نوآوری و نوپذیری

آموزش در ترويج به طريقى غيررسمى و فقط از طريق اتکاء به اعتقاد و پشتيبانى مردم بدون هيچ ضابطهٔ محدودکننده و دست و پاگير انجام مى‌شود، از اين رو مروج به‌عنوان فردى خواهد بود که به نوآورى مى‌پردازد. اين نوآورى با توجه به معناى دقيقى که از ان مستفاد مى‌شود و تحليلى که از آن به عمل آمده است بايد در جهت رفاه مردم و ترقى روزافزون شئون معنوى و اجتماعى و مادى زندگى مردم صورت گيرد و در بخش کشاورزى از روال و انحطاط جامعه روستائى پيشگيرى کند،

به‌علاوه لازم است مصايبى را که بر اين طبقهٔ محروم تحميل شده است با اصول صحيح، نوين و توان‌ساز کشاورزى جبران نمايد.

براى درک خصوصيات و اهميت اين وظيفهٔ خطير، يعنى نوآورى يا تحول در فرهنگ روبنائى توليدى جامعه کشاورزي، لازم است تحليلى دقيق از آن ارائه گردد. مى‌توان نوآورى را مجموعهٔ فعل و انفعالات يا نوعى فعاليت آموزشى تغييردهنده دانست که بين آموزشگر و فراگيران به‌منظور ارائه و پذيرش و اعمال روش يا دانش جديدى در زمينهٔ فعاليت‌هاى کشاورزى وجود دارد و هدف اصلى آن افزايش توليد محصولات کشاورزي، کاهش هزينه، فراهم آوردن آسايش حرفه‌اى بيشتر براى کشاورزان و اعضاى خانوادهٔ آنها است. پيش شرط نوآورى اين است که فرد مروج يا آموزشگر کشاورزى بايد به‌خوبى بتواند موقعيت‌هاى فردى و اجتماعى را در محيط شناسائى کرده حتى‌الامکان از پديده‌اى که مى‌خواهد آن را اشاعه دهد به‌خوبى آگاه باشد، قبلاً خود ايدهٔ جديد را پذيرفته باشد، همهٔ آنچه را که انتظار دارد در فراگيران اتفاق افتد انجام دهد و هر نوع پرسشى را که امکان مطرح شدنش باشد پاسخ گويد. به‌علاوه از مزايا و محدوديت‌هاى ايدهٔ مزبور آگاه باشد و در قبال هر يک از آنها دليل يا دلايل قانع‌کننده‌اى ارائه نمايد. رعايت نکات فوق در کار آموزشگر و نقش او به‌عنوان مروج اثر مستقيم دارد و موفقيت او به مفيد بودن، عملى بودن و پذيرش ايده‌هائى بستگى دارد که او اشاعه داده است.

در چنين فعل و انفعالاتى نظر به اينکه خصوصيات فراگيران از جهات مختلف با يکديگر متفاوت است لازم مى‌‌آيد آموزشگر يا مروج در چگونگى ارشاد فراگيران نهايت دقت را اعمال کند و از روش‌هاى مناسب استفاده نمايد و توجه داشته باشد که اعمال زور يا تحميل کردن مردود است و هيچگاه پذيرفته نخواهد بود. دليل اين موضوع آن است که بر حسب فلسفهٔ ترويج مردم بايد از راهى که خود تمايل دارند و به‌روشى که بر ايشان بيگانه نيست آنچه را نياز دارند بياموزند. پذيرفتن يا نپذيرفتن ايدهٔ جديد امرى انتخابى و آزادانه است منتهى با روشنگرى و کمک به شناخت واقعيت است که ترويج نقش ارشادى خود را در جهت افزايش پذيرش ايفا مى‌کند.

در نوآورى لازم است دقيقاً مشخص شود چه چيزى به چه روشى و به چه دليل قرار است بين مردم ترويج شود. آيا موضوع و مطلب مورد نظر همان است که مردم (به‌صورت محسوس يا غيرمحسوس) نياز دارند؟ اگر چنين نباشد واضح است که همهٔ تلاش‌ها در ارائهٔ حتى بهترين راهنمائى‌ها به نتيجهٔ مطلوب منجر نخواهد شد و چه بسا تأخير منفى نيز داشته باشد. از اين رو، درک موقعيت واقعى مردم و توجه به خواست و نياز آنها به‌عنوان اولين قدم در شناخت و تشخيص موضوع مورد نظر ضرورى است. با چنين شناختى مى‌توان دريافت چه چيزى را بايد آموزش داد و ارشاد در چه زمينه‌اى بايد صورت بگيرد.

