|
| پل آب شور (اَوِسُور)، دزفول
|
|
| باقى ماندهٔ اين پل ساسانى بر روى شاخه‌اى از رود کارون و بر فراز درّه‌اى به عمق تقريبى ۲۰۰ متر قرار دارد. پايه‌ها ، دستک‌ها ، زيرسازى و پى‌ريزى آن که براى استوارى پل صورت گرفته و شگفت‌انگيز و تماشايى است. اين پل از آثار «خَرَه‌زاد» مادر اردشير بابکان است.
|
|
| پل آبگينه، كازرون، (قاجاريان)
|
|
| اين پل در ۱۲ کيلومترى کازرون واقع شده است و نقش برجستهٔ روى آن ، به اواخر دوران فتحعليشاه تعلق دارد.
|
|
|
|
| اين پل آجرى در شش کيلومترى جنوب غربى رودسر ، بر روى رودخانهٔ تميجان ساخته شده است. گرچه کتيبه و سنگ و يادبودى ندارد ، ولى از نوع تاق‌ها (تاق‌هاى جناقي) و مصالح به کار رفته در آن ، مى‌توان ساخت آن را به دورهٔ صفوى نسبت داد. بدنه و پايههاى پل آجرى است ، ولى کف پل سنگفرش است و چهار دهانهٔ بزرگ دارد. دهانه‌هاى کوچک‌ترى نيز در دو سوى اين دهانه‌ها وجود دارد. طول پل ۶۰ متر و عرض آن ۵ متر است. در بدنهٔ پل چند اتاق وجود دارد که تاق آنها به شيوه‌اى ماهرانه ساخته شده است. اين اتاق‌ها ، به احتمال زياد ، محل اتراق رهگذران و کاروانيان در ايام بارندگى و در شب‌ها بوده است. پل آجرى تميجان در فهرست آثار ملى کشور با شمارهٔ ۱۱۲۵ به ثبت رسيده است.
|
|
| پل آجرى كوچه، دهستان گودين, كنگاور
|
|
| در شمال روستاى کوچه از توابع دهستان گودين کنگاور پل آجرى از بناهاى دورهٔ شاهعباس ديده مى‌شود. اين پل محکم بر روى آب خرم که از مغرب به مشرق جريان دارد احداث شده است. طول پل ۶۸/۸۰ متر و پهناى آن با احتساب جان پناه ۵ متر است. پايههاى پل تا ابتداى طاق هر دهانه ، با سنگ لاشه بالا آورده شده و ميان پايه‌ها را با قلوه‌سنگ و سنگ لاشه پر کرده و با آجر روى آن را پوشانده‌اند. هر پنج چشمه طاق جناغى دارد. چشمهٔ شمالى در گذشته فرو ريخته و مجدداً بازسازى شده است. طاق چشمهٔ شمالى از سمت غربى جناغى و از سمت شرق هلالى شکل است. در طرفين پل سيل برگردان‌هايى با سنگ لاشه ، ملاط گل و گچ ساخته شده است.
|
|
| پل آجرى ميان‌راهان، روستاى ميان‌راهان، صحنه
|
|
| در جنوب روستاى ميان‌راهان در ۲۲ کيلومترى شمال غربى صحنه يک پل قديمى مشهود است. طول پل ۴۷/۳ متر و پهناى آن با در نظر گرفتن پى‌جان پناه‌ها ۴/۸۵ متر است. اين پل شامل سه چشمه است. تنها چشمه پل که بناى آن دست نخورده و سالم باقى مانده ، چشمه شمالى است که از دو چشمه ديگر کوچکتر است. چشمه‌هاى ميانى و جنوبى به علت فشار زيادى که به مرور به آنها وارد شده ، قسمت‌هايى از طاقشان فرو ريخته و تعمير شده است. همين تعميرات باعث گرديده که طاق از صورت جناغى خارج شده و حالت هلالى پيدا کند. در طرفين پايههاى پل ، آب شکنى مثلث شکل با سنگ لاشه به بلندى ۱۰۰ سانتى‌متر جهت شکستن فشار آب ، بر پايه اضافه شده است.
