نیچه و اسلام

فردریش ویلهم نیچه، فیلسوف آلمانی قرن نوزدهم عمدتا به عنوان فیلسوفی ضد مذهب و ملحد شناخته می‌شود. کتاب “نیچه و اسلام” پیشنهاد می‌کند که در این دیدگاه، جانب احتیاط را رعایت کنیم. باید در نظر داشت که نیچه در بافت فرهنگی غرب و مذهبی مسیحیت (تحریف شده) می‌زیست و از آنجایی که فرهنگ و محیط و بافت فکری جامعه هر اندیشمند بر آرا و افکار وی تاثیری تعیین کننده دارد، عقاید نیچه در باب مذهب را نیز باید در این بافت گفتمانی مورد مطالعه قرار داد. نظرات نیچه درباره دین، ابتدائا به دین مسیحیت مربوط می‌شود و آن هم مسیحیتی که بنا به اعتقاد مسلمانان، همانند یهودیت، مورد تحریف قرار گرفته است. پس با توجه به تفاوت‌های بنیادین مسیحیت و دین اسلام، بررسی نوینی راجع به جایگاه دین اسلام در چارچوب دستگاه فکری و فلسفی نیچه، ضروری به نظر می‌رسد.
کتاب جکسون نیز با این تلقی، اسلام را از نظرگاه نیچه بررسی کرده است. یکی دیگر از دغدغه‌های ذهنی نویسنده توجه به مسئله گفتگوی تمدن‌هاست، تا جایی که وی یک فصل را به پیشینه و مباحثات مربوط به این ایده و جایگاه اسلام در این مباحث اختصاص داده است. از نظر نویسنده در پرتو وقایع جاری بویژه مباحثات پس از واقعه یازده سپتامبر، هویت اسلامی، مسئله‌ای حیاتی و سرنوشت ساز می‌باشد. از آنجایی هم که فردریش نیچه، مخاطبان فراوانی در فرهنگ‌های مختلف دارد، نوآوری و ابتکار وی در عرصه‌های فکری و نیز روشن‌بینی‌های تاریخی، فلسفی و روان‌شناختی وی به ما اجازه می‌دهد تا فهمی جدید و روشنگر از اسلام را در برهه زمانی خود به دست آوریم.
نویسنده از این کتاب دو هدف در هم تنیده دارد: یکی اینکه نشان دهد فردریش نیچه، سمبل کفر و الحاد نیست؛ و دیگر اینکه از نظر وی، فلسفه نیچه، مناسبت خاصی با نحوه درک هویت اسلامی در جهان مدرن دارد. علاوه بر این، وی از طریق پارادایم‌های اساسی مانند قرآن، پیامبر، مدینه و خلفای راشدین، اسلام را مورد فهم و بررسی قرار می‌دهد. وی در فصل بعدی، قضاوت خویش درباره نیچه را به عنوان ملحد مذهبی، ارائه داده و ادامه می‌دهد که تعصب مذهبی وی در نداشتن ایمان به نظم سکولار ریشه دارد تا انسانیت را با وجود معنا‌دار، آشنا سازد. وی در فصول بعدی، پارادایم قرآنی و زمینه تاریخی آن را مورد بحث قرار می‌دهد و ضمن ارائه دیدگاهی اساسا هنجار بنیاد از اسلام، بحث خود را به منابع اولیه، متکی کرده و آن را با دیدگاه‌های اندیشمندان معاصر، تکمیل می‌نماید.
روی جکسون به طور کلی در این کتاب تلاش دارد تا موارد ذیل را تبیین کند:
▪ در حالی که نیچه به عنوان منتقد مسیحیت غربی شناخته می‌شود، ولی چرا به رواداری و بلند نظری در قبال اسلام و آموزه‌های آن منتسب می‌شود؟
▪ در دیدگاه‌های نیچه در مورد مسائلی همچون اخلاق و فلسفه، مذهب چه اهمیتی دارد و این موضوع به فهم ما از پاسخ اسلام به مدرنیته چه کمکی می‌‌کند؟
▪ نگرش خاص نیچه، چگونه ما را در شناخت پارادایم‌های اصلی دین اسلام همانند قرآن، پیامبر و خلفای راشدین، یاری می‌نماید؟
“نیچه و اسلام”، پرتو جدیدی بر دیدگاه‌های نیچه در باب مذهب افکنده و نشان می‌دهد که فلسفه وی، می‌تواند نقش مهمی در طرز تلقی ما از پارادایم‌های اساسی اسلام ایفا کند. از این‌رو کتاب مذکور می‌تواند برای طیف گسترده خوانندگان و پژوهشگرانی که درباره مذهب، اسلام و آینده می‌اندیشند، منبع مفیدی به حساب آید. دکتر روی جکسون، مدرس دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر فلسفه و مطالعات دینی می‌باشد. وی در باب موضوعاتی همچون افلاطون، نیچه و فلسفه دین، کتاب‌های متعددی نگاشته است. کتاب قبلی وی “پنجاه شخصیت اصلی اسلام” توسط انتشارات راتلج در ژوئن ۲۰۰۶ منتشر شده بود.
انتشارات راتلج، کتاب ۲۰۸ صفحه‌ای “نیچه و اسلام” را در ماه فوریه سال ۲۰۰۷ میلادی منتشر نموده است.

نویسنده: روی احمد جکسون

منبع : روزنامه رسالت