روش انتخابى براى ارشاد مردم نيز با توجه به موقعيت تفاوت خواهد کرد فقط اين نکته را بايد در نظر داشت که در مراحل مختلف راهنمائى براى يک موضوع خاص ممکن است برحسب موقعيت روش‌هاى متنوع و مختلفى به‌کار گرفته شوند. در اينجا مروج بايد 'رئاليست' يا واقع‌بين باشد نه 'ايده‌آليست' يا کمال‌گرا.

اگر اين دو خصوصيت تلفيق شوند و در رسيدن به ايده‌آل‌ها از واقعيت‌ها نيز استفاده شود توفيق در امر ارشاد تضمين مى‌گردد. به‌همين جهت نه تنها در انتخاب روش بلکه به‌خصوص در انتخاب موضوع و نيز در پى‌جوئى و کاوش‌ها چراها لازم است ايده‌آل‌ها و واقعيت‌ها يک جا در نظر گرفته شوند.

گاهى مروج بسيار کوشش مى‌کند تا نکات فوق کاملاً رعايت شوند اما در عمل با موفقيت چندانى مواجه نمى‌شود. دليل اين امر شايد رعايت نکردن اصول زمينه‌سازى و پيش‌سازى در ارشاد باشد. همان‌طور که گفته شد، لازم است قبلاً موقعيت و موضع مردم در قبال موضوع مورد آموزش دقيقاً شناسائى شود. بدين‌معنا که ميزان اطلاعات موجود، تمايل افراد براى پذيرش مطلب جديد و روش‌هاى مشابه موجود در بين مردم مطالعه گردد و در ضمن قابليت رقابت و کارآئي، ايدهٔ مورد اشاعه و نيز برترى آن نسبت به ساير ايده‌ها (از ديدگاه مردم) شناسائى شود. پس از انجام اين مطالعات مى‌توان مردم را آمادهٔ پذيرش تغيير نمود. در اين خصوص البته بايد در نظر داشت که ممکن است عده‌اى از مردم قبلاً ايده‌اى مشابه با ايده مورد نظر مروج را به‌کار گرفته‌ باشند ولى عده‌اى ديگر با وجودى که موقعيتى مشابه با گروه اول دارند هنوز ايدهٔ رايج در ميان گروه اول را به‌کار نبرده باشند؛ ممکن است گروهى ديگر از مردم اصلاً اطلاعى از ايدهٔ رايج ميان سايرين را نداشته باشند. جامعهٔ فراگير معمولاً مجموعه‌اى است از اين سه گروه و در واقع بايد کل آنها را آماده پذيرش تغيير نمود.

در مورد گروه اول و دوم با توجه به اعتقادات آنها لازم است از طريق نمايش کارآئى ايدهٔ جديد ناکافى بودن روشى که به‌کار گرفته‌اند به آنان اثبات شود. در اين صورت فرد تغيير را مى‌پذيرد، با شناخت واقعيت پديدهٔ جديد، ارشاد مى‌شوند، پس از پذيرش و به‌کار بردن آن پديده نوعى ثبات دربارهٔ آن پيدا کرد، موضوع در افکارشان تثبيت مى‌شود.

ايجاد روحيهٔ 'تغييرپذيري' و 'تثبيت‌پذيري' از اساسى‌ترين فعاليت‌هاى ترويج است. جامعه‌اى مى‌تواند پيشروى کند و ترويجى مى‌تواند به مردم خدمت نمايد که در جهتى مردمى به‌سوى ترقى و تعالى انساني، علمى و تکنيکى جامعه گام بردارد و مردم را همواره پذيراى ايده‌هاى مترقى سازد. تنها در اين صورت که واقعيات، حقايق و ارتباطات فکرى معقول جاى تعصبات خشک و بازدارنده را مى‌گيرد.