آینده صنعت نساجی متعلق به منسوجات نبافته است

مهندس بزرگیان، فارغ‌التحصیل رشته مهندسی نساجی از دانشکده نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر بوده و مدت ۱۵ سال در پروژه‌های مختلف تحقیقاتی و صنعتی کشور به‌عنوان طراح، مجری و مشاور اشتغال به‌کار دارد وی سابقه همکاری با شرکت‌های خدمات علمی صنعتی استان تهران، گروه صنعتی نیکو و شرکت سبلان پارچه را داشته و هم‌اکنون به‌عنوان مدیر فنی و پروژه شرکت ایران اشتریک متصدی تکنولوژی و مشاور پروژه‌های در دست اجرای اسپان لیس و اسپان باند شرکت میشا بی‌بافت است. ایشان همچنین با گذراندن دوره‌های تخصصی در زمینه منسوجات بی‌بافت در شرکت‌های فلایسنر، فهرر، نیومگ و ارکو ـ تروشچلر از جمله صاحب‌نظران صنعت بی‌بافت در کشور می‌باشد. وی معتقد است که روند تولید منسوجات نبافته رو به گسترش است و گروه‌های بزرگ تولید کننده ماشین‌آلات نساجی توجه ویژه‌ای به منوسجات نبافته نشان می‌دهند، زیرا بازار را محک‌زده و به این نتیجه رسیده‌اند که آینده صنعت نساجی در منسوجات نبافته رقم خورده است.
مهندس بزرگیان می‌افزاید: متأسفانه در زمینه منسوجات نبافته نسبت به کشورهای در حال توسعه و حتی جهان سوم هم عقب‌تر هستیم. در دانشگاه‌ها بحث منسوجات نبافته چندان مورد توجه قرار ندارد این در حالیست که تولید این محصولات در کشور دارای مزیت اقتصادی بالائی است و ما تا رسیدن به جایگاه شایسته خود در این عرصه راه زیادی در پیش داریم. مشروح گفت و گوی ما را با وی می‌خوانید:
▪ منسوجات فنی Technical Textile چیست و به چه نوع منسوجاتی، منسوجات فنی گفته می‌شود؟
ـ منسوجات فنی محدوده گسترده‌ای از انواع منسوجات بافته شده، نبافته و حتی الیاف را در بر می‌گیرد. به‌دلیل نوع و حجم وسیع استفاده از منسوجات نبافته در کاربردهای متفاوت فنی، نبافته‌ها جایگاه ویژه‌ای در این شاخه دارند به‌گونه‌ای که تفکیک این دو به سادگی ممکن نیست. در بسیاری از موارد نمایشگاه‌های این دو نیز با همدیگر برگزار می‌شود تا جائی که معمولاً در نمایشگاه تخصصی منسوجات بی‌بافت (Index) هم سایر منسوجات فنی حضور پررنگی دارند.
منسوجات فنی بافته شده در برگیرنده انواع پارچه‌های تاروپودی، پارچه‌های حلقوی ـ تاری و... می‌باشد که در انواع متفاوت و مواد گوناگون به‌منظور تأمین کاربردهای خاص در صنایع مختلف به‌مصرف می‌رسند. این دسته از منسوجات فنی عمدتاً در کشورهای پیشرفته مانند آمریکا و اروپا مورد استفاده قرار می‌گیرد از نظر تنوع کاربرد بسیار متنوع بوده اما احجام مصرف آن در مقایسه با نبافته‌ها چندان قابل توجه نمی‌باشد.
دسته دیگر منسوجات فنی، بی‌بافت‌ها هستند که بخش فراوانی از منسوجات فنی را شامل می‌شوند که در صنایع بسته‌بندی، البسه محافظتی، پوشش‌های بیمارستانی، خودرو‌سازی، فیلترهای صنعتی، تولید مبلمان و... کاربردهای بی‌شماری دارند، یکی از موارد مهم، ژئوتکستایل‌ها هستند که به‌عنوان مصالح ساختمانی‌، جاده‌سازی، راه‌سازی، سدسازی و مصالح انواع سازه‌ها و بناها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بسیاری از کاربردهای ژئوتکستایل ویژگی‌های مورد نیاز منحصراً توسط منسوجات نبافته تأمین می‌گردد و هیچ منسوج دیگری قابلیت جایگزینی با آنها را ندارد.
