صنعت حمل و نقل ریلی، نیاز راهبردی ایران (۲)

مشارکت بخش خصوصی در صنعتی ریلی
در راستای اهداف برنامهٔ سوم توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و کاهش تصدی‌گری دولت شکسته شدن بازارهای انحصاری، رقابتی بودن بازار، عرضهٔ خدمات کالا و در نتیجه ارائه خدمات بالا با کیفیت بهتر و قیمت مناسب‌تر، هیئت‌وزیران آئین‌نامهٔ مذکور را تصویب کرد. بر این اساس، با آماده‌سازی امکانات و تلخیص و اصلاح مقررات مربوطه، مراحل و شرایط مشارکت بخش غیردولتی (تعاونی - خصوصی) در امور صنعت ریلی (اعم از مدیریت سرمایه‌گذاری، مشارکت اجرائی و راهبردی و پشتیبانی امور) تسهیل و شفاف شده است که به برخی از آنها، اشاره می‌شود:
- احداث تجهیزات شستشوی واگن مخزن‌دار در اصفهان و اراک

مشخصات و دامنهٔ پروژه
ظرفیت شستشوی ۲ هزار واگن در سال، احداث لوله، تجهیزات آب گرم، تجهیزات بخار و ...
- واگذاری امور نگهداری و تعمیراتی و راهبری لوکوموتیوهای هیتاچی

مشخصات و دامنهٔ پروژه
ناوگان لوکوموتیوهای هیتاچی راه‌آهن با کاربری مانوری مشتمل بر ۳۶ لوکوموتیو است. ۲۵ دستگاه از این لوکوموتیوها گرم و در سرویس و بقیه منتظر بازسازی هستند. راه‌آهن در نظر دارد بازسازی حداقل ۱۰ دستگاه از این نوع لوکوموتیو را به همراه امور نگهداری و تعمیرات بقیهٔ دستگاه ناوگان لوکوموتیوهای هیتاچی (کلاً ۳۶ دستگاه) را به سرمایه‌گذاران ذی‌صلاح واگذار می‌کند.
- واگذاری امور نگهداری و تعمیرات و راهبری لوکوموتیوهای آلستوم
لوکوموتیوهای آلستوم راه‌آهن در دو نوع باری و مسافری به فعالیت حمل بار و جابه‌جائی مسافر مشغول هستند. تعداد این لوکوموتیوها در حال حاضر، حدود ۲۲ کیلومتر است که تا سال ۱۳۸۶ به ۱۰۰ دستگاه لوکوموتیو ارتقاء خواهد یافت و ممکن است در آینده تا ۲۰۰ دستگاه نیز افزایش یابد. راه‌آهن در نظر دارد امور نگهداری و تعمیرات این لوکوموتیو را به سرمایه‌گذاران ذی‌صلاح واگذار کند:
- احداث تعمیرگاه برای واگن‌های باری در سیرجان
- احداث سوله با ابعاد حدود ۶۰m٭۲۰/۲، یک دستگاه جت، یک دستگاه جرثقیل، ۵ تن کمپرسور، وینچ، خطوط پارکینگ و ...
- خرید لوکوموتیوهای مانوری، باری، مسافری و واگن‌های باری
با توجه به روند رو به رشد تقاضای حمل بار در کشور و پیش‌بینی رشد ۱۴ درصد در برنامهٔ چهارم توسعه، راه‌آهن در نظر دارد با دعوت از سرمایه‌گذاران بخش غیردولتی، امکان سرمایه‌گذاری در خرید ناوگان را فراهم سازد.
- تبدیل لوکوموتیوهای U۳۰C به لوکوموتیوهای C۳۰-۷i
