزرگ است. علی(ع) هنگام اجرای یكی از حدود الهی فرمود:
«خدایا! تو به پیامبرت هنگامی كه از دینت خبر می‏داد فرمودی: ای محمد هر كس یك حدّ از مجازاتهای مرا تعطیل كرده و اجرا نكند، با من دشمنی كرده و بدین وسیله خواستار مخالفت با من شده است.»(۵۵)
▪ دولتمردان، صدا و سیما، روزنامه‏ها و نویسندگان كلاً دستگاه‏های تبلیغاتی وظیفه دارند
مردم و جوانان را از مفاسد و زیانهای گناه و فساد و تهاجم فرهنگی آگاه نمایند، چرا كه امروز وسیله اصلی برای تهاجم فرهنگی به جوامع انسانی و اسلامی، همان تبلیغات وسیع و گسترده است.
تأسف و درد اینجاست كه گاه برخی از قلم به دستان داخلی به جای مقابله و مبارزه با تهاجم فرهنگی و گناه، خود از مروجان معاصی و تهاجم فرهنگی‏اند!!

حجهٔ‏الاسلام سید جواد حسینی
۱) سوره شوری، آیه ۳۰.
۲) كلینی اصول كافی، ج ۲، ص ۲۶۹، روایت ۳.
۳) قابل یادآوری است كه آنچه بیان می‏شود طبق فهم قاصر ما از قرآن و برخی روایات است. ممكن است قرآن سخنان عمیق‏تر و طرح جامع‏تری داشته باشد كه فهم كم ژرف ما، به آن نرسیده باشد، و بر بزرگان عرصه تفسیر است كه در این زمینه بیشتر كار كنند و طرح جامع قرآن را در این زمینه ارائه دهند.
۴) سوره آل عمران، آیه ۲۹.
۵) سوره عنكبوت، آیه ۱۰.
۶) سوره فاطر، آیه ۳۸.
۷) محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ج ۷۸، ص ۱۲۶ باب ۲۰، حدیث ۷.
۸) سوره نور، آیه ۱۹.
۹) سوره اسراء، آیه ۳۶.
۱۰) سوره زمر، آیه ۱۸.
۱۱) سوره نور، آیه ۳۰ ـ ۳۱.
۱۲) حر عاملی، وسائل الشیعه، داراحیاء التراث، ج ۱۴، ص ۱۴۵.
۱۳) محمدی ری شهری، میزان الحكمه، مكتبهٔ الاعلام الاسلامی، ج ۱، ص۷۲.
۱۴) در مورد ازدواجهای عشقی به این تحقیق توجه كنید:
دكتر «اسنل پنتی» كارشناس بزرگ آمریكایی در امر زناشویی این عبارت را منتشر كرد: بخاطر عشق ازدواج نكنید، ازدواج عشقی زهرآگین‏ترین نوع ازدواج است. این كارشناس كه سی سال است منحصراً به پرونده‏های ازدواج و طلاق در شهرهای بزرگ و پرجمعیت آمریكا و دیگر كشورهای جهان رسیدگی می‏كند درباره علّت طلاق می‏گوید: افسانه عشق یكی از مخرّب‏ترین اختراعات بشر است. در آمریكا از هر صد ازدواج عشقی ۹۳ تای آن با شكست روبرو شده‏اند، و در فرانسه وضع بدتر است، عمر متوسط ازدواج عشقی ۵/۳ ماه است در آمریكا از هر پنج فقره جنایت یك فقره‏اش محصول مرافعات كسانی است كه به واسطه عشق ازدواج كرده‏اند.» علوم جنایی، ج ۲، ص ۱۰۱۶ و فساد سلاح تهاجم فرهنگی، سید محمود مدنی، ص ۳۰۰.
۱۵) سوره احزاب، آیه ۳۲.
۱۶) علامه مجلسی، عین الحیوهٔ، ص ۱۴۰.
۱۷) سوره روم، آیه ۲۱.
۱۸) سوره رعد، آیه ۳۸.
۱۹) سوره نور، آیه ۳۲.
۲۰) سوره نساء، آیه ۳.
۲۱) مسئله حجاب، ص ۱۱۳ ـ ۱۱۴.
۲۲) مرتضی مطهری، اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب، قم انتشارات صدرا، ص ۴۷.
۲۳) وسائل الشیعه همان، ج ۱۴، ص ۵.
۲۴) سوره نساء، آیه ۲۴.
۲۵) وسائل الشیعه، همان، ج ۱۴، ص ۴۴۰.
۲۶) همان، ص ۴۵۰.
۲۷) سوره نور، آیه ۳۱.
۲۸) علامه طباطبائی، المیزان، ج ۱۵، ص ۱۱۶.
۲۹) سوره احزاب، آیه ۵۹.
۳۰) تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۴۲۶.
۳۱) سوره عنكبوت، آیه ۴۵.
۳۲) سوره بقره، آیه ۱۸۳.
۳۳) همان، آیه ۲۱.
۳۴) سوره احزاب، آیه ۲۱.
۳۵) سوره ممتحنه، آیات ۶ و ۴.
۳۶) سوره فرقان، آیه ۲۸.
۳۷) سوره زخرف، آیه ۶۷.
۳۸) سوره شوری، آیه ۲۳، سوره فرقان، آیه ۵۷ و...
۳۹) سوره نور، آیه ۳۱.
۴۰) غررالحكم، چاپ دانشگاه تهران، ج ۵، ص ۳۸۷.
۴۱) سوره اعراف، آیه ۷۴.
۴۲) حسن طوسی،، الامالی، نجف مطبعهٔ الحیدریه، ج ۱، ص۲۷.
۴۳) سوره كهف، آیه ۱۱۰.
۴۴) سوره مطففین، آیه ۷ ـ ۵.
۴۵) بحارالانوار، داراحیاء التراث، ج ۷۸، ص ۹۲.
۴۶) سوره حشر، آیه ۲.
۴۷) شیخ عباس قمی، سفینهٔ البحار، ج ۲، ص ۳۷۳.
۴۸) سوره تحریم، آیه ۶.
۴۹) شرح رساله حقوق، ج ۱، ص ۵۲۴.
۵۰) همان، ص ۵۸۲.
۵۱) سوره توبه، آیه ۷۱.
۵۲) كافی، ج ۵، ص ۵۵.
۵۳) سوره بقره، آیه ۱۷۹.
۵۴) وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص ۳۰۸.
۵۵) همان، ص ۳۰۹.

منبع : ماهنامه پاسدار اسلام