|
با آب حمّام دوست مى‌گيرد
|
|
|
بدون صرف هزينه و بى هيچ رنجى مى‌خواهد جلب محبت ديگران را بکند
|
|
|
نظير: مهمان منى به آب، آن هم لب جوي!
|
|
با آشنا سخن آشنا بگو
|
|
|
نظير: گوش نامحرم نباشد جاى پيغام و سروش (حافظ)
|
|
با آفتابهٔ زن طهارت نمى‌توان گرفت
|
|
|
رک: مال زن، خارِ تن
|
|
با آل على هر که در افتاد ورافتاد
|
|
|
نظير:
|
|
|
آن را که براندازند با ماش دراندازند
|
|
|
- با دُردکشان هر که درافتاد ورافتاد (حافظ)
|
|
با آن زبان خوشت يا پول فراوانت يا راه نزديکت؟
|
|
|
نظير:
|
|
|
به عشق شيطان برو توى چاه چهل ذرعى مار درآر!
|
|
|
- راست بيا، راست برو، ماست بخور سُرنا بزن!
|
|
با آنکه بدى کرد نکوئى مى‌کن
|
|
|
نظير: بدان را دوست داريد اى عزيزان
|
که خوبان هر کجا باشد عزيزند (سعدى)
|
|
با آنکه خداوند رحيم است و کريم
|
گندم ندهد بار چو جو مى‌کارى (مولوى)
|
|
|
رک: از مکافات عمل غافل مشو...
|
|
با آنکه خصومت نتوان کرد بساز٭
|
|
|
دستى که نتوان بريد بايد بوسيد
|
|
|
|
٭ دستى که به دندان نتوان برد ببوس
|
.............................. (سعدى)
|
|
با آنکه درِ صلح زند جنگ مجوي٭
|
|
|
|
٭ با مردم سهل‌گوى دشوار مگوى
|
................................ (سعدى)
|
|
با آن همه هوش و بوشِت پاشنه ندارد کُوشِتْ (عامیانه).٭
|
|
|
نظير: خودم خان، برارم سلطان، خودم پيرهن ندارم، برارم تنبان! (عامیانه).
|
|
|
|
٭ کوشِتْ = کفشت
|
|
باادب باش تا بزرگ شوى
|
|
|
رک: ادبِ مرد به ز دولت اوست
|
|
باادب را ادب سپاه بس است
|
بى‌ادب با هزار کس تنهاست (شهيد بلخى)
|
|
|
رک: ادبِ مرد به ز دولت اوست
|
|
با اگر و مگر کار درست نمى‌شود
|
|
|
نظير: با ايشالاّ و ماشالاّ کار درست نمى‌شود
|
|
|
رک: اگر خاله‌ام ريش داشت آقادائى‌ام مى‌شد
|
|
با اهل زمانه صحبت از دور نکوست٭
|
|
|
رک: از بلا دورى طمع دارى ز مردم دور باش
|
|
|
|
٭ آن بِهْ که در اين زمانه کم‌گيرى دوست
|
............................. (خيّام)
|
|
با اهل هنر جهان به کين است٭
|
|
|
نظير: |
|
|
با هر که نشانى از هنر هست
|
با محنت و رنج همنشين است (ابوالفرج رونى)
|
|
|
- زمانه دشمن اهل هنر بوَد (ابن يمين) |
|
|
- آسمان کشتيِ ارباب هنر مى‌شکند (حافظ) |
|
|
رک: هنرمند به حسدِ بى‌هنران در معرض تلف افتد
|
|
|
|
٭ .........................
|
مرد هنرى از آن غمين است (ابوالفرج رونى)
|
|
با ايشالاّ ماشالاّ کار درست نمى‌شود (عامیانه).
|
|
|
رک: با اگر و مگر کار درست نمى‌شود
|
|
با اين ريش مى‌روى تجريش؟
|
|
|
رک: با همين روش مى‌خواهى بروى تجريش؟
|
|
با اين شکستگى ارزد به صد هزار درست٭
|
|
|
|
٭ مأخْوذ از اين بيت حافظ:
|
|
|
|
يکى معامله‌اى وين دل شکسته بخر
|
که با شکستگى ارزد به صد هزار درست
|
|
با اين همه خر پياده رفتن غلط است٭
|
|
|
نظير: اين همه خر هست ما پياده مى‌رويم
|
|
|
|
٭ زنهار گرت به سر خيال سفر است
|
..................(صادق سرمد)
|
|
با اين همه مستى ز تو هشيارتريم (خيّام)
|
|
با باد شمالى شمالى است، با باد جنوبى جنوبي!