ناوگان لوکوموتیوهای GE راه‌آهن از دو نوع U۳oc با توان حدود ۲۰ تن کشش و C۳۰-۷i با توان حدود ۳۴ تن کشش فعالیت می‌کنند. هزینه‌های زیاد نگهداری و تعمیرات لوکوموتیوهای U۳۰C و قدرت پائین‌تر آنها، موجب طراحی پروژه‌ای برای تبدیل لوکوموتیوهای مذکور شد.
- احداث تعمیرگاه و خط تعمیر در ایستگاه انشعاب یزد و قم
اقدامات صورت گرفته توسط شرکت رجاء
علاوه بر موارد ذکر شده، شرکت رجاء در نظر دارد ریل‌باس‌ها و قطارهای حومه‌ای را نیز وارد سیستم حمل و نقل کند که در حال حاضر، چند دستگاه ریل‌باس از انگلستان خریداری شده که به‌صورت آزمایشی، راه‌اندازی شده است. با احراز موفقیت این نوع سرویس برای مسیرهای حومه‌ای، قرارداد خرید ۱۲۰ واگن اتوبوس ریلی با همکاری ایران‌خودرو فراهم شده است که با ورود آنها، تحول اساسی در حمل و نقل حومه‌ای شهرهای بزرگ ایجاد خواهد شد.
ظرفیت‌های هر یک از ریل‌باس‌های آزمایشی، ۹۶ نفر است. همچنین ایران‌خودرو با مشارکت کنسرسیوم ژاپنی - کره‌ای قراردادهائی برای تحویل و تولید ریل‌باس با رجاء منعقد کرده است. ایران‌خودرو، قرارداد ساخت و تولید واگن‌های مترو را نیز در برنامه دارد؛ به‌طوری‌که در حال حاضر ۵۷ درصد سهام شرکت واگن پارس توسط ایران‌خودرو خریداری شده است. طی هفته‌های اخیر، قرارداد ساخت ۱۲۰ دستگاه اتوبوس ریلی بین شرکت قطارهای مسافری رجاء با گروه صنعتی ایران‌خودرو، کنسرسیوم ماروبنی ژاپنی و ورتم کروهٔ جنوبی به امضاء رسیده است. براساس این قرارداد، شرکت ایران‌خودرو با انتقال تکنولوژی ساخت اتوبوس ریلی برای نخستین‌بار به ساخت وسیلهٔ نقلیه ریلی اقدام خواهد کرد. مجموع ارزش ۱۲۰ دستگاه ساخت اتوبوس ریلی حدود ۱۳۲ میلیون یورو که ۲۴ دستگاه به‌صورت ساخت کامل وارد خواهد شد و ۹۶ دستگاه دیگر با انتقال تکنولوژی، در ایران تولید می‌شود. مدت زمان اجراء این قرارداد، ۵۰ ماه خواهد بود که ۲۰ ماه پس از امضاء قرارداد، تحویل واگن‌ها به شرکت قطارهای مسافری رجا آغاز خواهد شد. در مجموع صنایع خودروسازی در ایران با توجه به رشد کمی و کیفی که در سال‌های اخیر داشته‌اند، به حد اشباع نزدیک می‌شوند. بنابراین پس از این، تمایل خودروسازان برای ورود به صنایع ریلی اعم از لوکوموتیو، واگن‌های باری، مسافری، واگن‌های مترو قطارهای شهری و منافع ملی را در جهات مختلف در پی خواهد داشت. نکتهٔ مهم، افزایش میزان تقاضای داخلی برای وسایل نقلیهٔ ریلی است، زیرا علاوه بر رجاء، راه‌آهن، مترو و راه‌آهن شهری در شهرهای بزرگ کشور در حال ایجاد است که در چند سال آینده، به محصولات ریلی نیاز مبرم خواهند داشت. برآوردهای کارشناسی حاکی از این است که بازار صنعت حمل و نقل ریلی تا پایان برنامهٔ چهارم توسعه حدود ۱۶ میلیارد دلار خواهد بود.

