اسلام و حقوق کودکان

کودکان پاک‌ترین و شریف‌ترین موجودات جهان هستی هستند که بر فطرت الهی خلق شده‌اند و ما وظیفه داریم که با حفظ این پاکی و صفا، زمینه ساز رشد و تعالی آنان باشیم.
در آستانه هشتم اکتبرمصادف با ۱۷ مهرماه ، روز جهانی کودک، فرصت مناسبی است تا با اعتقاد به شریعت جامع و معتدل اسلام و با توجه به نقش تمدنی و تاریخی امت اسلامی به بیان نکاتی در زمینه حقوق کودکان بر مبنای قرآن و سنت نبوی بپردازیم.
الف) ابتدایی‌ترین حق کودک حق حیات است که متأسفانه امروزه این حق، با شعار دفاع از آزادی های غیرمسئولانه زنان، در دوران بارداری مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. اسلام حقوق کودک را از زمان تشکیل اولین هسته وجود او به رسمیت می‌شناسد.
ب) از جمله مهمترین حقوق کودک، حق برخورداری او از خانواده‌ای مستحکم است که کودک در درون آن با هویت روشن و مشخص بدنیا آمده، از حمایت مادی، روانی، عاطفی پدر و مادر مشخص بهره‌مند می‌گردد و اعضاء خانواده گسترده‌ای که او به آن تعلق دارد نیز او را مورد حمایت قرار می‌دهند. متأسفانه امروزه قوانین رایج در غرب که از طریق نهادهای بین‌المللی به سایر کشورها نیز تحمیل می‌شود، با ادعای حمایت از آزادی‌های فردی زنان و مردان در روابط جنسی خود، این حق عظیم کودک را مورد غفلت قرار داده اند. چه بسیار زنان و مردانی که در روابط جنسی غیرمعقول و غیرمسئولانه خود، سبب ایجاد جنین ناتوانی می‌گردند که یا با پایان دادن به حیات او مرتکب قتل یک انسان می‌شوند یا با اتمام بارداری، منجر به تولد کودکی می‌گردند که بدلیل فقدان هویت دقیق،‌ از حمایت پدر و بستگان خود محروم است و در خانواده‌ای بزرگ می‌شود که تک والد او، برای تأمین اقتصادی خود و فرزندش، فرصت رسیدگی عاطفی به او را ندارد. بنابراین، ضرورت دارد خانواده مورد حمایت قرار گیرد و برنامه‌ریزی صیحیحی جهت استحکام آن صورت گیرد تا فرزندان در کانون آن آرامش، رشد و تعالی یابند.
ج) از جمله حقوق کودک حق تربیت او مطابق با آداب صحیح است. امروزه توصیه‌های رایج، بدلیل باور به پلورالیسم اعتقادی و فرهنگی، والدین را از هدایت فکری و اعتقادی فرزندان و نظارت جدی بر رفتار آنان باز می‌دارد و به رغم توصیه به دقت در غذای جسم کودکان، آنان را نسبت به تغذیه فکر و ذهن فرزندان بی‌تفاوت می‌نماید. حال آنکه بدلیل شرافت ابعاد اعتقادی و اخلاقی انسان نسبت به ابعاد جسمانی او، شریعت مقدس اسلام علاوه بر تأکید بر تأمین غذای سالم و کافی برای کودکان، بر لزوم آشنایی و معرفت عمیق آنان نسبت به خداوند، کتاب آسمانی و شریعت اسلام و تمرین جهت عمل به احکام این شریعت کامل و جاودان، متناسب با مراحل رشد کودک سفارش می‌نماید. در این راستا، ما بر اصلاح عملکرد رسانه‌های دیداری و شنیداریِ در دسترس کودکان، جهت پرهیز از آموزش اعتقادات انحرافی، عادی سازی ظلم و ستم و خشونت نسبت به ضعیفان، تخریب محیط زیست، ترویج دروغ و تهمت و فساد و سایر رفتارهای غیر اخلاقی تأکید داریم.
د) نکته مهم آنکه در عنایت به حقوق کودکان می‌باید از ساده انگاری پرهیز کرد. ذکر یک سری حقوق بدون توجه به مراحل رشد و بدون توجه به تفاوت های واقعی کودکان، اشتباه و خلاف مصلحت آنان است بنابراین:
۱) حقوق کودکان متناسب با مراحل رشد آنان قبض و بسط می‌یابد، یعنی آنچه در حقوق اسلامی با عنوان مرحله بلوغ، تمیز، رشد یا سه مرحله کودکی، نوجوانی و جوانی و به تعبیری مراحل سَروری، اطاعت و مشارکت در تصمیم‌گیری از آن یاد می‌شود.
