داستان کتاب وکتابخانه ها

۱- از زمان تأسیس نخستین كتابخانه عمومی در مدرسه دارالفنون كه منجر به تصویب قانونی در زمینه تجهیز و ساخت كتابخانه هایی به شیوه مدرن حكایت داشت و پس از آن كه در سال ۱۳۰۵ نخستین كتابخانه عمومی به مفهوم جدید در بلدیه تهران تأسیس شد تاكنون و در چند نوبت مصوباتی در مجلسین گذرانده شد كه تأملی در مصوبات و تبصره های آن، گویای نوسان و فراز و نشیب هایی در مقوله نگاه به كتابخانه هاست. هرچند در اهداف ساخت كتابخانه های عمومی مواردی نظیر كمك به ارتقای سطح آگاهی های عمومی، تقویت سرمایه فكری و فرهنگی، ایجاد و تقویت عادت به مطالعه، نظام مند كردن اطلاعات و... آمده و در شرح وظایف هیأت امنای كتابخانه های عمومی كشور برنامه ریزی جهت ساخت، گسترش و تجهیز كتابخانه ها، ارائه خدمات كتابخانه ای، تعیین شاخص های بهره مندی و تأمین ابزار و استفاده از فناوری اطلاعات قید شده اما از آنجا كه كتابخانه های عمومی را به عنوان نهادهای عمومی می شناسند كه در درجه نخست در خدمت توسعه فرهنگی و اجتماعی قرار گیرند مع الوصف هنوز مدیریت دولتی كتابخانه ها، تحولات و چالش هایی را در این عرصه سبب ساز شده كه از منظر ساختاری، جمعیتی و فنی در قالب شاخص هایی نظیر جمعیت، تقاضای فرهنگی، افزایش جمعیت با سواد و ده ها مورد دیگر قابل تأمل است.
از جدی ترین چالش ها كاستی ها و ضعف های موجود؛ دستورالعمل های اجرایی، فضاهای كتابخانه ای، تجهیزات رایانه ای، منابع كتابخانه ای، مخاطبان و مراجعان، اعتبارات وانتظارات خارج از توان متولیان كتابخانه ها را می توان برشمرد. در عین حال قانون جدید (مصوب ۱۳۸۳) فرصت هایی را فراهم آورده است كه می توان امیدوارتر از گذشته به مقوله كتابخانه نگریست.
فرصت هایی از قبیل ارتقای جایگاه قانونی هیأت امنا، هویت سازمانی، شخصیت حقوقی، استقلال مالی و اعتبار معنوی و اجتماعی كتابخانه، تعیین متولی و مقام مسئول مشخص برای نهاد كتابخانه ها، قانونمند شدن جایگاه ساماندهی كتابداران، تحولات فنی و اطلاعاتی، توسعه كتابخانه های روستایی، گسترش و تجهیز كتابخانه های تفاهمنامه ای، مشاركتی و... و حركت به سوی طرح توسعه كاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در كتابخانه های عمومی از نكات قابل توجه است.
از سویی دیگر تأملی در سبد كالای فرهنگی جامعه، كه طبیعتاً باید انباشته از محصولات فرهنگی و هنری باشد، نمود و نموداری نگران كننده دارد.
به عنوان نمونه در یك آمار منتشره یونسكو آمده است هر فرد ایرانی در سال فقط یك صفحه كتاب مطالعه می كند و اگر فرض كنیم تعداد صفحات كتاب به طور متوسط دو هزار صفحه باشد، نتیجتاً هر ۱۲۰۰ ایرانی در سال فقط یك جلد كتاب می خواند. چنین شاخصی ما را به عمق یك فاجعه رهنمون می سازد و یادآور می شود كه به جای معلول ها باید به دنبال علت ها بود.
با این اوصاف هرچند امروز یكهزار و ششصد باب كتابخانه عمومی در كشور دایر است و حدود ۳۵۰۰ نفر نیروی انسانی هم مشغول به فعالیت بوده و سرانه فضای هر كتابخانه ۵۰۰ متر مربع است اما متأسفانه وضعیت پراكندگی كتابخانه ها، مشكل نیروی انسانی ـ كمی و كیفی ـ و منابع اطلاعاتی از جمله كتاب و نشریات و ناكافی بودن منابع مالی موضوعاتی است كه باید راهی برای برون رفت آن یافت. به عنوان نمونه از بازار نشر در سال ۸۳ تنها ۱‎/۵ درصد از منابع به كتابخانه های عمومی راه یافته. یعنی از ۴۲ هزار عنوان كتابی كه در این سال منتشر شده تنها شش هزار عنوان كتاب خریداری شده و از هر ۱۰۰۰ عنوان، ۱۵ كتاب سهم هر كتابخانه بوده است.
همانگونه كه اشاره شد با تغییر قانون نحوه تأسیس و اداره كتابخانه های عمومی كشور در سال ۸۳ و ابلاغ آن، روزنه های امیدی به سمت تقویت مدیریت مشاركتی و بهره مندی از منابع درآمدی غیرمتمركز نظیر نیم درصد درآمد شهرداری، كمك های خیرین و... به وجود آمده است.
