|
| حمام قلى، سمنان، (صفويان)
|
|
| اين حمام در خيابان امام خمينى سمنان، پشت هتل کومش در کوچهٔ معروف به ملا قزوينى واقع شده است. در اين حمام کتيبهاى که حاکى از تاريخ بناى اوليه آن باشد وجود ندارد، اما عده‌اى، تاريخ بناى آن را با آب‌انبار مقابل بنا همزمان مى‌دانند و اگر چنين باشد مى‌توان حمام قلى را در زمرهٔ يکى از آثار قرن دهم به شمار آورد.
|
|
| حمام قلى شامل سه قسمت سربينه، رختکن، گرمخانه و خزانه است. بخش اول يا سربينه به شکل مربعى است که چهار غرفه با تاق‌‌هاى قوسى شکل در اطراف آن ساخته شده است. نور داخل سربينه از طريق روزنه‌هايى که در وسط سقف و در اطراف آن ساخته شده است تأمين مى‌شود. قسمت دوم حمام گرمخانه است که براى ورود به آن بايد از هشتى گذشت. قسمت اصلى آن داراى طرح مستطيل شکل و سقف ضربى با نورگير است.
|
|
| در قسمت شمالى گرمخانه طرح شاه‌نشينى ساخته شده که به اندازهٔ ۲۰ سانتىمتر از کف حمام بلندتر و در وسط آن حوضچه‌اى قرار دارد. در قسمت غرب گرمخانه خزانه و در بخش جنوب که به اندازه يک متر از سطح گرمخانه پايين‌تر است، دوش‌هاى آب‌گرم و سرد ايجاد شده است.
|
|
| اين حمام، بدون در نظر گرفتن سقف گنبدى آن، به صورت بنايى جديد درآمده و دخالت‌هاى بى‌جاى افراد بى‌اطلاع و غيرمسئول، اين حمام قديمى را از اصالت تاريخى آن خارج کرده است.
|
|
| حمام كردشت، روستاى كردشت، كليبر
|
|
| اين حمام در کنارهٔ رود ارس، در جوار روستاى کردشت که قلعه‌اى نيز به همين نام دارد واقع شده است. حمام کردشت از لحاظ طراحى داخلى و نقاشىهاى ديوارى شايان توجه است. آب مصرفى حمام را از رودخانهٔ ارس مى‌گيرند و پس از گرم شدن از طريق سيستم گرمخانه‌اى آن را به حوضچه‌هاى درونى انتقال مى‌دهند و پس از استفاده از آن، فاضلاب آن را از طريق سيستم‌هاى کانال‌کشى شده به بيرون هدايت مى‌کنند. ويژگى برجستهٔ اين حمام آن است که در حالت معمولى از سطح زمين قابل تشخيص نيست، زيرا در گودى ساخته شده است.
|
|
| نقاشىهاى ديوارى اين حمام اسليمى و گل بوته‌هاى زيباى ايرانى است که بخش مهمى از آنها در حال نابودى است. قدمت حمام کردشت به بيش از دو قرن مى‌رسد و يکى از آثار قابل توجه کناره‌هاى ارس محسوب مى‌شود.
|
|
|
|
| حمام کرناسيون در کنار رودخانهٔ شهر دزفول در محله قديمى کرناسيون قرار دارد که با وجود تعميرات مکرر اسلوب قديمى دارد و سبک رختکن و صحن و ايوان آن از نوع معقر و محدب است.
|
|
|
|
| اين حمام در محلهٔ درب کاروان‌سراى اسدآباد واقع شده و به حمام قديمى بازار نيز معروف است. در ورودى حمام به محوطه‌اى شش ضلعى باز مى‌شود که اضلاع آن مساوى به نظر مى‌رسد. طاق اين محوطه گنبدى است و سربينهٔ آن در قسمت جلويى راهرو ورودى قرار دارد. سربينه هم محوطه‌اى هشت ضلعى است که در شش ضلع آن، شش صفه براى رخت کندن ساخته شده است. سقف همهٔ اين صفه‌ها جناغى است.
|
|
| گرمخانه نيز داراى سقفى با طاق جناغى است و از سه قسمتِ مشتمل بر بخش مرکزى، بخش سمت راست (خزينهٔ آب سرد) و بخش سمت چپ (خزينهٔ آب گرم) تشکيل شده است. مصالح اصلى بنا آجر، ملاط گچ و سنگ تراشيدهٔ مرمر است و قدمت تاريخى آن احتمالاً به دورهٔ صفويه مى‌رسد.
|
|
|
|
| اين بنا که در مرکز محلهٔ ميدان و در مجموعهٔ بافت قديم شهر لاهيجان قرار دارد، به دورهٔ قاجار و روزگار سلطنت فتحعلى‌شاه مربوط است و به دستور حاج‌على‌اکبر‌خان، حاکم وقت، ساخته شده است.
