خانه اول بر خانه دوم اثر دارد!

چرا ساحل درس‌خوان است اما پسرخاله‌اش، سینا، نه؟! چرا ساحل تا از راه می‌رسد سراغ قفسه کتابخانه می‌رود و شروع می‌کند اسم کتاب‌ها را خواندن؛ اما سینا مدام از زیر بار درس و کتاب خواندن شانه خالی می‌کند؟ شاید شما هم این سوال‌ها را داشته باشید اما هرچه فکر می‌کنید جوابش را پیدا نمی‌کنید. در این صورت بد نیست بدانید که خیلی وقت‌ها محیط خانه‌ای که ما درست می‌کنیم سبب گریز از درس و کتاب و مدرسه است...
دعواهای خانوادگی زن و شوهر و تداوم آنها یکی از عواملی است که به شدت سبب تضعیف روحیه و افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود. از آنجایی که کودکان در چنین لحظاتی زود انرژی و توان خود را از دست می‌دهند و نمی‌توانند هم زمان با تحصیل بار مشکلات خانوادگی را نیز به دوش بکشند خسته و ناتوان می‌شوند و اولین آثار خستگی آنها را می‌توان در کیفیت نمرات درسی آنها مشاهده کرد.
والدین نباید در چنین شرایطی از فرزند دانش‌آموز خود توقع نمرات خوب داشته باشند و به او بگویند این دعواها ربطی به تو ندارد. چنین چیزی غیرممکن است زیرا فرزندان جزیی از محیط خانواده هستند و هر چیزی چه مثبت چه منفی تاثیرات زیادی روی آنها در محیط خانواده خواهد داشت. این وظیفه والدین است که مراقب روحیه فرزندان دانش‌آموز خود باشند تا مانع از تحلیل شخصیتی آنها شوند و به این ترتیب راه را برای هر نوع زمینه انحرافی که در چنین لحظاتی آینده فرزندان را تهدید می‌کند، ببندند.
● چگونه نقش مثبت داشته باشیم؟
کودکان در مورد نشان دادن احساس خویش نسبت به مدرسه، به والدین اتکا دارند. بگذارید آنها بدانند که مدرسه از نظر شما برانگیزاننده و لذت‌بخش است. رفتن به مدرسه خود یک کار است. کودکان شما نیاز به تشویق دارند. برای اینکه آنها کار خویش را به بهترین صورت انجام دهند، باید از علاقه و توجه شما مطمئن شوند. برای تنظیم وقت انجام تکالیف و گفتگوهای خانوادگی برنامه‌ریزی کنید. چنین برنامه‌ای، در بهبود تحصیل و ایجاد نظام فکری صحیح و آموزش تجزیه و تحلیل مسایل به کودکان مفید است. فرزندان خود را در بحث‌ها و گفتگوهای خانوادگی شرکت دهید، وقتی آنها عضوی برای برنامه‌های خانوادگی باشند، انگیزه لازم را برای فکر کردن و یادگیری به دست خواهند آورد. به خاطر داشته باشید که ایجاد فضای مناسب جهت یادگیری و آموزش در خانواده بستگی به طرز فکر و رفتار اعضای خانواده دارد نه به ثروت و دارایی آنها.
● فرزندان خود را محترم بشمارید
بگذارید کودک خودش باشد. با در نظر گرفتن او به عنوان یک انسان روش مثبتی اتخاذ نمایید. کمک کنید تا از طریق تایید و تصویب شما برای خود حرمت و احترام کسب نماید. وقتی مشکل بسیار پیچیده باشد از افراد متخصص کمک بخواهید. به دانش‌آموزان کلاس‌های ابتدایی کمک کنید تا برای کارهای در دست اجرای خود تمرکز حواس داشته باشند.
