میادین

آوردگاه چالدران، سيه‌چشمه

آوردگاه چالدران که يادآور نبرد سهمگين ايران و عثمانى است، دشت وسيعى را در بر مى‌گيرد و در شمال شرقى سيه‌چشمه واقع شده است.

اين دشت به علت واقعه‌اى تاريخى که در آنجا روى داده است، داراى ارزش تاريخى است و مى‌تواند با برنامه‌ريزى اصولى مورد توجه قرار گيرد و توريست‌ها و علاقمندان زيادى را جذب نمايد. جريان آن واقعهٔ تاريخى به شرح زير است:

سلطان سليم‌خانى عثمانى به شاه اسماعيل پيغام داد که بسيارى از شهرها که در سابق تعلق به دولت عثمانى داشت اکنون در تصرف سپاه قزل‌باش است و واگذاردن آنها به مالک سابق از آثار دوستى دولت صفويه خواهد بود، ‌ والا نشانه‌اى از مخاصمت را نمايان مى‌سازد. پادشاه صفوى به تقاضاى سلطان سليم جواب رد مى‌دهد و هنگام جمع‌آورى لشگر خبردار مى‌شود که قشون عثمانى از مرز عبور کرده و وارد آذربايجان شده است و لذا با ۳۰ هزار قزل‌باش فوراً از تبريز وارد خوى مى‌شود و در صحراى چالدران با قشون عثمانى که بنا به روايتى حدود ۲۰۰ هزار نفر بوده‌اند روبرو مى‌گردد. قشون ايران که به نيزه و شمشير و سپر مجهز بوده است، با سپاه عثمانى که به واسطه مجاورت با اروپا به توپ و تفنگ نيز مجهز بوده‌‌اند روبرو مى‌شوند و به نبرد مى‌پردازند. قشون عثمانى در اين جنگ سهمناک عليرغم رشادت‌هاى ايرانيان به پيروزى مى‌رسد. قشون ايران شکست مى‌خورد و عقب‌نشينى مى‌کند. اين جنگ که در دهم رجب سال ۹۲۰ هجرى روى داده، به جنگ چالدران معروف شده است.

سبزه‌ميدان، تهران

اين محل که در گذشته بسيار گسترده بود، ‌ محل کشتار حيوانات و اعدام محکومان بود. به گفته اعتمادالسلطنه، وجه تسميهٔ سبزه‌ ميدان اين بود که زمان سلطنت زنديه و سپس در دوران قاجاريه در اين محل که به ظاهر دشتى گسترده بود. انواع سبزى‌ها را براى مصرف اهالى تهران کشت مى‌کردند.

در سال ۱۲۶۸ قمرى حاجب‌الدوله به دستور ميرزا تقى‌خان اميرکبير تغييراتى عمده در وضع ميدان داد و آنجا را به کلى از وضع ناگوار و آلودهٔ قبلى بيرون آورد. از رويدادهاى مهمى که در اين ميدان رخ داده به دار آويختن هفت نفر از جماعت بابيه بود که به توطئه بر ضد ناصرالدين‌ شاه متهم شده بودند. باز در همين محل بود که گروهى از مشروطه‌خواهان از جمله ملک‌المتکلمين و صوراسرافيل را به محاکمه کشيدند و حکم اعدام را دربارهٔ آنان به اجرا گذاشتند. اين ميدان امروزه نيز به همين نام خوانده مى‌شود.

ميدان آزادى، تهران

اين بنا در سال ۱۳۵۰ شمسى در غرب تهران و در ابتداى جادهٔ مخصوص تهران - کرج در زمينى به وسعت ۵۰ هزار مترمربع ساخته شد و هم‌زمان موزه‌اى نيز در داخل آن تأسيس شد. سطح زير بناى اين برج ۴۰۰ متر و ارتفاع آن از سطح زمين ۴۵ متر است. بناى ميدان آزادى يکى از بناهاى معروف تهران است که در ساختمان آن نهايت دقت و ظرافت به عمل آمده و بهترين نمودار معمارى ايرانى و اسلامى است. اين بنا در زمان محمدرضا پهلوى ساخته شد.

