وقتی امور مردم به مردم واگذار شد

هر جا که سازمان های دولتی به نقش آفرینی در عرصه خدمت رسانی مبادرت کرده اند می توان رد پایی از سازمان های مردم نهاد را نیز یافت... حمایت از سمن ها نباید به منزله اعطای بودجه و اعتبار از سوی سازمان ملی جوانان به سمن ها و یا دولتی شدن سازمان های غیردولتی تعبیر شود چرا که سازمان های مردمی همانطور که از نام آن مشخص است، تنها نقش سازماندهی میان تشکل ها را عهده دار هستند... رشد بی‌سابقه این سازمان‌ها، به ویژه در دهه‌های اخیر باعث شده که سمن ها به بازیگری قدرتمند در عرصه ملی و بین‌المللی تبدیل شوند.
استقبال عمومی مردم در مراجعه به نهادها و سازمان های مختلف و اقدام جهت اخذ پروانه تأسیس و ثبت سازمان های مردم نهاد مؤید گرایش عمومی به فعالیت داوطلبانه در همه ابعاد و وجوه است.
درک این موضوع که بسیاری از امور، اگر از مجاری خیرخواهانه و خویش خواهانه و به دور از چالش های دست و پاگیر دولتی و بوروکراسی اداری صورت پذیرد، هم از هزینه های دولت در اکثر عرصه ها می کاهد و هم طیف گسترده تری از مردم از مواهب اینگونه فعالیت ها با تحقق درصد بالایی از عدالت برخوردار خواهند شد.
به طور کلی می‌توان اذعان داشت که یک سازمان مردم‌نهاد، سازمانی است که توسط افراد مستقل از حکومت، داوطلب، خودجوش، خیرخواه و انسان‌دوست تشکیل شده و دارای اهداف غیرسیاسی، غیرانتفاعی و توسعه‌ای است. همانطور که یونسکو، تشکل‌های مردم‌نهاد را سازمان‌هایی می‌داند که از افراد داوطلب و مستقل تشکیل شده و براساس یک اصل پایدار در جهت برخی اهداف مشترک به‌جز اهدافی مانند دستیابی به قدرت سیاسی، کسب درآمد یا اقدامات غیرقانونی فعالیت می‌کنند.
همچنین سازمان مردم‌نهاد سازمانی است غیرانتفاعی، خدمت‌مدار، توسعه محور که در جهت منافع افراد جامعه و توانمندسازی آنها مستقل از دولت عمل نموده، از افراد معتقد به اصول عمده اجتماعی و ارزش‌های معین تشکیل شده است.
این سازمان‌ها از نظر ساختاری، انعطاف‌پذیر و مردمی هستند و در زمینه‌های خیریه، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی بدون چشم‌داشت منفعتی در جهت ارائه خدمات به مردم تلاش می‌کنند و در تعریف سازمان ملی جوانان، سازمان مردم‌نهاد جوانان نهادی است با اهداف خیرخواهانه، دارای شخصیت حقوقی مستقل، غیردولتی و غیرانتفاعی که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش‌های غیرسیاسی و براساس قانونمندی و اساسنامه مدون و رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین‌نامه‌های اجرایی آن فعالیت می‌نماید و اغلب افراد موسس این سازمان های مردمی جوانان متخصص و تحصیل کرده هستند.
یعنی همان هدفی که سازمان ملی جوانان طی سال های اخیر نسبت به تحقق بخشیدن به آن بسیار کوشا بود به طوری که شواهد نیز گویای موفقیت سازمان نسبت به استقبال طیف فرهیخته و تحصیل کرده جامعه نسبت به سازمان های مردم نهاد است.
حداقل طی چند سال گذشته پیشرفت های چشمگیری از لحاظ کیفی و کمی در حوزه سازمان های غیردولتی به وقوع پیوسته و غیرقابل انکار است.
● وقتی امور مردم به مردم واگذار شد
از حضور گسترده سازمان های مردم نهاد در عرصه های مختلف اجتماعی همچون مبارزه با اعتیاد، امداد و کمک رسانی در حوادث غیر مترقبه، کمک به گسترش فرهنگ حفاظت از محیط زیست، تأثیر گذاری مثبت در حوزه سلامت و غیره تا گسترش فرهنگ حضور مردم در اکثر زمینه های فعالیت اجتماعی و به عبارتی "واگذاری امور مردم به مردم" که یکی از مصادیق مهم عنوان شده در برنامه های توسعه، سند چشم انداز بیست ساله و اصل ۴۴ قانون اساسی می باشد، نقش و وظیفه سازمان های غیردولتی به شمار می رود.