|
|
| اين گرمابه دو سربينه دارد که يکى از آنها مورد استفادهٔ عامه مردم قرار مى‌گرفته و ديگرى که کوچک‌تر است، به طبقات خاص و ثروتمند جامعه تعلق داشته است. فضاى داخلى حمام يک هشت ضلعى نامنظم است که هشت ستون دايره‌اى شکل سنگى به ارتفاع ۱/۵ متر، سقف گنبدى و آجرى آن را سرپا نگه داشته و گوشه‌هاى آن با مقرنس‌کارى، کاربندى شده است. حمام در چهار ضلع اصلى چهار شاه‌نشين دارد و دو اتاق هشت ضلعى نيز در دو ضلع ديگر آن قرار گرفته است. بخشى از اين حمام، با ساخت و تعريض خيابان حافظ، خراب شده است.
|
|
| ساير حمام‌هاى قديمى استان عبارت‌اند از: حمام‌هاى حاج‌آقا بزرگ، پيرسرا و حاجى در محلات. ساغريسازان و گلستان رشت مربوط به دورهٔ قاجاريه. حمام ديلمان در لاهيجان مربوط به دورهٔ قاجاريه. حمام‌هاى قديمى کياکلايه و حاج ميرزا احمدى در لنگرود مربوط به دورهٔ قاجاريه. حمام‌هاى قديمى گلشن و طاهر گوراب در فومن مربوط به دورهٔ قاجاريه و اوايل دورهٔ پهلوى و حمام قاجارى آق‌اولر در تالش.
|
|
|
|
| تنها حمام تاريخى در بندرعباس، حمام گله‌دارى است که در محلهٔ اِوَزى‌ها قرار دارد. اين بنا که احتمالاً به دورهٔ صفوى مربوط است، در دورهٔ قاجار به وسيلهٔ حاج شيخ احمد گله‌دارى به مسجد گله‌دارى وقف شده است. بناى حمام به شکل مستطيل و سقف آن شامل چند گنبد کوچک و بزرگ است.
|
|
|
|
| حمام گنجعلى‌خان براى تمامى جهانگردان و افرادى که از کرمان بازديد مى‌کنند به يادماندنى است. اين حمام مجموعه‌اى از تلفيق هنر معمارى و کاربرد مصالح گوناگون با فضايى متناسب است. بناى حمام با کاشى‌کارى، نقاشى گچبرى، مقرنس‌کارى و کاربندى‌هاى زيبا، بسيار ظريف است. سردر ورودى اين حمام نيز با نقاشىهاى زيباى عصر صفوى تزئين شده است. معمار اين مجموعه و حمام استاد محمد سلطانى يزدى بوده است.
|
|
| حمام گنجعلى‌خان ۱۶ متر طول و ۳۰ متر عرض دارد. مساحت آن با متعلقات ۱۳۸۰ متر است. طول صحن گرمخانه ۶/۲۵ متر، عرض آن ۷/۵ متر و وسعت آن ۴۴/۸ مترمربع است.
|
|
| اين حمام داراى دو بخش رختکن و گرمخانه است. در غرفه‌هاى رختکن با ايجاد قرينه‌سازى در ايوان‌‌ها، ايوانچه‌ها و ستون‌هاى سنگى، فضاى مناسب و زيبايى را به وجود آورده‌اند. دقيق‌ترين موضوع قابل توجه در معمارى گرمخانه پيروى و هم‌شکلى سنگ‌هاى کف گرمخانه با ساختمان سقف است. اگر سقف به شکل لوزى است، سنگ مقابل کف آن نيز لوزى است.
|
|
| رختکن حمام به ۶ غرفه تقسيم مى‌شود که هر غرفهٔ آن مخصوص يک صنف جامعه، يعنى سادات، روحانيون، خوانين، رعايا، اعيان و بازارى‌ها بوده است و در حال حاضر در هر غرفه يک يا دو مجسمه از شمايل هر يک از طبقات ياد شده به نمايش گذاشته شده است.
|
|
| بخش گرمخانه شامل يک حوض آب سرد است با طاقى شبيه خيمه که هشت ستون حمام بر زيبايى آن مى‌افزايد. سيستم کانال‌کشى آب و فواره‌ها چنان دقيق طراحى و اجرا شده است که از عجايب معمارى حمام محسوب مى‌شود. يکى ديگر از عجايب حمام «سنگ ساعت زمان» آن است.
|
|
| اين حمام تا ۶۰ سال پيش داير بود و در حال حاضر کارکرد توريستى دارد و همه روزه به خصوص در ايام تعطيل، تعداد زيادى از بازديدکنندگان را به سوى خود جلب مى‌کند.
|
|
| حمام مجموعهٔ اردهال، اردهال، كاشان
|
|
| يکى از قسمت‌هاى مجموعهٔ بناهاى اردهال، واقع در ۴۲ کيلومترى غرب کاشان، حمام آن است که ساخت آن به دوران صفوى مربوط است. اين حمام که به حمام درب زيارت معروف است، علاوه بر سربينه و خزينه، از نظر تزئينات کاشى‌کارى ازاره‌ها و هم‌چنين نحوهٔ آب‌رسانى جالب‌توجه است.