ميدان ارگ، تهران

در زمان‌هاى گذشته، براى مسافران خارجى و شايد هم براى افراد محلى، جالب‌ترين بخش تهران، محل چهارگوش و وسيعى بود به نام ارگ که بخش قابل توجهى از جنوب ميدان توپ‌خانه را در بر گرفته بود. از هنگامى که نوسازى شهر با تخريب اين نواحى شروع شد، ديگر از چهرهٔ ارگ هيچ اثر و نشانه‌اى نماند.

ارگ از ميدان‌هاى مهم دارالخلافه تهران بود که سابقهٔ آن به دورهٔ شاه تهماسب صفوى مى‌رسيد. اين ميدان در گذشته محصور بود و اطراف آن را خندق حفر کرده بودند و بيش‌تر بناهاى سلطنتى در داخل آن قرار گرفته بود. نام اين ميدان از زمان فتح‌‌على شاه به يادگار مانده است. در زمان ناصرالدين‌ شاه، آن را به اسامى مختلف، ميدان شاه، ميدان توپ‌خانه و باغ گلشن مى‌ناميدند و اينکه به همان نام قديمى ارگ معروف است.

محدودهٔ‌ جغرافيايى ارگ تهران در زمان ناصرالدين‌ شاه، در مقايسه با وضع خيابان‌هاى جديد تهران، چنين بود : از شمال به محوطهٔ بين ضلع جنوبى ميدان سپه و قسمتى از خيابان سپه (خيابان مريض خانهٔ سابق) و خيابان بوذرجمهرى تا چهار راه گلوبندک، از جنوب به خيابان ناصر خسرو (ناصريه)، از شرق به خيابان خيام (جليل‌آباد) و از مغرب به گلوبندک تا ميدان امام خميني.

در سال ۱۲۸۱ هجرى شمسى براى نوسازى و بازسازى اين محوطه اقدام‌هاى گسترده به عمل آمد، در وسط آن يک حوض بسيار بزرگ ساختند و دو جادهٔ سنگ‌فرش براى عبور کالسکه و درشکه ايجاد کردند و در بقيهٔ فضاى آن نيز درخت کاشتند.

ارگ سلطنتى را با حصار و بارويى بلند که ارگ و عمارت شاهى و کاخ سلطنتى را با چهار دروازه از شهر مجزا مى‌کرد، محصور کرده بودند. محل اين دروازه‌ها، يکى در مدخل باب همايون بود و ديگرى در انتهاى ميدانى که اکنون ساختمان وزارت امور خارجه در آن است و به آن دروازهٔ‌ نقاره‌خانه مى‌‌‌گفتند. در زير اين دروازه، انبار زيرزمينى و زندان سياسى قاجار قرار داشت که معروف به دوستاق خانه بود. دو دروازهٔ ديگر، يکى در جهت شرق ارگ قرار داشت که به آن دروازهٔ اندرون مى‌‌گفتند و ديگرى در ضلع غربى ميدان قرار گرفته بود و دروازهٔ جليل‌آباد نام داشت. کاربرد اين دروازه‌ها چنين بود که در طول سال بر فراز آن‌‌ها سه نوبت طبل مى‌زدند. نخستين ضربه‌هاى طبل يک ساعت از شب گذشته نواخته مى‌شدند که به آن «ورچين ورچين» مى‌گفتند، يعنى کسبه بايد بساط خود را زود برچينند و به خانه بروند. سپس، سه ساعت از شب گذشته در ميدان ارگ طبل «بگير و ببند» و شيپور مى‌زدند که علامت آن بسته شدن دروازه‌هاى ارگ بود. هيچ‌کس پس از آن ساعت نمى‌توانست در اين منطقه رفت و آمد کند. از آن ساعت به بعد نگهبانان و قراولان کاخ‌هاى سلطنتى رفت و آمد مردم را زير نظر مى‌گرفتند و تنها به کسانى که اسم رمز را مى‌دانستند اجازهٔ‌ ورود به داخل ارگ را مى‌دادند.