۲) کودکان متناسب با مراحل رشد، علاوه بر برخورداری از حقوق، مسئولیت‌هایی نیز نسبت به خداوند، نسبت به خود، نسبت به پدر و مادر، نسبت به جامعه و نسبت به طبیعت پیدا می کنند. این امر حاصل نگاه ارزش مدارانه اسلام به انسان است که او را نسبت به دیگران مسئول می‌داند.
۳) در ذکر حقوق کودکان، ضمن پرهیز از ستم به دختران یا پسران به بهانه جنسیت آنان، نباید تفاوت های زیبا و حکیمانه جنسیتی نادیده گرفته شود و این امر در رفتار با آنها و آموزش و تربیت آنان باید لحاظ گردد.
۴) در اعلام حقوق کودکان، حقوق کودکان ویژه مانند معلولان جسمی، ذهنی و یا کودکان دارای استعدادهای درخشان می‌باید لحاظ گردد تا متناسب با شرایط خود از امکانات و حمایت‌های خاص بهره‌مند شوند.
ه) از جمله حقوق کودکان، حق حمایت از آنان در ارضاء نیازهای جنسی خود به طریق معقول، انسانی و اخلاقی است. بنابراین مطابق دستورات اسلامی، تسهیل ازدواج فرزندان، از جمله حقوق آنان بر پدر و مادر و نیز بر دولت است.
علاوه بر این، از آنجا که روابط جنسی خارج از چارچوب ازدواج فاقد رویکرد انسانی متعالی بوده و چه بسا منجر به تشکیل اولیه انسانی بی‌هویت و محروم از حمایت عمیق خانوادگی می شود، شریعت مقدس اسلام بر پرهیز از همه عواملی که سبب بلوغ جنسی زودرس کودکان قبل از رشد فکری آنان می‌گردد، تأکید شدید دارد.
اسلام سفارش اکید می‌نماید که کودکان ناظر رفتارهای جنسی بزرگسالان در خانه یا از طریق رسانه‌های تصویری نباشند و حتی دسترسی به کتاب ها، مجلات، موسیقی و یا هر امر دیگری که کودک را به سمت رفتار جنسی خارج از چارچوب ازدواج بکشا،ند ممنوع است.
و) از جمله مسائل مهم در اعلام حقوق کودکان آن است که باید، با نگاهی جامع به حقوق همه اقشار جامعه، نظام حقوقی متوازنی برای همگان وضع گردد. نمی‌توان از جانبی قتل عام جنین‌ها را، حتی در ماههای آخر بارداری مادر، حق زنان برشمرد و از جانبی دیگر حق حیات را از حقوق مسلم کودکان دانست؛ نمی‌توان از سویی به آزادی بیان، آزادی ارائه اطلاعات به همگان و دسترسی همگان به اطلاعات قایل بود و از سوی دیگر از رواج انحرافات فکری و رفتاری و انجام اعمال خشونت آمیز توسط کودکان اظهار شگفتی کرد؛ نمی‌توان از جانبی برای انواع امور حقوق بشری، بدون آن که پیرامون حقوق خانواده سخنی گفته شود، معاهده بین‌المللی وضع کرد و از جانبی دیگر خواستار آن شد که حقوق کودکان به گونه‌ای همه جانبه لحاظ شود؛ از جانبی رعایت حریم خلوت کودکان را حتی در رفتارهای جنسی نامعقول، محترم شمرد و والدین را از نظارت بر این رفتارها و هدایت آن بر حذر داشت و از جانبی دیگر به حفظ سلامت و کرامت کودکان تولدیافته از این رفتارهای نامعقول تاکید نمود. موارد بسیاری از این گونه نگرش های بخشی و ناقص را می‌توان ذکر کرد.