|
|
|
|
| پل تاريخى آق‌قلا در فاصلهٔ ۱۸ کيلومترى شمال گرگان و در ابتداى شهر آق‌قلا بر روى رودخانه گرگان‌رود احداث شده است. اين پل ۷۴ متر طول دارد و در دو طرف آن جان‌پناهى به ارتفاع ۱/۵۰ متر ايجاد شده است. اين پل ، چهار چشمه (طاق) دارد و پايههاى آن در جهت شرقى و مخالف جريان آب به موج‌شکن‌هايى تجهيز شده‌اند. پايههاى پل در جهت غربى با آجر و اشکال هندسى تزئين شده است. پل آق‌قلا در قرن نهم هجرى قمرى بنا شده و در ادوار بعدى خصوصاً در دورهٔ صفويه بازسازى و مرمت شده است.
|
|
| پل ابراهيم‌آباد، رودخانه باليقلى، اردبيل
|
|
| اين پل روى رودخانه باليقلى در اردبيل بنا شده است ، پنج دهانه دارد و يادگار دوره صفوى است. مصالح ساختمانى آن سنگ در پايه‌ها و آجر در تاق‌ها با ملاط گچ و آهک است.
|
|
| پل اللّه‌وردى‌خان، اصفهان
|
|
| اين پل که در نوع خود شاهکار بى‌نظيرى از آثار دورهٔ شاهعباس اول صفوى است ، به هزينه و نظارت سردار معروف او «اللّه‌وردى‌خان» بنا شده است. اين پل به نام‌هاى «سى‌وسه چشمه» ، «چهارباغ» ، «جلفا» و بالاخره «زاينده‌رود» معروف است. تاريخ بناى اين پل را شيخ على نقى کمره‌اى شاعر زمان شاهعباس در يک قطعه شعر به ماده تاريخ ، سال ۱۰۰۵ هجرى ذکر کرده است. اين سال مقارن ايامى است که خيابان چهارباغ نيز احداث شده است.
|
|
| اين پل در حدود ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد و طولانى‌ترين پل بر روى زاينده‌رود است. در دورهٔ صفويه ، مراسم جشن آبريزان يا آبپاشان در کنار اين پول صورت مى‌گرفت. در سفرنامه‌هاى سياحان اروپايى آن دوران ، به برگزارى اين جشن اشاره شده است. ارامنهٔ جلفا هم مراسم «خاج‌شويان» خود را در محدودهٔ همين پل برگزار مى‌کرده‌اند.
|
|
| اين پل يکى از شاهکارهاى معمارى و پل‌سازى ايران محسوب مى‌شود و از زيبايى و عظمت انحصارى برخوردار است.
|
|
| پل امام رضا يا ارجان، بهبهان
|
|
| بقاياى دهانهٔ طاق مانندى در شهرستان بهبهان به ارتفاع ۵ متر و عرض ۷ متر در دست راست رودخانه مارون باقى مانده و آثار چند پل و سنگفرش بستر زير پل در اطراف آن ديده مى‌شود. تمامى آثار ، سنگفرش‌ها و دستک‌ها به زمان ساسانيان مربوط است. همچنين آثار پل کوچک ديگرى در نزديکى اين پل به چشم مى‌خورد.
|
|
| پل باقرآباد، اراك (قاجاريان)
|
|
| بناى اين پل مربوط به دوره معاصر است و در زمان اشغال ايران توسط روس‌ها ساخته شده و محل استقرار آن در جاده قديمى اصفهان - اراک و جنب جاده آسفالت فعلى محلات است. بناى اصلى پل در جريان سيلى که در منطقه جارى شده ، تا حدودى تخريب گرديده و مجدداً بازسازى شده است. اين پل تا ۲۰ سال پيش بهره‌برداى مى‌شده و در حال حاضر با احداث جاده آسفالته جديد از رونق افتاده است. مصالح به کار رفته در بناى پل عمدتاً از سنگ است. در مجاورت پل باقرآباد ، پل جديد ديگرى نيز احداث شده که در نوع خود جالب توجه است و پيرامون آن در حواشى قم‌رود در روزهاى تعطيل مورد استفاده تفرجگاهى و گذران اوقات فراغت مردم قرار مىگيرد.