واقعیت این است که ژئوتکستایل‌ها مشتمل بر انواع پارچه‌های بافته شده، الیاف، منسوجات نبافته، ترکیب آنها با یکدیگر یا مواد دیگر ژئوکامپوزیت‌ها، ژئوگریدها و... می‌باشند. اما کمپانی‌های بزرگ تولید کننده ژئوتکستایل در دنیا همان تولید کنندگان منسوجات نبافته هستند. در ژئوتکستایل چند فاکتور خاص مدنظر است و کاربردهائی که از ژئوتکستایل انتظار داریم، کاربرد فیلتراسیون، استحکام‌دهی، جداسازی و زه‌کشی می‌باشد. تولید لایه ژئوتکستایل مناسب برای کاربردای متافوت فوق نیازمند تجهیز خطوط تولید به تجهیزات اختصاصی و آپشن‌های خاصی خواهد بود که توانائی تولید لایه‌هائی با ویژگی‌های مربوط به هر یک را به‌عنوان مصالح مهندسی با فاکتورهای مهندسی قابل استفاده در محاسبات سازه‌های مربوط داشته باشد.
استفاده از ژئوتکستایل موجب افزایش عمر مفید سازه‌ها، جاده، کانال، سد و ساختمان می‌شود، هزینه‌ای که ایجاد می‌کند بسیار ناچیز است و سرعت کار را افزایش می‌دهد، تا چندی پیش تصور این که ساختمانی در دریا پیشروی داشته باشد از جهت اقتصادی غیر ممکن بود، یک اسکله نفتی که در درون دریا قرار می‌گیرد برای استحکام در دریا نیازمند شمع کوبی‌های عظیم و تزریق‌های پرهزینه بتوندر اعماق دریاست اما اکنون پروژه‌ای مانند پالم دوبی با استفاده از ژئوتکستایل احداث شده است. بدون بهره‌گیری از ژئوتکستایل، عملیات پیش‌روی زمین در دریا و احداث ساختمان در آن از نظر اقتصادی ممکن نیست.
در ایران نوعا پروژه‌های عمرانی از قبیل جاده‌سازی، سدسازی و... پروژه‌هائی هستند که کارفرمای دولتی دارند علی‌رغم توجیه فنی و اقتصادی بالا پیمانکاران تا چندی پیش به‌دلیل عدم ذکر در فهرست بهاء سازمان برنامه امکان استفاده از ژئوتکستایل‌ها را نداشتند خوشبختانه اخیراً با درج ردیف مورد نظر راه استفاده انواع ژئوتکستایل‌ها باز شده است.شکی نیست با شرایط جدید نیاز پروژه‌های به شدت افزایش یافته احداث واحدهای تولیدی این محصول اولویت بالائی خواهد داشت. این در حالی است که هنوز تولید کننده تخصصی ژئوتکستایل در ایران نداریم و کیفیت لایه‌ەای سوزن زنی شده داخلی که عمدتاً توسط خطوط تولید موکت نمدی تولید می‌گردد به‌هیچ عنوان مناسب برای این کاربرد نمی‌باشد. نکته تأسف بار اینکه منسوجات نبافته چند سالی است از فهرست اولویت‌های وزارت صنایع و معادن به دلیل اعمال فشار برخی افراد که خواهان صنعت انحصاری هستند، حذف شده است و ما در صنایع کشور اولویتی برای تولید منسوجات نبافته نداریم. زمانی عمق فاجعه مشخص می‌شود که بدانیم طی سال‌های اخیر رشد جهانی تولید و عرضه بی‌بافت‌ها در جهان بین ۶ تا ۹ درصد افزایش داشته و تولید بسیاری انواع منسوجات بی‌بافت در کلیه کشورهای جهان و حتی کشورهای اروپائی که هزینه‌های بسیار بالای تولید را بایستی تحمل کنند مقرون به‌صرفه است لذا توسعه این صنعت می‌تواند یکی از سیاست‌های راهبردی توسعه نساجی کشور باشد.
▪ تاریخچه منسوجات بی‌بافت یا تولید این صنعت از چه زمان است؟
ـ اگر بخواهیم تاریخچه‌ای برای منسوجات بی‌بافت در نظر بگیریم؛ باید بگویم قدمت منسوجات بی‌بافت بیش از سایر منسوجات می‌باشد. اولین پوشش‌هائی که انسان‌ها داشته‌اند از منسوجات بافته شده نبود زیرا تولید نخ وجود نداشت اولین پوشش ساخت بشر نوعی نمد بوده است. بشر به سمت زندگی راحت‌تر و مصرف بیشتر حرکت می‌کند و به‌همین دلیل به منسوجاتی توجه نشان می‌دهد که از نظر اقتصادی و فنی برایشان قابل تأمل باشد.
شاید بزرگترین دلیل توجه به منسوجات نبافته در دنیا، کاهش هزینه تولید و کوتاه کردن مراحل تولید باشد، در واقع با حذف بسیاری از مراحل ریسندگی و بافندگی قیمت تمام شده محصول کاهش می‌یابد. انرژی مصرف شده، نیروی کارگر و... کاهش می‌یابد و سرعت تولید افزایش پیدا می‌کند.