ز) بخشی از حقوق کودکان برگرفته از منابع اسلامی که می‌توان فهرست‌وار ذکر کرد عبارت است از:
▪ حق بهره‌مندی از حیات شایسته
▪ حق داشتن نام شایسته و شناخت نسب واقعی خود
▪ حق بهره‌مندی از سلامت در دوران بارداری مادر و تولد سالم و تغذیه مناسب با اولویت استفاده از شیر مادر
▪ حق کودک در برخورداری از تغذیه سالم و کافی، پوشاک مناسب، تسهیلات بهداشتی جهت تأمین سلامت جسمانی و روانی او
▪ حق کودک برای کسب مهارتهای لازم جهت زندگی سالم و متعالی
▪ حق بهره‌مندی از کالاهای فرهنگی سالم
▪ حق بهره‌مندی از امکانات ورزشی و تفریحات سالم
▪ حق بهره‌مندی از محیط زیست سالم
▪ حق برخورداری از سرپرستی شایسته والدین
▪ حق بهره‌مندی از رفتار محبت آمیز همراه با احترام در خانواده و جامعه
▪ حق تأمین نیازهای عاطفی و روانی در کانون خانواده و برخورداری از امکانات خانواده بدون تبعیض بین فرزندان
▪ حق بهره‌مندی از نظارت و هدایت والدین در اعتقادات، گفتار و رفتار
▪ حق کودک در بهره‌مندی از حمایت توأمان والدین پس از انحلال ازدواج آنان
▪ حق برخورداری از ایمان و عمل شایسته و تکامل معنوی در عرصه باورها و رفتارها
▪ حق برخورداری از امکان عمل به احکام اسلامی در عبادات، پوشش اسلامی و سایر رفتارهای اسلامی
▪ حق استفاده از پوشش و گویش بومی منطبق با اخلاق حسنه
▪ حق بهره‌مندی از امید، نشاط اعتماد به نفس، روحیه تفاهم و دوستی، عزت، آزادگی و حس تعلق به تمدن اسلامی
▪ حق مالکیت نسبت به اموالی که به او تعلق می‌گیرد و حق تصزف در اموال پس از دستیابی به رشد فکری در امور اقتصادی
▪ حق مصونیت از بهره‌کشی جسمی، جنسی و اقتصادی
▪ حق معافیت از اشتغال و به کار گماشته شدن در سنین کودکی و قبل از سن مناسب کار
▪ حق کودک در بهره‌مندی از هویت ملی، استقلال فرهنگی و عزت اسلامی
▪ حق معافیت از حضور در مناقشات مسلحانه
▪ حق مصونیت از هر نوع تعرض در جنگ‌ها و مناقشات مسلحانه
▪ حق سرپرستی کودکان بی‌سرپرست توسط بستگان یا داوطلبان تکفل با رعایت مصلحت آنان
▪ حق برخورداری کودکان بیمار از درمان مناسب
▪ حق بهره مندی کودکان آسیب دیده جسمی، ذهنی، روانی و کودکان در معرض آسیب از امداد رسانی و توانبخشی مناسب
▪ حق برخورداری کودکان آسیب دیده و آسیب پذیر اجتماعی از حمایت‌های مناسب به منظور بهبود وضعیت فرهنگی، خانوادگی، اجتماعی
▪ حق بهره‌مندی کودکان معلول جسمی و ذهنی از حمایت‌های مورد نیاز متناسب با استعداد و میزان معلولیت آنان
▪ حق بهره مندی از تدابیر قانونی و حمایت‌های قضایی به منظور پیشگیری از جرم و ستم به کودکان در خانواده و در جامعه و رفع آن
▪ حق برخورداری از حمایت‌های دستگاه قضایی و مبارزه با عوامل زمینه‌ساز جرائم علیه کودکان در ارتکاب جرائم توسط آنان
▪ حق کودکان مجرم در برخورداری از مراکز اصلاح و تربیت با شرایط مناسب
▪ حق کودکان محروم و مستضعف جهان در حمایت ویژه جهت برخورداری از سلامت، آموزش و پرورش شایسته
آنچه ذکر شد فقط بخشی از حقوق به رسمیت شناخته شده کودکان بر مبنای شریعت مقدس اسلام است. باشد تا با همفکری اندیشمندان جهان اسلام بتوان نگرش جامع، متعادل و عمیق اسلام در مباحث حقوق کودکان را به جهان عرضه کرد.
در پایان ما با فریاد رسا اعتراض خود را نسبت به صدور دموکراسی‌های تحمیلی توسط برخی کشورها از طریق جنگ و کشتار و ایجاد ناامنی برای مردم، خصوصاً کودکان مظلوم، اعلام می‌داریم. کودکان افغانستان، عراق، فلسطین به کدامین گناه کشته، مجروح یا معلول می‌شوند؟ در عراق و افغانستان قبل از اشغال توسط بیگانه، کودکان از ظلم حکومت‌های مورد حمایت بیگانگان رنج می‌بردند و پس از اشغال با گسترش بی‌رویه فقر، گسترش اعتیاد، ناامنی، کشتار بین فرقه‌ای و گروه‌هایی که با اشغال بیگانه، تحریک به منازعات مسلحانه با یکدیگر شدند، عذاب می‌کشند. ما بار دیگر بر لزوم وحدت جهانی اسلام در مقابل تهاجم سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بیگانگان که بیشترین بار فشار آن بر دوش کودکان خواهد بود، تأکید می‌کنیم. به امید آنکه کودکان امروز، فردایی همراه با سلامت، امنیت و عزت را شاهد باشند.

منبع : پایگاه دانش، پژوهش و نشر بین الملل