● گریز از خانواده
اختلافات خانوادگی موجب گریز فرزندان از خانواده می‌شود و آنان را در معرض خطر مشکلات درسی و رفتاری قرار می‌دهد. جو نامطلوب خانوادگی فرزندان را از محیط خانواده فراری می‌دهد. ناهماهنگی‌ پدر و مادر فرزندان را دچار سردرگمی می‌کند و آنان در مورد آینده خود از جمله درس و تحصیل دچار تردید می‌شوند و یا احساس می‌کنند که هیچ‌گاه زمینه مناسبی برای درس و مطالعه وجود ندارد. فقدان یا غیبت پدر می‌تواند با افت تحصیلی فرزندان (به ویژه فرزندان پسر و به خصوص پسر ارشد خانواده) ارتباط نزدیک داشته باشد.
● بیماری‌های خانه و تاثیر بر درس
در درون خانواده، بیماری‌ جسمی و روانی پدر و مادر، جو خانوادگی نامطلوب، نظارت ناهماهنگ و معیوب والدین می‌تواند با افت تحصیلی فرزندان ارتباط داشته باشد. بیماری جسمی و روانی پدر ومادر در صورت تداوم می‌تواند مانع نظارت صحیح بر درس و رفتار فرزندان شود و زمینه را برای افت تحصیلی آنها فراهم کند، به عنوان نمونه مادری که دچار افسردگی ماژور بود، نظارتی بر رفت و آمد فرزند خود نداشت و نوجوان به جای آنکه به مدرسه برود به مکان‌های دیگری رفت و آمد کرده و همین امر زمینه را برای سوءاستفاده‌های جنسی و جسمی از او آماده می‌نماید.
● پند و نصیحت حد و اندازه دارد
افت تحصیلی یا فقدان نظارت والدین در خانواده با نظارت معیوب والدین ارتباط دارد. دانش‌آموزانی که دچار افت تحصیلی می‌شوند، از نصحیت‌ها و پند و اندرزهای والدین خود خسته می‌شوند و متاسفانه والدین نیز گویا جز نصیحت‌های تکراری و خسته‌کننده (که معمولا با تحقیر و توهین نیز همراه هستند) هیچ راه مناسب دیگری را نمی‌دانند یا آزمایش نکرده‌اند.
پدری می‌گفت هنگامی که همسرم به درس و مشق پسرم رسیدگی می‌کند، پسرم با دست راست می‌نویسد و با دست چپ مراقب است که هر لحظه در برابر کتک‌های مادر از خود دفاع کند. ادامه چنین وضعیتی در نهایت می‌تواند به بی‌علاقگی به درس و مدرسه و در نتیجه افت تحصیلی منجر شود.
بنابراین عوامل افت تحصیلی که مربوط به خانواده هستند عبارتند از: بیماری جسمی و روانی پدر و مادر، اختلافات خانوادگی، فقدان نظارت یا نظارت ناهماهنگ و ضعیف یا بدون ثبات والدین و شیوه‌های معیوب تربیتی.
ما با دخالت بیش از حد در امور تحصیلی فرزندانمان و ابراز حساسیت‌های بی‌مورد انگیزه فردی آنها را برای پیشرفت از بین می‌بریم. گاه تا حدی آنها را در امور تحصیلی به خود وابسته می‌کنیم که معلوم نمی‌شود درس و تحصیل وظیفه کیست؟ وظیفه او یا وظیفه ما؟ گاه نیز نظارت بر مسایل تحصیلی به حدی شدت می‌یابد که عملا تمام زندگی نوجوان در درس و مدرسه خلاصه می‌شود و شور و نشاطی که اقتضای این دوره‌های سنی است، رنگ می‌بازد.