سازمان های مردم نهادی که با عنوان اختصار آن "سمن" شناخته می شود آنچنان مفهوم و جایگاهی در میان جوانان ایران پیدا کرده است که حتی برخی سازمان های دولتی را برای همکاری با این سازمان های مردمی و خودجوش به تکاپو وادار می سازد.
به طور کلی رشد بی‌سابقه این‌گونه سازمان‌ها، به ویژه در دهه‌های اخیر باعث شده است که ساختار آن از مفهومی تقریبا ناشناخته با حیطه وظایف ثابت و محدود، به گونه‌ای شگفت‌آور تغییر یافته و به بازیگری قدرتمند در عرصه ملی و بین‌المللی و توانایی تاثیر‌گذاری در همه ابعاد تبدیل شود.
با توجه به ساختار جمعیتی جوان جامعه و ویژگی‌های روان‌شناختی جوانان، میل به مشارکت نیز در ایران بسیار بالا تخمین زده می شود که البته نمونه های آن در دوران ۳۰ ساله نظام جمهوری اسلامی ایران به خوبی مشهود بوده است. و همین روحیه همکاری و علاقمندی به مشارکت در سرنوشت خویش در میان جوانان رمز موفقیت سازمان های مردم نهاد به شمار می رود.
اما مشکلی که در این راه وجود دارد آن است که این جوانان مکانیسم‌های فعلی مشارکت که بیشتر دربرگیرنده مشارکت سیاسی و از طریق احزاب و گروه‌های سیاسی است را ناکارآمد و ناکافی دانسته و برای مشارکت در امور فرهنگی، اجتماعی و مذهبی و اثبات اینکه مشارکت نباید صرفاً به عنوان مشارکت سیاسی تلقی گردد، در پی ایجاد مکانیسم مشارکتی مؤثر از طریق نهادهای مدنی از جمله سازمان‌های مردم‌نهاد هستند.
دیگر عامل استقبال از تشکیل سمن ها تلاش جوانان برای هویت‌یابی، مشارکت مؤثر قانونی و شفاف، جامعه‌پذیری فرهنگی و اجتماعی را می توان عنوان کرد که نشانه بلوغ جامعه جوان ایرانی است و می‌خواهد در سرنوشت خود دخالت داشته باشد و مشکلات اقتصادی و سیاسی اجتماعی و غیره را خود، مرتفع کند.
تا جایی که نظام جمهوری اسلامی ایران با درک اهمیت مشارکت فعال و مؤثر جوانان و برای تسهیل مشارکت سازمان‌یافته، نهادینه شده و قانونمند آنان، در سیاست‌گذاری‌های کلان خود به امور جوانان توجه ویژه‌ای مبذول داشته و در ماده ۱۵۷ قانون برنامه سوم توسعه، سازماندهی، بازشناسی، تدوین برنامه جامع ملی سازمان‌دهی امور جوانان و تبیین مسایل مختلف جوانان را بر عهده‌ سازمان ملی جوانان قرار داده است.
● رد پای سمن ها همه جا هست
در حال حاضر هزاران سازمان مردم‌نهاد جوانان از سوی سازمان ملی جوانان مورد شناسایی قرار گرفته‌اند که وظیفه تقویت، نظارت و حمایت از آنها برعهده این سازمان بوده و رویکرد ظرفیت‌سازی سازمان‌های مردم‌نهاد جوانان به منظور افزایش فرصت‌های پیش‌روی این سازمان‌ها و بالابردن سطح توانایی‌ها در سازماندهی و سازمان‌یابی آنها از سوی سازمان ملی جوانان اتخاذ شده است تا زمینه مساعد جهت رشد و توسعه این سازمان‌ها و دستیابی به مشارکت مؤثر و فعال جوانان در سرنوشت خودشان فراهم آید.
به طور کلی می توان گفت هر جا که سازمان های دولتی به نقش آفرینی در عرصه خدمت رسانی مبادرت کرده اند می توان رد پایی از سازمان های مردم نهاد را یافت.
سمن ها در همه زمینه ها از تاسیس در قالب مؤسسات خیریه برای رسیدگی به محرومین و نیازمندان (فقر زدایی)، امور درمانی، قرض‌الحسنه تا در زمینه های دین، آموزش، بهداشت، محیط زیست، اشتغال، توسعه، فرهنگ، هنر، جوانان، کودکان، زنان، سالمندان، موضوعات تخصصی علمی و ... شکل گرفته و در حال حاضر با اثرات فراوانی نقش آفرینی می کنند.