ميدان اسب‌دوانى (باغ شاه)، تهران

اين باغ از آثار دورهٔ ناصرالدين‌ شاه است. باغ شاه ميدانى بود براى اسب‌دوانى که پيش از توسعهٔ تهران، خارج از شهر و در سمت غرب آن بود. فتح‌على شاه قاجار عمارتى در شمال ميدان احداث کرد و محمدشاه هم عمارتى به آن اضافه کرد. در سال ۱۲۷۶ هجرى قمرى ناصرالدين‌ شاه بنايى ديگر به آن افزود و ميدان اسب‌دوانى را جلوى آن ساخت. اندازهٔ محيط اين ميدان نيم زرع بود و اوايل هر بهار، اسب‌ها را به دور آن مى‌دواندند. ناصرالدين‌ شاه در سال ۱۲۹۹ هجرى قمرى آنجا را به صورت باغى عالى در آورد که در آن درخت کاشتند و چند عمارت ديگر و نيز يک استخر آب در ميان آن ساختند. سپس در جزيرهٔ وسط استخر، مجسمهٔ ناصرالدين‌ شاه را که سوار بر اسب بود نصب کردند.

بيش از ششصد فواره در جدول‌ها و درياچهٔ آن به کار رفت و باغ‌وحش کوچکى نيز در اطراف قسمت جنوبى آن ساخته شد. اين باغ تا زمان رضاشاه که درخت‌هاى آن را کندند و به ميدان مشق افراد و افواج نظامى تبديل شد، باقى بود.

ميدان امام (ميدان نقش‌جهان)، اصفهان

در محل اين ميدان (قبل از آن‌که شهر اصفهان به پايتختى صفويه انتخاب شود)، باغ وسيعى به نام نقش‌جهان وجود داشت. در دورهٔ شاه‌عباس اول آن باغ را تا حدود امروزيِ آن وسعت دادند و در اطراف آن مشهورترين و عظيم‌ترين بناهاى تاريخى اصفهان را که آن روز شهرهٔ آفاق‌اند، مانند : مسجد جامع عباسى (مسجد امام)، مسجد شيخ لطف‌اللّه، عمارت عالى‌قاپو و سردر قيصريه، را به وجود آوردند. طول اين ميدان از شمال به جنوب بالغ بر ۵۰۰ متر، و عرض آن حدود ۱۶۵ متر است. در قرن يازدهم هجرى (قرن هفدهم ميلادى)، اين ميدان يکى از بزرگ‌ترين ميدان‌هاى جهان و در دورهٔ شاه‌عباس و جانشينان او محل بازى چوگان، رژهٔ قشون، جشن و چراغانى و محل نمايش‌هاى مختلف بوده است. دو دروازهٔ سنگى چوگان، از آن دوره، هنوز در شمال و جنوب ميدان از عظمت ديرين آن حکايت مى‌کنند. سياحان مشهور اروپايى نيز از اين ميدان ديدن نموده‌اند و به توصيف زيبايى اين ميدان پرداخته‌اند. چشم‌اندازهاى پيرامون اين ميدان بى‌نظير و انحصار و شگفتى‌هاى آن، حيرت‌انگيز است.

ميدان امام‌خمينى (توپ‌خانه)، تهران

ميدان توپ‌خانه ميدانى وسيع و بزرگ است که امروزه ميدان خمينى ناميده مى‌شود. اين ميدان پيش از اين به نام ميدان سپه نيز شهرت داشت.

ميدان امام خمينى در گذشته، بخشى از ارگ سلطنتى قديم بود و کسانى که قصد ورود به تهران را داشتند، بايد از اين ميدان مى‌گذشتند. در ميان ميدان، يک توپ بزرگ قرار داشت که به غنيمت گرفته شده بود. اين ميدان در سال ۱۲۶۷ قمرى که مصادف با اوايل سلطنت ناصرالدين‌شاه بود و به دستور ميرزا تقى‌خان اميرکبير صدراعظم و با نظارت محمد ابراهيم خان وزير نظام وقت تجديد بنا شد و نام آن را به طور رسمى ميدان توپ‌خانه ناميدند.

اينک در اين ميدان، به جز بنايى قديمى که روزى محل بانک شاهى بود و امروزه به بانک تجارت تغيير يافته و هم‌چنين بناى قديمى موزهٔ ۱۳ آبان (موزهٔ صنعتى) و درِ غربى قورخانه، بناى قديمى ديگرى باقى نمانده است. شهردارى تهران نيز که در ضلع شمالى ميدان قرار داشت ويران شد و در حال حاضر از آن براى ايستگاه اتوبوس استفادهمى‌شود. در ضلع جنوبى ميدان، ساختمان مرکزى ماکروويو (ارتباطات راه دور) مخابرات قرار دارد.