ترور بی نظیر بوتوی محبوب در پاکستان دوست داشتنی

از هنگام استقلال پاکستان مردم و دولتمردان پاکستانی و ایرانی همواره به یکدیگر علاقه داشته اند و سرزمین های یکدیگر را سرزمین ایمنی و دوستی و بهترین همسایه خود تلقی کرده اند. هنوز هم ایرانی ها و پاکستانی ها در مواجهه با یکدیگر، احساس تعلق خاطرشان به یک فرهنگ، یک تمدن، یک دین، یک زبان و یک تاریخ زنده می شود. می توانند ساعت ها بنشینند و درباره آرزوهایی که واقعاً برای دو ملت در دل دارند، سخن بگویند و از دوستی و برادری و شعر و ادب و فرهنگ مشترک سخن برانند. اما پاکستان دوست داشتنی سال هاست که گرفتار افراط گرایی و تروریسم است؛ تروریسمی که به مرزهای پاکستان محدود نشده و به سرزمین های دیگر نیز نفوذ کرده و دوست ترین مردمان همسایه پاکستان را نیز مورد تهدید قرارداده است. ده سال پیش کارم را به عنوان معاون وزارت امور خارجه دولت اصلاحات با ماموریت های رنج آور و مکرر سفر به پاکستان برای حمل جنازه شهدای ترورشده در پاکستان یا جست وجو برای جنازه شهدای ترورشده در افغانستان آغاز کردم. در واقع تلخ ترین تجربه های هشت سال مدیریت سیاست خارجی در این حوزه، متعلق به یازده ماه اول کار دولت اصلاحات بود؛ تجربه های تلخ سفر به پاکستان برای حمل جنازه پاسداران مهمان ارتش پاکستان ترورشده در مهر ماه سال ۱۳۷۶، حمل جنازه تکنسین های فنی مجری ساخت پل کلیفتن ترور شده در شهر کراچی پاکستان در بهمن ماه ۱۳۷۶و جست وجو برای یافتن جنازه کارکنان کنسولگری ایران در مزار شریف افغانستان که توسط عناصر القاعده و طالبان افغانی و پاکستانی در مرداد ماه ۱۳۷۷ترور شده بودند. بعد از این دوره سخت که ناشی از عوامل مختلف و تحولات پیش از آن بود، دولت اصلاحات موفق شد با تدبیر خطرات افراط گرایی برای امنیت ملی ایران در شرق کشور را به حداقل برساند. سیاست خارجی کشور را از یک چرخه تکان دهنده درگیری، خشونت و ترور در شرق کشور برهاند و روابط با همسایگان شرقی را نیز در مسیر استراتژیک سیاست خارجی توسعه گرا قرار دهد. روابط با پاکستان بازسازی شد. با سقوط دولت طالبان و القاعده در افغانستان، مجاهدین متحد ایران در افغانستان به قدرت رسیدند. بعضی مرتکبین جنایات علیه ایرانیان در پاکستان و بسیاری از آنان در افغانستان مجازات شدند، این گونه تهدیدات علیه اتباع ایرانی و عزت ملی ایران در سرزمین های شرقی ایران متوقف شد. از فجایع بیشتر جلوگیری شد و راه زنده نگاه داشتن دوستی ها و صمیمیت های دیرینه و همیشگی در منطقه باز نگه داشته شد و امکان آن فزونی یافت. اما از آن زمان تا کنون هربار که جنایت و تروری در پاکستان و افغانستان روی می دهد خاطره تلخ این شرایط فاجعه آمیز بار دیگر در خاطره ها زنده می شود.
● ریشه تروریسم در پاکستان
تروریسم در پاکستان پدیده عجیبی است. ساختار پیچیده سیاسی پاکستان اجازه نمی دهد که به آسانی ابعاد درهم تنیده سیاست، قدرت، افراط گرایی، ماجراجویی، ترور و خشونت، مجزای از یکدیگر شناخته شوند. نه تنها تروریسم در پاکستان بلکه تروریسم در افغانستان و برخی دیگر از نقاط جهان، در تفکری افراطی ریشه دارد که خیلی بیشتر از آنکه با قرائتی خاص و انحرافی از اسلام مرتبط باشد، به بعضی رفتارهای فرقه یی افراط گرایانه در شبه قاره مرتبط است. هرچند دولت پاکستان جزء کشورهای در حال مبارزه با تروریسم تعریف می شود اما واقعیت این است که در این رابطه تردید های جدی وجود دارد و هرچند گاه یک بار ادعا می شود که افراد درون حاکمیت، خود حامی گروه های افراطی و تروریست هستند. افغان ها مدعی هستند که القاعده و طالبان برای عملیات در افغانستان از داخل پاکستان حمایت می شوند و حوادث تروریستی داخل پاکستان نیز توسط گروه های سیاسی منتقد دولت پاکستان به جریان حاکم یا بخشی از جریان حاکم نسبت داده می شود. صرف نظر از اینکه این اتهامات تا چه حد واقعیت داشته باشد؛ متاسفانه درست یا غلط امروز پاکستان به عنوان سرزمین مولد تروریسم نه تنها برای پاکستان بلکه برای منطقه و سایر نقاط جهان معرفی می شود. قرار گرفتن نام پاکستان و تروریسم در کنار یکدیگر واقعاً برای هر کس که مردم و فرهنگ پاکستان را دوست دارد باعث تاسف بسیار است و طبعاً چنین وضعی باعث خشنودی آنانی است که با پاکستان یا به طور کلی مسلمانان مخالفند. باید امیدوار بود و آرزو کرد که رهبران پاکستان تلاش بیشتری بکنند و موفق شوند که شرایط را تغییر دهند و این زشتی را از چهره دوست داشتنی پاکستان بزدایند.