به گونه ای که تقویت و ارتقای هویت دینی و ملی نسل جوان و ایفای نقش‌های فعال در برنامه‌های دینی و فرهنگی، تسهیل هویت‌یابی اجتماعی از طریق تجربه‌اندوزی، مسئولیت‌پذیری و ایفای نقش‌های فعال اجتماعی، مشارکت و همیاری جوانان در برنامه‌های توسعه کشور و شکوفایی استعدادها و خلاقیت‌های آنان در راه سازندگی ایران اسلامی را تنها می توان بخشی از اهداف سازمان های غیردولتی برشمرد.
تداوم سمن ها به شرط ساماندهی
برآورده شدن انتظارات و نیازمندی‌های فرهنگی، اجتماعی و صنفی جوانان در فعالیت‌های گروهی سازمان‌یافته، کسب مهارت‌ها و قابلیت‌های لازم برای مواجهه با مسائل و شرایط پیچیده زندگی در میان‌سالی، فراهم آوردن فرصت توانمندی جوانان، تأمین فرصت‌ها و امکانات گذران و غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان، رفع بحران ها و ... از دیگر اهداف سازمان ملی جوانان برای فعالیت سمن ها تعریف شده است.
برهمین مبنا در شرایطی که تعداد بسیاری از سازمان های غیردولتی با این اهداف مشخص ثبت شده و همگی ارتقای سطح علمی و توانایی و رفع مشکلات جوانان و دیگر اقشار مردم را دنبال می کنند پس گاهی ناهماهنگی میان این سازمان ها به ایجاد مشکلات عدیده ای خواهد انجامید که توجه و دقت در آن شایان توجه است.
اگرچه که این سازمان‌ها می‌توانند در صورت همگامی و هماهنگی با یکدیگر تأثیرات شگرفی در پدیده‌ها و تحولات فرهنگی و اجتماعی و نیز تقویت ثبات سیاسی و اجتماعی و هویت مذهبی داشته باشند اما آنچه در این میان حائز اهمیت است اینکه سازمان ملی جوانان به عنوان مرجع همفکری و مشارکت موسسان سمن ها می تواند نقش عمده ای ایفا کند تا سازمان های مردم نهاد به موازی کاری و ناهماهنگی مبتلا نشوند.
چرا که در ایران سازمان‌های مردم‌نهاد جوانان سازمان‌های نوپا و نوظهور هستند و در ایفای نقش‌ها و فعالیت‌های خود که همانا در راستای اعتلای فرهنگ ایثار و معنویت و خدمت‌رسانی است نیازمند حمایت و توجه می‌باشند، از این رو دولت نیز می‌تواند در سازماندهی تشکل‌های مردم‌نهاد نقش مهمی را ایفا نموده و از این طریق به توسعه و آبادانی و فردایی بهتر برای ایران اسلامی کمک کند.
عدم توجه به مسائل واقعی جوانان در سمن ها، عدم آگاهی نسبت به ویژگی های جامعه ایران، عدم توجه واقعی به مسئله سمن ها، نگاه خودمحورانه مسئولان و دستگاه های دولتی، اعتماد به نفس پایین اعضا، نامشخص بودن رابطه سمن ها و دولت، ضعف قوانین کشور در خصوص فعالیت سازمان های مردم نهاد، فعالیت های موسمی و غیرمستمر سازمان های مردم نهاد جوانان، از جمله نقاط ضعف و چالش های پیش روی سمن ها اعلام می شود که با توجه و دقت دولت و سازمان ملی جوانان این مشکلات و ضعف ها به حداقل خواهد رسید.
● بازنگری به سازمان های مردمی نیازی اساسی
رسیدگی به وضعیت سمن ها و بازنگری در فعالیت آنها از نمونه های تلاش سازمان ملی جوانان برای ساماندهی وضع نامطلوب برخی سازمان های غیردولتی به شمار می رود.
به طوری که هر از گاهی نشست هایی از سوی سازمان ملی برگزار می شود که ضعف فرهنگ مشارکت جویی در بعد فردی، خانوادگی و اجتماعی، ضعف اساسنامه ای و تشکیلاتی سمن ها، عدم اتکا به نگاه سیستماتیک، فقدان نگاه هدایت کننده، نقش بالای فرد و خودمحوری در سمن ها، عدم ارتباط با سایر سازمان های مردم نهاد، ضعف در تدوین پروژه های نیازمحور، تأثیر روحیه احساسی و ناپایدار جوانی بر سمن ها، ضعف مدیریتی، تخصصی عمل نکردن این تشکل ها و وجود ابهامات قانونی فعالیت سمن ها به عنوان چالش های پیش روی سمن ها مورد بررسی قرار می گیرد که نمونه موثر آن برگزاری نشست بررسی چالش های سمن ها توسط سازمان ملی جوانان طی روز گذشته بود.
