جرم

جرم (Crime) پديده اجتماعى و جهانى است و تحت عناوينى چون: سرپيچي، سرکشي، رفتار انحرافى و ناپسند با خلقت بشر آغاز شده است. آدم و حوا، به‌علت ارتکاب عمل نهى شده‌اى چون خوردن گندم يا سيب از بهشت رانده شدند (قرآن مجيد؛ سوره مائده، آيات ۲۷ و ۲۸) و پسر آنها قابيل برادر خود هابيل را به قتل رساندند (قرآن مجيد؛ سوره بقره، آيات ۳۵ و ۳۶).

غالباً جرم را به بيمارى اجتماعى تشبيه کرده‌اند؛ ولى نزديک کردن اين دو مفهوم دقيقاً درست نيست، زيرا بيماري، در عالم واقع با نشانه‌ها و علائم و نمودارهائى مشخص مى‌شود که جنبهٔ محسوس و ملموس دارد و ممکن است به‌خودى خود مورد بررسى قرار گيرد؛ اما هيچ عملى نيست که به‌خودى خود جرم باشد. آسيب‌ها و زيان‌هاى عملى هر قدر زياد وو مهم باشد، مرتکب آن هنگامى مجرم تلقى مى‌شود که افکار عمومى و اعتقاد گروهى وى را مجرم بشناسند. به‌عبارت ديگر، آنچه عملى را به جرم تبديل مى‌کند جنبهٔ عينى و بيرونى عمل نيست، بلکه تعيين‌کنندهٔ جرم، قضاوتى است که جامعه در مورد آن عمل دارد.

تعريف جرم کار آسانى نيست، گفته‌اند جرم عملى است که نظم اجتماعى را بر هم زند، اما اين تعريف نه تنها مشکلى را حل نمى‌کند؛ بلکه يک مشکل راه به سه مشکل تبديل مى‌کند.

۱. منظور از نظم چيست؟

۲. منظور از اجتماع کدام اجتماع است؟

۳. تشخيص اين امر با کيست؟

از اين رو مشخص مى‌شود که چرا قانونگذاران تعريف جرم، سرباز مى‌زنند.

دورکيم (Durkhiem) جامعه‌شناس فرانسوى مى‌گويد:

'هر عملى که در خور مجازات باشد، جرم است' . به بيان ديگر هر فعل و يا ترک فعلى که نظم، صلح و آرامش اجتماعى را مختل سازد و قانون نيز براى آن مجازاتى تعيين کرده باشد 'جرم' محسوب مى‌شود.

تعريف عملى و حقوقى جرم و مجرم چنين است:

'جرم عملى است که برخلاف يکى از موارد قانون مجازات عمومى هر کشور باشد و مجرم کسى است که در زمان معينى عمل او برخلاف مقررات قانون رسمى کشور باشد.

اجتماعى را نمى‌توان يافت که در آن جرم وجود نداشته باشد؛ زيرا از روزى که افراد به دور هم جمع شده و تشکيل جامعه داده‌اند، جرم نيز با آنان همراه شده و گسترش يافته است. به همين دليل، جامعه‌شناسى که تقريباً همهٔ مسائل مربوط به اجتماع را مورد بررسى قرار مى‌دهد، مى‌بايست به موضوع مهمى چون اثر اجتماع بر جرم نيز بپردازد. براى آنکه به ارزش‌هاى اجتماعى جرم و بزهکارى در جامعه پى ببريم، لازم است به تبيين آن در محيط‌ها، افراد و گروه‌هاى سنى مختلف بپردازيم.