|
|
| ساير پل‌هاى قديمى استان مرکزى عبارتند از :
|
|
| ـ پل عسگرآباد بر روى رودخانه ساوه (دوره قاجاريه).
|
| ـ پل هشت چشمه بر روى رودخانه قره‌چاى (دوره صفويه).
|
| ـ پل يک چشمه در صد مترى پل هشت چشمه (دوره صفويه).
|
|
| پل بند امير، مرودشت (ديلميان)
|
|
| در جنوب شرقى جلگهٔ مرودشت روى رودکُر ، بندى محکم احداث شده که پل آن به نام «بند امير» معروف است. اين پل به آثار دورهٔ عضدالدولهٔ ديلمى تعلق دارد و از مهم‌ترين بناهاى قرون اول اسلامى است.
|
|
|
|
| پل معروف بندبکان بر روى رودخانهٔ تاب در محلى به نام بکو (بکان) در بهبهان ساخته شده است. طول بند و پل ۱۷ متر و عرض آن ۱۳/۵ متر بود که اينک قسمتى از بند و چهار پايهٔ بزرگ پل باقى مانده است. ساير پايه‌ها ويران شده و اثرى از آنها بر جاى نمانده است.
|
|
|
|
| پس از بند ميزان ، اين پل بند بر روى رودخانهٔ گرگر ساخته شده است و کانال‌هاى سراب ، آسياب‌هاى آبى گرگر از اين بند سرچشمه مى‌گيرند.
|
|
| پل پنج چشمه، رودخانه زنگمار، ماكو
|
|
| پل تاريخى پنج چشمه در ۵ کيلومترى ماکو قرار دارد؛ در قسمت شرقى جادهٔ آسفالته ماکو - تبريز در دامنهٔ کوههايى که مانند ديوارى شهر ماکو را محصور کرده‌اند ، بر روى رودخانهٔ پرآب زنگمار ساخته شده است.
|
|
| پل پنج چشمه در قرن دهم زمان صفويه به منظور ايجاد ارتباط بين تبريز و ماکو و همچنين بين ماکو و روستاهاى اطراف ساخته شده است. اين پل تا زمان احداث جادهٔ آسفالته تبريز - ماکو و جادهٔ سرتاسرى تهران - بازرگان ، معبر اصلى تردد منطقه بود و هم اينک نيز معبر ارتباطى ماکو و روستاهاى مجاور آن است.
|
|
| اين پل که قبلاً داراى پنج چشمه بود ، اينک چهار چشمه دارد که چشمه‌هاى موجود نيز ناهمسان و متفاوت هستند. يکى از دهانه‌هاى پل بزرگتر از سه چشمهٔ ديگر است. شکل و فرم آن نيز با سه دهانهٔ ديگر فرق دارد. در ضمن شيب روى سطح چشمهٔ بزرگتر ، تندتر از بقيهٔ سطح دهانه‌هاى پل است.
|
|
| با توجه به بررسى‌هاى انجام گرفته ، معلوم شده است که اواخر دورهٔ قاجاريه ، دو چشمه از چشمه‌هاى پل خراب شده و هنگام مرمت و بازسازى ، بدون توجه به طرح پل به علت تسريع در احداث و مرمت آن به جاى دو چشمه ، چشمه‌اى بزرگتر تعبيه کرده‌اند و پل پنج چشمه را به صورت چهار چشمه در آورده‌اند.
|
|
| مصالح به کار رفته در ساختمان پل از نوع سنگ‌هاى لاشه‌اى است که به رغم صدمات وارده از استحکام خوبى برخوردار مى‌باشد. ساختمان پل بسيار ساده است و به استثناى سايه روشن سنگ‌هاى به کار رفته در قوس دهانه‌ها ، کلاً فاقد تزئين است.