|
|
|
|
| حمام بکان در غرب بند و پل بکان و در کنارهٔ جنوبى رودخانه تاب واقع شده است. آثار دوش، خزينه و رختکن آن هنوز باقى مانده است.
|
|
|
|
| حمام ملاهادى يا حاج محسن در کوچه ملاهادى اردبيل واقع شده است. اين حمام يک در ورودى ستون‌دار با آجر قرمز و گنبد معمولى دارد. رختکن آن هشت ضلعى است و روى آن، گنبدى مدور قرار دارد. حمام به دو بخش زنانه و مردانه تقسيم شده است. از تزئينات اوليهٔ آن تنها نقاشىهاى آن باقى مانده‌اند که در قسمت زنانه مشهود است. پاتاق گنبد حمام با آويزهاى منظم تزئين شده است.
|
|
|
|
| اين حمام در بازار عمومى شهر سمنان و جنوب شرقى تکيهٔ ناسار واقع شده است و قريب سه قرن قدمت دارد و يکى از بناهاى دورهٔ صفويه به شمار مى‌آيد.
|
|
| اين بنا در سال ۱۱۱۸ هجرى در زمان شاه عباس به همت حاجى الحرمين آقا ملکى ساخته شده است. بر بلاى سر در کوچک حمام که به وسيله راهروى طويل به سربينه متصل مى‌شود، سنگ نبشته‌اى به ابعاد ۳۰×۲۰ سانتىمتر به رنگ سياه وجود دارد که عبارت زير بر آن نقش بسته است:
|
|
| «بناکنندگان اين حمام حاجى‌الحرمين، حاجى محمد زمان ملک، به تاريخ ۱۱۱۸ هجري».
|
|
| حمام ناسار قبلاً داراى دو قسمت زنانه و مردانه بود، اما امروزه فقط مردانه است.
|
|
| حمام نخست، سمنان (قاجاريان، پهلوى)
|
|
| حمام نخست، در ابتداى بازار عمومى سمنان و در کنار خيابان شهدا قرار دارد که نسبت به حمام‌هاى ديگر سمنان جديد است. اين حمام داراى سه بخش سربينه، گرمخانه و خزانه و بيش از سه متر از کف خيابان مجاور پائين‌تر است. سردر اوليهٔ حمام، داراى کاشى‌کارى و کتيبهاى از کاشى قرمز است که عبارت زير بر آن نوشته شده است : «گرمخانه نخست سنهٔ ۱۳۴۹ هجرى قمري»
|
|
| علاوه بر حمام‌هاى ياد شده، حمام‌هاى قديمى ديگر نيز در سطح استان وجود دارد که به ذکر اسامى آنها بسنده مى‌کنيم:
|
|
| - حمام چهارسو در شاهرود مربوط به دورهٔ صفويه
|
| - حمام حاجى نقى در شاهرود مربوط به دورهٔ قاجاريه
|
| - حمام بازار نو در شاهرود مربوط به دورهٔ قاجاريه
|
| - حمام بيدآباد در شاهرود مربوط به دورهٔ قاجاريه
|
| - حمام امام‌زاده قطرى در روستاى قطرى شاهرود مربوط به دورهٔ قاجاريه
|
| - حمام بسطام در بسطام شاهرود، مربوط به دورهٔ قاجاريه
|
| - حمام خانخودى در روستاى خانخودى شاهرود
|
| - حمام بدشت در روستاى بدشت ۹ کيلومترى شاهرود
|
| - حمام خوبيان در روستاى خوبيان - ۸۴ کيلومترى شاهرود
|
| - حمام يوسفى‌آباد در روستاى يوسفى‌آباد - ۹ کيلومترى شاهرود
|
| - حمام کلانتون در روستاى کلانتون شاهرود
|
| - حمام عمومى قاطول در روستاى قاطول - گرمسار
|
| - حمام نه حصار در روستاى نه حصار - گرمسار
|
| - حمام محمدآباد در روستاى محمدآباد - ۱۲ کيلومترى گرمسار
|
| - حمام چهار پاشلو در روستاى کهک - ۱۱ کيلومترى گرمسار
|
| - حمام امام‌زاده علىاکبر در روستاى امام‌زاده علىاکبر - گرمسار
|
| - حمام ياترى عليا در روستاى ياترى عليا - گرمسار
|
| - حمام حسين‌آباد کردها در روستاى حسين‌آباد کردها - ۲۲ کيلومترى گرمسار
|
| - حمام امام‌زاده ذوالفقار در روستاى امام‌زاده ذوالفقار - ۳۰ کيلومترى گرمسار
|
| - حمام سياهکوه تويه‌دروار در ۶۰ کيلومترى شمال غرب دامغان
|
| - حمام کلاته در روستاى کلاته - ۴۲ کيلومترى دامغان
|
| - حمام عمومى فيروزآباد در روستاى اللّه‌آباد - ۳۰ کيلومترى دامغان
|
| - حمام قدرت‌آباد در روستاى قدرت‌آباد - ۲۰ کيلومترى دامغان
|
| - حمام حداده در روستاى حداده - ۲۸ کيلومترى دامغان
|