همچنین برپایی میزگرد کیفی سازی، شبکه سازی و الگوسازی به عنوان برنامه های آتی سازمان ملی جوانان در حوزه توانمندسازی سمن ها اعلام و مقرر شده است که به زودی از سوی سازمان برگزار می شود و موسسان و اعضای فعال سازمان های غیردولتی با حضور در این میزگرد ها و نشست ها می توانند به رفع مشکلات موجود برای دستیابی به اهداف مورد تعقیب سازمان مربوطه نایل شوند.
● حمایت، دولتی شدن نیست
آنچه باید مورد توجه واقع شود اینکه حمایت از این تشکل‌ها به منزله "دولتی" شدن آنها نیست. بلکه دولت درصدد سازماندهی این تشکل‌ها است که این سازماندهی به تعبیری، تبیین مفاهیم، اصول اهمیت و کارکردهای سازمان‌های مردم‌نهاد از دیدگاه نظام، اعتبار بخشی به تشکل‌های مردم‌نهاد در قالب اعطای تسهیلات حقوقی ثبت آنها،
توانمندسازی تشکل‌های مردم‌نهاد در تقویت، دوام و ارتقاء کیفیت حضور آنها در میان مردم از طریق ایجاد نگرش‌های مثبت نسبت به جامعه و انسان، ارتقاء مهارت‌های عملی در انجام فعالیت‌های داوطلبانه
ایجاد فرصت‌های تأمین بسترها و شرایط مناسب فعالیت مشارکتی تشکل‌های مردم‌نهاد با بخش‌های دولتی، خصوصی و تعاونی عنوان می شود.
براین اساس دستگاه‌های دولتی از جمله سازمان ملی جوانان موظف به سازماندهی تشکل‌های مردمی شده است و از این طریق از سازمان‌های مردم‌نهاد جوانان که نوپا هستند، حمایت می‌کنند.
این حمایت نیز نباید به منزله اعطای بودجه و اعتبار از سوی سازمان ملی جوانان به سمن ها تعبیر شود چرا که سازمان های مردمی همانطور که از نام آن مشخص است، تنها نقش سازماندهی میان تشکل ها را دارد که همین امر موجب تقویت سمن ها و عملکرد مثبت آنها می شود.
● بهترین اثر؛ اشتغال پاره وقت
سازمان‌های غیردولتی در جریان ایفای نقش خود، موجب ایجاد اشتغال پاره‌وقت برای جوانان درگیر در برنامه‌ها شد و زمینه را برای اشتغال دائم آنان از این طریق به وجود می‌آورند.
همچنین به دلیل اینکه یکی از کارکردهای مؤثر و مشخص این سازمان‌ها، حد واسط بودن آنها بین دولت و جامعه است، آنها می‌توانند با کسب اطلاعات و برنامه‌ها از دولت و انتقال آن به شاخه‌های پایین‌تر – یعنی تک تک افراد جامعه – به ویژه در بحث مسائل فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و علمی به توسعه فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و تقویت هویت دینی و علمی جامعه و غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان کمک نموده و باعث کاهش تصدی‌گری دولت در برنامه‌ها و امور شود.
فعال‌گرایی سازمان‌های مردم نهاد می‌تواند موجب افزایش مشارکت بخش‌های غیردولتی و خصوصی در امور فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی، بشردوستانه و ... شده و از این طریق به تقویت بخش سوم کمک نماید. این سازمان‌ها همچنین با برگزاری و اجرای دوره‌های کارآموزی، تجربه‌آموزی و مهارت‌آموزی برای گروه‌های شهری و روستایی و حاشیه‌ای به ایفای نقش توانمندسازی و ظرفیت‌ساز خود می‌پردازند.
مجموع دستاوردهای فوق، منجر به دستاوردی اساسی‌تر می‌شود که برای جوامعی مثل ایران بسیار حیاتی بوده و آن افزایش ثبات اجتماعی و سیاسی است. بنابراین هرگز نباید نقش و رسالت مهم جوانان را در این امر فراموش کرد چرا که سازمان‌های غیردولتی جوانان با ایفای نقش مؤثر در کنار نقش هماهنگ کننده سازمان ملی جوانان، می‌توانند گام مهمی را در تقویت ثبات اجتماعی و سیاسی و همبستگی ملی بردارند.

رضا یگانه

منبع : برنا نیوز