|
|
| پل تاريخى سرخده، روستاى سرخده، ساوه (صفويان)
|
|
| بناى اين پل در جنوب ساوه در کيلومتر ۱۳ جاده يل آباد به قزقلعه در ضلع جنوب غربى روستاى سرخده واقع شده است. مصالح به کار رفته در اين پل تماماً از آجر با ملات ساروج است. ساختمان پل از ۸ چشمه با طاق رومى تشکيل شده و ارتفاع آن از کف تا سطح رودخانه قره‌چاى حدود ۸ متر است. طول پل حدود ۷۰ متر و عرض آن حدود ۵ متر است. ساختمان و بناى پل جالب توجه و با ارزش‌هاى ديدارى است.
|
|
| پل تاريخى لوشان، رودخانه شاهرود، لوشان، رودبار
|
|
| اين پل ، پيش از احداث شاهراه کنونى قزوين - رشت و پل جديد بتونى ، تنها راه ارتباطى دو سوى رودخانهٔ شاهرود بود. برخى پژوهندگان ساختمان اين پل آجرى را به خسرو‌خان گرجى حکمران گيلانى در زمان سلطنت فتحعلى‌شاه نسبت مى‌دهند؛ اما به نظر مى‌رسد که اين پل در قرن نهم هجرى قمرى ساخته شده باشد. پل لوشان ۱۰۲ متر طول و چهار چشمه دارد که دو چشمهٔ آن بزرگ و دو چشمهٔ ديگر آن کوچک است. در پايهٔ پل اتاق بسيار بزرگى وجود دارد که ضمن کمک به ايستايى پل ، براى اقامت و استراحت کاروانيان در شب ، و به هنگام بارندگى و سرما بسيار مناسب است. ارتفاع پل از سطح رودخانه تا بلندترين نقطهٔ آن ، ۱۵ متر است. نام اين پل با حوادث تاريخ معاصر گيلان پيوند خورده است.
|
|
| علاوه بر پل‌هاى ياد شده ، از پل‌هاى زير نيز مى‌توان نام برد که به لحاظ قدمت و شيوهٔ ساخت و معمارى جالب توجه هستند: پل ليشاوندان پس از سه‌راهى شفت (دورهٔ قاجار) ، پل گاز رودبار جادهٔ قديم صومعه‌سرا (دورهٔ قاجار) و پل قديمى شفارود در پونل طالش (دوره قاجاريه).
|
|
| پل ججين(داش كسن)، رودخانه باليقلى، اردبيل
|
|
| اين پل نيز با هفت دهانه روى رودخانه باليقلى اردبيل بنا شده و به دوره صفويه مربوط است. پايههاى آن سنگى ، تاق‌هايش ضربى جناقى است و با آجر ساخته شده است. ملاط ساختمان پل ، گچ و آهک است.
|
|
| پل جَم‌نَمِشت، رود سيمره، دره‌شهر
|
|
| اين پل در مسير رود سيمره در ۴ کيلومترى شمال دره شهر در مقابل روستاى چم کلان احداث شده است. مصالح ساختمانى آن را قلوه‌سنگ و ساروج تشکيل مى‌‌داده که در حال حاضر بقاياى پايههاى بيرونى و موج‌شکن‌هاى آن باقى مانده است. کيفيت معمارى پل ، نوع مصالح بکار رفته و روش ساخت آن با آثار تاريخى دره شهر مطابقت دارد و قدمت آن به دورهٔ ساسانى مى‌رسد. اين پل که ظاهراً تا سده‌‌هاى اخير مورد استفاده بوده است با خطى مستقيم با يک دهليز ورودى به آثار دوران ساسانى شهر مربوط مى‌شود. پل جم‌نمشت در زمان احداث ۱۸ چشمه داشته و فاصلهٔ بين دو پايه ، ۱۵ متر و طول تمام پل بيش از ۲۷۰ متر بود.
|
|
|
|
| اين پل در سال ۱۳۰۹ شمسى توسط حاج حسين حاجى خدايى در محلى بنام «قمبر کشته» بر روى نهر داريان و به منظور ارتباط شهر با باغهاى غربى آن ساخته شده که هم اکنون نيز مورد استفاده قرار مىگيرد.
|