اما از روی ضرورت تحقق آرمان های بلند نهاد كتابخانه های عمومی كشور در راستای تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات كتابخانه های عمومی (اعم از مكانیزاسیون فرآیندهای كلیدی عملیاتی و اداری) تغییر نگاه به مفهوم كتابخانه و كتابدار و كتابخوان، ارائه خدمات الكترونیكی و پرداختن به زوایای پنهان و پیدای ساختار فیزیكی و معماری مطلوب سیستم كتابخانه ها، نیازمند تغییر نگاه مردم و مسئولان به بخش كتابخانه به عنوان پیشانی حوزه فرهنگ است.چهاردهمین دوره هفته كتاب جمهوری اسلامی ایران فرارسیده و زنگ جشن كتاب به عنوان بهانه و فرصتی برای تعظیم و بزرگداشت كتاب و منزلت كتابداران و خادمان حوزه فرهنگ در سراسر كشور نواخته شده اما همچنان دغدغه های اساسی در عرصه نهضت كتابخوانی و رونق كتاب آفرینی وجود دارد.
كتابخانه ها اعم از كتابخانه های روستایی، مدارس، دانشگاهی، حوزوی، عمومی، تخصصی و اختصاصی هر یك مجموعه ای ماندگار از میراث فرهنگ جامعه است و عدم توجه به شاخص ها و تعاریف مربوطه، جریان عمومی مطالعه و رشد آگاهی های علمی را به شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد. تلاش برای تثبیت جایگاه و شأن كتاب در سبد كالای فرهنگی خانوارها نخستین گام در رونق بخشی به این حوزه مقدس است.
۲- آران و بیدگل نگین كویر است و خردمندان و فرهیختگان و هنرمندان فراوانی از این شهر برخاسته اند كه هم سهم ویژه ای در تولید كتاب داشته و دارند و هم در پاسداشت و حفظ گنجینه های كتاب از پیشگامان آن بوده اند. بی گمان این دیار، نماد زنده كتاب و كتابت است و مردان بزرگی در حوزه شكوفایی فرهنگ كتاب و كتابخوانی پایمردی كرده اند كه شایسته تجلیل و تحسین می باشند هرچند نباید از تأخیر و تأخر تاریخی در ایجاد فضاهای كتابخانه ای این منطقه غافل بود.
در یك نگاه میزان تولید كتاب در منطقه باید به فراخور حوزه های متعدد رشد پیدا كند و از سویی سهم مخاطبان از كتابخانه ها نیازمند افزایش است.
در مقوله اول فرهیختگانی بوده و هستند كه علی رغم كثرت تألیف و تحقیق، امكان نشر و توزیع آثارشان فراهم نیامده است و در مقوله دوم ضرورت تقویت كتابخانه های موجود و توسعه و ایجاد كتابخانه های موردنیاز باید در دستور كار مدیریت شهری قرار گیرد.
درست پنج سال و نه ماه پیش یعنی ۲۵ بهمن ماه سال ۱۳۷۹ بود كه نهال اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی آران و بیدگل در كویر رویید.
در آن زمان تنها یك باب كتابخانه عمومی در مركز شهرستان دایر بود و لاغیر و از بركت آن اداره تا به امروز مستأجر آن خانه كتاب است. از همان ایام مشكلات فراوانی وجود داشت كه نه اعتباراتی در میان بود و نه امكاناتی، و البته فتح بابی بود برای مطالعه و شناسایی مشكلات، احصای برنامه ها و اولویت ها و تدوین راهكارهایی كه از رهگذر آن و در پرتو جانفرسایی ها امروز در بخش كتابخانه ها ششمین كتابخانه عمومی شهرستان نیز راه اندازی شده است.در این فاصله تلاش شد تا در دل بخش كویرات ابوزیدآباد و در دامان نوش آباد و آران و بیدگل و دامنه سفید شهر و یزدل بذری از دانه كتاب پراكنده شود و با افتخار نخستین كتابخانه تخصصی ادبیات فارسی استان اصفهان در این شهرستان راه اندازی شد تا شاید روزی روزگاری از سایه سار بلند این درخت معرفت خوشه ها برچیده شود.وجود كتابخانه های باشكوهی همچون كتابخانه های امامزاده ها با بیش از ده سال قدمت و سابقه و درخشندگی در زمینه فعالیت های علمی، فرهنگی و ادبی درخور توجه است.
نمونه های فراوان دیگری نیز در منطقه وجود دارد كه جوشش و كوشش علاقه مندان فرهنگ و كتاب را می نمایاند. كتابخانه كانون های فرهنگی، پایگاه های بسیج و مساجد جلوه های دیگری از این حركت ارزنده است اما قدر مسلم آن است كه مدیریت این مجموعه ها بیش از هر چیز نیازمند حمایت و پشتیبانی است تا این مجموعه ها به بایگانی تاریخ تبدیل نشود بلكه به عنوان كانون های فعال اندیشه ورزی و اندیشه پروری باشد. با این وجود داستان تقویت و توسعه كتابخانه ها و گسترش فرهنگ مطالعه و ارتقای كیفی كتاب و كتابخانه ها همچنان باقی است.

میثم نمكی
دبیر انجمن كتابخانه های عمومی آران و بیدگل

منبع : روزنامه ایران