تمام جهان در قالب یک متن

سر وانتس در كتاب دن كیشوت، نخستین رمان مدرن، داستان مرد روستایی بازنشسته‌ای را می‌گوید كه شب‌ها در كتابخانه‌اش غرق در داستان‌‌های شوالیه‌گری است.در یكی از این شب‌ها در اثر كم‌خوابی ذهنش را از دست می‌دهد و خود را در قالب دن كیشوتی می‌بیند كه لباس رزم و كلاه جنگ پوشیده و در پی نجات‌دادن جان عشق واقعی‌اش حركت می‌كند. در حملات پیاپی‌اش به خیال اینكه آسیاب‌ها غول‌های عظیم‌الجثه‌ای هستند به آنها می‌تازد. فیلسوفان زیادی از جمله السدیر مكنتایر پل ریكور اعتقاد دارند كه زندگی‌ها، مانند زندگی دن كیشوت، مملو از هزاران داستان است.از گذشته تا به امروز یك ارتباط همیشگی بین فلسفه و ادبیات وجود داشته است. گفته‌های افلاطون و اكثر فیلسوفان یونان باستان آثار ادبی بزرگی محسوب می‌شوند و امروز نیز شمار زیادی از فیلسوفان صاحب نام مانند ولتر، سارتر و كامو رمان‌نویسان و نمایش نامه‌نویسان مطرحی نیز بودند.
در مقابل این فیلسوفان ادبیات‌دان، آثار ادبی زیادی نیز وجود دارد كه مطرح‌كننده سوالات فلسفی و الهام‌بخش فیلسوفان هستند. آثار ویرجینیا وولف كه در آنها شخصیت زن پررنگ است و یا آثار چارلز دیكنز كه سرشت حقیقت را در جهان داستانی‌اش به تصویر می‌كشد.اخیرا ارتباط بین ادبیات و فلسفه به مراتب روشن‌تر و مشخص‌تر شده است. یكی از فیلسوفان كه بین ادبیات و فلسفه پل زده، ژاك دریدا، فیلسوف فرانسوی است. او شیوه‌ای را در تحلیل یك متن كشف كرد و آن را ساختارشكنی نامید. او معتقد است كه ناهمسازه‌هایی در یك متن پنهان هستند كه با این شیوه قابل تشخیص خواهند شد.این نظریه او مشخصا قابل اجرا در ادبیات است قدم بزرگ دیگر دریدا، جمله معروف اوست؛ هیچ چیز خارج از متن وجود ندارد. به عبارت دیگر هر‌آنچه كه اطراف ما وجود دارد ـ جهان، انسان، اجتماع، فرهنگ ـ می‌تواند در حكم یك متن باشد ویا می‌توانیم شیوه‌های تحلیل ادبی مانند ساختارشكنی را در آن پیاده كنیم.
این رویكرد تاثیر كمتری بر فلسفه در كشورهای انگلیسی زبان داشت. تاثیر بیشتر آن بر فلسفه سایر كشورهای اروپایی و همچنین كشورهای آمریكایی ـ انگلیسی بود. خیلی از فیلسوفان انگلیسی‌زبان از دریدا فاصله گرفته و او را یك شارلاتان نامیدند.در حالی‌كه در دپارتمان‌های فلسفه دانشگاه‌های انگلیسی زبان دریدا كاملا نادیده گرفته می‌شد در دپارتمان‌های ادبیات همین دانشگاه‌ها با علاقه و جذابیت خاصی از دریدا صحبت می‌شد. آنها از شنیدن اینكه هر چیزی می‌تواند در قالب یك متن شناخته شود و تحلیل‌های ادبی تنها برای رمان‌ها قابل اجرا نیستند بلكه می‌توان این تحلیل‌ها را در تمام شاخه‌های علوم انسانی استفاده كرد، هیجان‌زده بودند.با آثار میشل فوكو فلسفه، ادبیات را به طور عجیبی پذیرفت.عقاید فوكو در مورد طبیعت نویسندگی به طور عام و «مرگ نویسنده» به طور خاص باعث این آشتی بودند. به طوری كه امروز در آمریكا خیلی از فیلسوفان در بحث‌ها و نظریه‌پردازی‌های ادبی شركت می‌كنند.در تئوری «زبان عادی» كه فیلسوف استنلی كول از دانشگاه‌‌ هاروارد غول آن محسوب می‌شود تفحص‌های برجسته‌ای در مورد اهمیت فلسفه در آثار شكسپیر، جان آستین و رالف‌والدو امرسن انجام داده‌اند. البته همان‌گونه كه دن كیشوت به ما نشان داد غول‌ها برای این وجود دارند كه به آنها حمله‌بریم، پس
فیلسوفا‌نی همچون كول آماده‌اند كه به آنها بتازیم.

نویسنده: ریك لویس
منبع: philosophynow، شماره ۶۰، مارس و آوریل ۲۰۰۷

منبع : روزنامه تهران امروز