اما این تنها دلیل توجه به نبافته‌ها نیست برخی از منسوجات بدون بافت به‌دلیل ویژگی‌های فیزیکی خاصی که دارند می‌توانند عملکرد منحصر بفردی از خود نشان دهند که جایگزینی برای آن نمی‌توانیم در بین سایر منسوجات برای آنها در آن کاربرد خاص پیدا کنیم، این ویژگی‌های خاص باعث می‌شود منسوجات نبافته مورد توجه قرار گیرد. زمانی که می‌خواهیم پارچه‌ای داشته باشیم که ازدیاد طول نسبی آن در دو بعد بسیار بالا باشد و در برابر کشش‌ها مقاومت زیادی از خود نشان دهد، ویژگی‌ پوشش‌دهی خوبی داشته باشد و استحکامش در جهت طول و عرض متقارن باشد در سیستم تار و پودی این ویژگی‌ها کمتر یافت می‌شود اما در مورد منسوجات نبافته این خصوصیات و ویژگی‌ها وجود دارد.
وقتی بحث از فیلتراسیون می‌شود نمی‌توان به چیز دیگری جزء منسوجات نبافته فکر کرد زیرا نوع فرآیند، ماهیت ساختمان و شرایط فیزیکی منسوجات نبافته به‌گونه‌ای است که شرایط تولید فیلتراسیون را مهیا می‌سازد و...
▪ در حال وضعیت بهره‌گیری از منسوجات بی‌بافت در دنیا چگونه است و آینده آن را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
ـ امروزه رشد جهانی مصارف این محصول از تمامی شاخه‌های صنعت نساجی بالاتر است. آمار و ارقام بیانگر حقیقت بزرگی می‌باشد و آن گسترش کاربردهای منسوجات نبافته می‌باشد. در حال حاضر گروه‌های بزرگ تولید کننده ماشین‌آلات نساجی توجه ویژه‌ای به‌ منسوجات نبافته نشان می‌دهند. برای مثال گروه زاورر محدوده فعالیت خود را در زمینه منسوجات نبافته تکمیل می‌کند و طیف کاملی از ماشین‌آلات تولید منسوجات نبافته را در برنامه تولید خود وارد می‌نماید. از آن سو بیشترین نقل و انتقالات شرکت‌ها که منجر به تشکیل گروه‌های بزرگ سازنده ماشین‌آلات نساجی در دنیا می‌شود متعلق به بخش منسوجات نبافته است.
جالب اینجاست که شرکت تروشچلر که در صنعت ریسندگی پنبه بسیار خوش‌نام و معتبر است گروه خود را با خرید شرکت ارکو و فلایسنر در زمینه منسوجات نبافته تکمیل می‌نماید زیرا بازار را محک‌زده و به این نتیجه رسیده است که آینده صنعت نساجی در منسوجات نبافته رقم خورده است.
نکته بعد اینکه روند حرکت تولید منسوجات از کشورهای توسعه یافته به‌کشورهای در حال توسعه و جهان سوم می‌باشد زیرا هزینه‌های تولید در کشورهای اروپائی و آمریکائی افزایش یافته است و این گونه تولیدات مقرون به صرفه نیست؛ کشورهای صاحب نام در زمینه منسوجات نبافته در دهه‌های گذشته جای خود را به کشورهای در حال توسعه و گاه جهان سوم داده‌اند. در واقع فرصت خوبی برای ایران پیش آمده است و اگر بخواهیم از این قافله عقب نمانیم باید حرکت خود را تسریع کنیم.
متأسفانه در زمینه منسوجات نبافته نسبت به کشورهای در حال توسعه و جهان سوم هم عقب‌تر هستیم. در دانشگاه‌ها بجث منسوجات نبافته چندان مورد توجه قرار ندارد در صورتی‌که جایگاه ما این نیست و نباید هم باشد. بازار کشورهای عراق، افغانستان و جمهوری‌های استقلال یافته شوروی برای ما بالقوه هستند و نباید آنها را ازدست بدهیم. در دنیائی که ۴۰ درصد وقایع نساجی اعم از سمینارها، کارگاه‌های آموزشی و نمایشگاه‌ها در مورد منسوجات نبافته است هیچ گونه حرکتی از این دست در کشور مشاهده نمی‌شود در کنفرانس سراسری نساجی که چند سال پیش در دانشگاه امیرکبیر برگزار شد، از بین صدها مقاله و کارگاه ارایه شده تنها یک مقاله پیرامون منسوجات نبافته ارائه شد که آن هم به تأثیرات سوزن زنی برای استحکام موکت نمدی می‌پرداخت!!