به یاد داشته باشیم که هیچ نوع دخالت و نظارتی نباید استقلال عمل و احساس مسوولیت فردی را از بین ببرد. اگر دیدید فرزندتان به خاطر شما و یا ترس از شما و یا با فشار شما درس می‌خواند و نه به خاطر خود و میل و اراده خود مطمئن باشید جایی سر رشته امور از دستتان در خواهد رفت و دیر یا زود شاید با وضعیت پیش‌بینی شده‌ای مواجه شوید، اگر چه مطلب اندکی طولانی شد ولی تا اینجا شما باید تا حدی این توانایی را کسب نموده باشید که بتوانید علت یا علل ضعف تحصیلی فرزندان را منصفانه و به دور از خود محوری و پیش‌داوری توجه نمایید. لازم به ذکر است که در کنار موارد یادشده کیفیت آموزش نیز از عوامل موثر پیشرفت تحصیلی محسوب می‌شود اما چون مخاطب عمده ما در بحث حاضر والدین هستند لذا از ورود به موضوع یاد شده اجتناب می‌کنیم.
● والدین بخوانند
۱) قبل از آنکه به تغییر دادن رفتار فرزندان در امور تحصیلی‌اش بیندیشید، به خودتان و رفتارتان فکر کنید.
۲) بهتر است قبل از هر اقدامی با خصوصیات و ویژگی‌های جسمانی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی فرزندتان آشنا شوید.
۳) سعی کنید تا حد امکان منطقی و آرام رفتار کنید. به یاد داشته باشید که وجود اضطراب تا حدی برای افزایش عملکرد یادگیری موثر است و هر چه میزان آن بیشتر باشد نتیجه معکوس خواهد داشت یعنی اضطراب شدید عملکرد یادگیری را کاهش خواهد داد.
۴) به جای اینکه به فرزندتان حمله کنید، ببینید علت یا علل ضعف فرزندتان چیست.
اگر علت ضعف تحصیلی فرزندتان را عمدتا ذهنی تشخیص دادید، باید اقدامات خاصی در راه برطرف کردن این مشکل انجام شود.
۵) اگر علت ضعف تحصیلی فرزندتان را عاطفی تشخیص می‌دهید، ببینید علاوه بر عوامل ذهنی موثر، نقش پیش‌نیازها و یا شکست‌های مکرر در انگیزش تحصیلی و ریشه عدم انگیزه او را در کجا می‌توانید پیدا کنید. در خانه یا مدرسه؟
۶) اجازه بدهید بیشترین لذت درس خواندن و پیشرفت تحصیلی نصیب فرزندتان شود.
۷) شما حتما برای تشویق پیشرفت تحصیلی فرزندتان از جایزه و پاداش استفاده می‌کنید اما بهتر است بدانید روان‌شناسان پاداش را به انواع بیرونی و درونی تقسیم می‌کنند. پاداش بیرونی: نوعی ایجاد انگیزش از بیرون همان تشویق‌های غیرکلامی و کلامی است. پاداش درونی: کسب لذت فردی از کاری است که خود انجام می‌دهد.
۸) از مقایسه کردن فرزندتان با دیگران اعم از خواهر و برادر و هم‌کلاسی و... شدیدا بپرهیزید.
۹) به جای اینکه با اعمال و گفتار خود به فرزندتان ثابت کنید که ناتوان و ضعیف و بی‌عرضه است، سعی کنید ثابت نمایید که شکست‌ها و یا کوشش او ناکافی است.
۱۰) در مواردی که مشکلات تحصیلی فرزندتان مسایل حادتری را در خانه و خانواده به وجود می‌آورد، دخالت شما نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه بر وخامت اوضاع می‌افزاید. بهتر است امکان کمک گرفتن از افراد متخصص را مدنظر قرار دهید.
۱۱) لازم است نه تنها زندگی منظم و با برنامه‌ای داشته باشید بلکه فرزندتان را هم با شیوه‌های برنامه‌ریزی و استفاده مناسب از زمان آشنا سازید و آگاهی از روش‌های مطالعه از نیازهای ضروری دانش‌آموز است.

صدیقه صفری
منابع و ماخذ:
نقش اولیا در پیروزی تحصیلی فرزندان- نوشته: لسی‌جی‌نیسون- ترجمه: نعمت کدیور- انتشارات انجمن اولیا و مربیان
نوجوانان و خانواده، نویسنده: غلامرضا صفری، انتشارات انجمن اولیا و مربیان

منبع : روزنامه سلامت