● ترور بی نظیر بوتوی محبوب
بی نظیر بوتو یکی از رهبران محبوب پاکستان محسوب می شد. حمایت مردم پاکستان در ماه های اخیر از بی نظیر بوتو که دو دوره نخست وزیری پاکستان را تجربه کرده بود، آن هم پس از سال ها دوری او از قدرت، حکایت از آن داشت که او جایگاه و محبوبیت خوبی در میان مردم پاکستان دارد. او به عنوان یکی از معدود رهبران زن مسلمان، در میان سایر ملت های مسلمان نیز مورد توجه بود.
بی نظیر بوتو ویژگی دیگری هم داشت که به عنوان یک رهبر پاکستانی اهمیتی نداشت ولی به عنوان بخشی از هویت حقیقی او به خصوص برای ایرانی ها می تواند قابل توجه باشد. بی نظیر یک رهبر نیمه ایرانی - نیمه پاکستانی بود. مادر بی نظیر، یعنی همسر ذوالفقار علی بوتو در یک خانواده اصفهانی مهاجر به پاکستان متولد شده بود و به خصوص در سال های اخیر نسبت این وجه هویت خود توجه بیشتری پیدا کرده بود. خانم بی نظیر بوتو را در همان سال های سخت روابط با پاکستان، پیش از آنکه پاکستان را ترک کند دوبار طی دو سفر در منزلش ملاقات کردم. هرچند او مسوولیت حکومتی نداشت ولی رهبر حزب مردم در پاکستان بود و نفوذ قابل توجهی در این کشور داشت. وی در این دیدارها همواره از علایق خود به ایران و دوستی ایران و پاکستان سخن می گفت و بر ضرورت تلاش بیشتر برای گسترش روابط میان دو کشور تاکید می کرد. او که در دوران نخست وزیری اش طالبان بر افغانستان حاکم شده بود، همیشه از اینکه جریان های افراطی دست به جنایت علیه ایرانی ها در پاکستان و افغانستان زده بودند بسیار متاثر و متاسف بود. هرچند در این دیدارها هیچ گاه درباره فرآیند شکل گیری طالبان در افغانستان با حمایت پاکستان صحبتی نشد ولی نگرانی او نسبت به رشد افراط گرایی به شکلی بود که نشان می داد باور دارد باید راه دیگری برگزیده شود و پاکستان از تجربه تلخ حمایت از گروه های تندرو فاصله بگیرد. شاید زمانی که خانم بوتو به عنوان نخست وزیر پاکستان از پیروزی گروه طالبان و متحدان القاعده یی اش که ظاهراً دوستان پاکستان محسوب می شدند در افغانستان خشنود بود، هرگز باور نمی کرد رشد این جریان افراطی در پاکستان و افغانستان تا این حد خسارت بار و فاجعه آفرین باشد و نهایتاً هم او توسط افرادی تحت نام همان گروه های افراطی ترور شود. او بعد از نخست وزیری از گروه های افراطی در پاکستان و افغانستان فاصله گرفت و در دوران تبعید این فاصله خیلی بیشتر شد.
بی نظیر بوتو در سال های اخیر در دیدارهایی اتفاقی که با مسوولان سفارتخانه های ایران در لندن یا امارات داشت بیش از گذشته به ایرانی بودن مادر خود توجه نشان می داد. او گفته بود که مادرش که همیشه یک پاکستانی تمام عیار بوده و تعلق خاطری هم به ایران داشته، در سال های پیری تعلق خاطر خیلی بیشتری نسبت به ایران و سرزمین والدین خود اصفهان ،پیدا کرده و به تبع مادرش، او نیز بیش از گذشته احساس دلپذیری نسبت به تعلقش به دو سرزمین ایران و پاکستان دارد. او تاکید داشت که بیش از گذشته علاقه مند است که به ایران بیاید و در صورت امکان این بار به همراه مادرش به سراغ خویشاوندان و محله هایی برود که محل زندگی اجداد مادری اش بوده است. او که در سمت نخست وزیری چند بار به ایران سفر کرده بود بعد از آن هرگز موفق نشد که به ایران سفر کند. درهرحال ترور بی نظیر بوتو فاجعه خسارت بار دیگری برای مردم پاکستان و حتی سایر مسلمانان منطقه است؛ فاجعه یی که متاسفانه بار دیگر نام پاکستان و تروریسم را در کنار یکدیگر به رسانه ها و افکار عمومی جهان کشانده است و نگرانی نسبت به رشد افراط گرایی و آسیب دیدن دموکراسی در این کشور را افزایش داده است. امید است که مرگ تکان دهنده این نخست وزیر فقید به رغم همه خسارت های بزرگش برای پاکستان، زمینه مبارزه منسجم تر رهبران ملی پاکستان و رهبران همه کشورهای منطقه علیه تروریسم و افراط گرایی را فراهم آورد؛ مبارزه یی که نه تنها برای بهبود شرایط و توسعه پاکستان و سایر کشورهای منطقه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است، بلکه بهانه بیگانگان برای حضور و دخالت های نامشروع شان در منطقه را نیز از میان برمی دارد.

محسن امین زادهہ

منبع : روزنامه اعتماد