بزرگترین سازنده وسایط نقلیه در ایران
شرکت واگن پارس که بزرگترین سازندهٔ وسایط حمل و نقل ریلی در خاورمیانه است، در سال ۱۳۵۲ با مشارکت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تأسیس شد. واگن پارس در سال ۱۳۶۲ با ساخت و تولید انواع وسایط حمل و نقل ریلی آغاز به فعالیت کرد. ظرفیت سالانهٔ این شرکت، ۱۲۰۰ دستگاه آلات نقلیه ریلی، تعمیر اساسی ۲۵۰۰ دستگاه واگن است. تولیدات این شرکت، شامل واگن مخزن و واگن حمل بالا است، واگن کفی، واگن حمل غلات، واگن ۶ محوره، واگن ۴ محوره، واگن حمل سیمان، واگن حمل گندم، ساخت انواع بوژی که در مجموع تعداد آن ۷۳/۸ است. همچنین آخرین آمار تولید واگن‌های مسافری (طبق آمار اسفند ۱۳۸۲) تعداد ۱۵۸ دستگاه برای بازار داخل بوده و تعداد پل تلسکوپی ساخته شده که از تولیدات غیر ریلی شرکت واگن پارس محسوب می‌شود، ۱۴ دستگاه است. تولید لوکوموتیو تا اسفند ۱۳۸۲، ۸ دستگاه لوکوموتیو مانوری (مونتاژ) و ۸ دستگاه لوکوموتیو خطوط اصلی (ساخت) است. برای گسترش تجارت و حضور در بازارهای جهانی و افزایش حجم تولیدات که بیشتر برای بازارهای محلی (خصوصاً راه‌آهن ایران) است، شرکت واگن‌ پارس در مناقصات گوناگونی شرکت کرده و این محصولات را برای بازارهای جهانی تولید کرده است: گسترش روزافزون صنعت حمل و نقل ریلی در سطح جهان و ایجاد تکنولوژی‌های جدید به‌ویژه در بخش مسافری از یک سو و زمینه‌های مساعد توسعهٔ صنعت راه‌آهن در ایران از سوی دیگر، نیاز به تحقیقات گسترده در تکنولوژی‌های نوین در راستای سیاست‌های دولت جمهوری‌اسلامی را ضروری ساخته است. این در حالی است که نیاز به سیستم‌های کارا و اقتصادی حمل بار و مسافر در ایران و منطقه، بازارهای مناسبی را فرا روی سازندگان خودروهای ریلی قرار داده است که پروژه‌های یاد شده گام‌هائی در راستای رسیدن به این هدف محسوب می‌شود. با توجه به نیازهای تأمین واگن موردنیاز خطوط ریلی کشور و اینکه در داخل، توانائی تولید واگن با توجه به وجود ظرفیت‌های لازم برای ساخت آن در کشور، هیچ‌گونه توجیه اقتصادی ندارد.
اگر امروزه ادعا کنیم که صنعت حمل و نقل ریلی، در میان سایر وسایط نقلیه ضمن برآوردن تقاضای حمل و نقل کشور و کمک به اقتصاد ملی، به‌دلیل سه ویژگی مهم از جمله کاهش مصرف انرژی، آلودگی کمتر محیط‌زیست و افزایش ایمنی، جایگاه ویژه‌ای را در اقتصاد کشورها به خود اختصاص داده است؛ سخنی به گزاف نگفته‌ایم. برپایهٔ همین خصوصیات است که اعتلاء این صنعت مورد توجه مسئولان قرار گرفته است. نظر به اهمیت سهمی که راه‌آهن در آلودگی و تخریب کمتر محیط‌زیست دارد، به‌عنوان مدعی حفظ محیط‌زیست و حمایت‌کنندهٔ این امر، می‌تواند مشوق ایجاد نگرش‌های مثبت زیست‌محیطی باشد. بخش جاده‌ای ایران بیش از ۵/۶ برابر راه‌آهن، آلاینده تولید می‌کند. بدیهی است برای رفع هر کیلوگرم آلاینده‌های مهم در جامعه به ترتیب مبالغ ۱۹،۲۷۲ و ۲۶۴۰ و ۶/۷۲ ریال هزینه می‌شود. همچنین هزینهٔ ناشی از صرفه‌جوئی در مصرف سوخت در بخش حمل و نقل ریلی می‌تواند سالانهٔ ۷۰۰ کیلومتر راه‌آهن در کشور ایجاد کرد. این در حالی است که متوسط راه‌آهن در کشور ۱۸ کیلومتر در سال است، میزان صرفه‌جوئی سالانهٔ بخش ریلی از قبال مصرف کمتر سوخت، به حدود ۱۸۵ میلیون دلار می‌رسد. با توجه به اینکه مصرف سوخت در حمل و نقل ریلی، کمتر از حمل و نقل جاده‌ای است؛ اما میزان درآمد ناشی از این بخش، در سال گذشته نسبت به سال ۷۳، ۳/۷ برابر شده است؛ در حالی که هزینه‌های راه‌آهن در همین مدت ۱۱ برابر افزایش یافته است. براساس پژوهش‌های اخیر، مرکز راه‌آهن بخش حمل و نقل به‌عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان فرآورده‌های نفتی، سالانه حدود ۴۰ درصد از کل فرآورده‌های نفتی را مصرف می‌کند و از بخش‌های مؤثر در مصرف انرژی در دو بخش حمل و نقل جاده‌ای و ریلی باید این موارد را در نظر گرفت که سوخت مصرفی راه‌آهن، تنها گازوئیل است؛ در حالی که بخش جاده از ۳ نوع سوخت گازوئیل، بنزین و گاز استفاده می‌کند. طبق آمار، نسبت مصرف سوخت بین وسایط نقلیهٔ جاده‌ای و ریلی در بخش حمل بار، با توجه به نوع وسیلهٔ نقلیه از ۱ به ۶ تا ۱ به ۹ متفاوت است. علاوه بر این موارد، از نظر اشتغال کمتر زمین و حجم عملیات خاکبرداری و خاکریزی، این صنعت خسارت کمتری به محیط‌زیست می‌زند. طبق بررسی‌های انجام گرفته، راه‌آهن به‌ازاء ظرفیت مساوی حمل و نقل، معادل یک‌پنجم تا یک‌سوم حمل و نقل جاده‌ای برا احداث خطوط، زمین اشغال می‌کند. در مورد حجم عملیات خاکبرداری نیز به‌طور متوسط ضرورت انجام این حجم عملیات دربسته و حریم جاده‌ها حداقل ۲ برابر بستر و حریم راه‌آهن است. توسعهٔ صنعت ریلی، صرفه‌های اقتصادی بسیاری دارد. در این شرایط، برای بهره‌گیری از این مزایا باید سهم بخش ریلی از بازار حمل و نقل به‌طور منطقی تعیین شود و در این راه سعی شود تا این بخش، جایگاه مناسب خود را در بازار به‌دست آورد.

منبع : خانواده سبز