▪ سرعت پیشرفت و تحول در صنعت منسوجات بی‌بافت را نسبت به صنایع نساجی چگونه ارزیابی می‌کنید و چه آینده‌ای برای آن متصور هستید؟
ـ در گذشته وقتی از منسوجات نبافته سخن به میان می‌آمد، مصارف آن انگشت شمار بود و در موکت نمدی، پوشک بچه و... محدود می‌شد و کاربرد دیگری که برای مردم ملموس باشد وجود نداشت اما امروز کاربردها به اندازه‌ای متنوع شده که دیگر تعجب نخواهیم کرد اگر تمام پوشاک فردی از منسوجات نبافته باشد زیرا این امکان وجود دارد که روزی منسوجات نبافته از حالت خاص و صنعتی خود وارد دنیای مد و زندگی روزمره مردم هم شود.
امروزه می‌توانیم در تمامی کاربردها، جایگاه منسوجات نبافته را حس کنیم اگرچه ممکن است در برخی مصارف تکنولوژی چندان پیشرفته نباشد اما در صنایع الکترونیک، بسته‌بندی، فیلتراسیون، ژئوتکستایل، صنعت مبلمان، صنعت پوشاک و... کاربردهای متنوعی از منسوجات نبافته وجود دارد. در صنایع خودروسازی حدود ۴۰ ـ ۳۵ درصد از منسوجات مصرفی نوعی از نبافته‌ها می‌باشد.
▪ ممکن است در کنار نقاط مثبت و قوت منسوجات بی‌بافت که مورد اشاره قرار دادید، نقاط ضعفی هم وجود داشته باشد؟
ـ هر صنعتی دارای مزایا و معایبی است. کسانی که در زمینه صنعت تحقیق انجام می‌دهند موظفند محصولاتی را تولید کنند که مزایا را افزایش و معایب آن را کاهش دهند. ممکن است منسوجات نبافته در برخی موارد معایبی هم داشته باشد اما بحث بر سر این است که باید انتخاب بهینه داشته باشیم. امروز در بسیاری از مصارف، انتخاب بهینه منسوجات نبافته می‌باشد، به‌دلیل قابلیت و خواص ویژه خود قابل بازیافت هم هستند و اکثر کارخانجات تولید منسوجات نبافته، واحد بازیافت دارند و ضایعات خود را مورد مصرف قرار می‌دهند.
▪ نکته پایانی؟
ـ واقعیت این است که تنها راه بهبود اقتصاد کشور تولید ثروت ناشی از تولید می‌باشد، تنها تولید است که می‌تواند برای خیل جمعیت جوان جویای کار فرصت اشتغال فراهم سازد اگر سیاست‌گذاران اقتصاد کشور انضباط مالی را رعایت کنند و راه‌های نفوذ اعتبارهای عمرانی را به‌دلال‌بازی و.... با اخذ سیاست‌های اصولی ببندند حتی تورم ناشی از سرمایه‌گذاری برای کشور تلخ نخواهد بود. مادامی که تولید در کشور سودآور نباشد یا سودآوری سایر بخش‌ها به‌طور محسوس بالاتر از آن باشد با شعار، تشویق‌های مقطعی حتی تزریق اعتبارات عمرانی سوبسید‌دار نمی‌توان تولید را سامان داد و به آینده اقتصاد امیدار بود متأسفانه صنعت ما امروز برای سرمایه‌گذاری اقتصادی نیست. وقتی تولید سودآور نباشد، قوانین کار، مالیات، عوارض گوناگون کارآفرینان را تحت فشار دهد تصور اینکه اهالی صنعت به تولید ادامه دهند رویائی بیش نیست امروز در توسعه صنعت نساجی ما جای صنعتگران واقعی و خبره‌ها خالی است که نشانه خوبی نیست.
باید متولیان امر کاری کنند که تولید سودآورترین بخش اقتصاد کشور شود زیرا تنها راه نجات کشور همین است. اگر تولید صرفه داشته باشد اتوماتیک سرمایه‌های مردم راه خود را به تولید باز می‌کند لذا نیازی به اعطاء تسهیلات سوبسید دار به تولید کننده‌ها نخواهد بود، تسهیلاتی که اگر ساختار موجود تغییر نکند هیچ سد و مانعی نمی‌تواند از سر ریز شدن آن به بازار دلالان و بورس بازی زمین و ساختمان جلوگیری کند. کما اینکه در سال‌های اخیر هم نتوانسته است. امیدوارم روزی شاهد این باشیم که متولیان کار با تدوین استراتژی کلان توسعه کشور و برنامه‌ای همه جانبه تمامی امکانات کشور در این راستا به‌کار گیرند.

منبع : ماهنامه نساجی امروز