|
|
|
رک: بوجار لنجان است، از هر طرف باد بياد بادش مى‌دهد
|
|
بابام چارده شتر داشت، نى مى‌زد و اسفناج مى‌کاشت! (عامیانه).
|
|
|
به استهزاء و تحقير در مورد شخص بى‌اصل و نسب به‌کار برند
|
|
|
نظير:
|
|
|
خودم خان، برادرم سلطان،٭ خودم پيرهن ندارم، برادرم تنبان! |
|
|
- اين منم، سبد به سرم آباش (= آب‌هايش) مى‌ريخت دور و برم! |
|
|
|
٭ سلطان: از عناوين و درجات قديم ارتش برابر با 'سروان' کنونى
|
|
بابام سيرش را کوبيده!
|
|
|
دخترى در آشى پخته سهمى مطالبه مى‌کرده و دليلش اينکه پدرش سير داغ آن آش را کوبيده است.
|
|
|
اين مَثَل را به مزاح در مورد کسى به‌کار مى‌برند که با دليلى ضعيف ادعاى حقى کند (به نقل با اندکى تغيير در عبارات از امثال و حکم دهخدا، ج ۱، ص ۳۴۴)
|
|
باباى من مُرد، حالا خواه از تب گرم خواه از تب سرد! (عامیانه).
|
|
|
اتفاقى است افتاده، توجيه آن دردى را دوا نمى‌کند
|
|
با بخت جدل نمى‌توان کرد٭
|
|
|
|
٭ اين جمله ز بخت واژگون است
|
مى‌دانم و شکر مى‌گزارم
|
|
|
|
.................................
|
اين است که چاره‌اى ندارم (طالب آملى)
|
|
با بدان بد باش با نيکان نکو
|
جاى گُل گُل باش جاى خار خار (سعدى)
|
|
|
نظير:
|
|
|
به‌جاى بدى بد، به‌جاى خوشى خوش |
|
|
- با گرانان بِهْ از گرانى نيست (سعدى) |
|
|
- با هر که گران است گران باش (صائب) |
|
|
- ستم بر ستم پيشه عدل است و داد (سعدى) |
|
با بدانديش هم نکوئى کن
|
دهن سگ به لقمه دوخته بِهْ (سعدى)
|
|
|
نظير: سگِ درّنده چون دندان کند باز
|
تو حالى استخوانى پيشش انداز (سعدى)
|
|
با بدان سر مکن که بد گردى (از جامع‌التمثيل)
|
|
|
|
نظير:
|
|
|
نيک اگر بايَد نشيند بد شود (مولوى) |
|
|
- مشو با ناکسان همدم که صحبت را اثر باشد |
|
|
- هر که با ديگ نشيند سياه برخيزد |
|
|
- هر که با ديگ نشيند بکند جامه سياه (از تاريخ گيلان) |
|
|
- ديگِ سيه جامه سيه مى‌کند |
|
|
- با ديگ منشين که سيه برخيزى (فرّخى سيستانى) |
|
|
- هر که با رسوا نشيند عاقبت رسوا شود |
|
|
- هر که با فاجر نشيند همچنان فاجر شود (منوچهرى) |
|
|
- با ماه نشينى ماه شوى، با ديگ نشينى سياه شوى |
|
|
- اسب و خر را که پهلوى هم ببندند اگر هم‌خو نشوند هم‌بو مى‌شوند |
|
|
- انگور از انگور رنگ مى‌گيرد |
|
|
- انگور ز انگور بَرَد رنگ و بِهْ از بِهْ (ناصر خسرو) |
|
|
- چه خوش گفت دهقان صافى زرنگ
| که انگور گيرد ز انگور رنگ (جامى) |
|
|
- آلو چو به آلو نگرد رنگ برآرد (الهى اسدآبادى) |
|
|
- هر که با بدان نشيند هرگز روى نيکى نبيند (سعدى) |
|
|
- کم کند صحبتِ بدان خردت (سنائى) |
|
|
- از بدان بد شوى ز نيکان نيک (ناصر خسرو) |
|
|
- با بدان کم نشين که درمانى
| خوپذير است نفس انسانى (سنائى) |
|
|
- با بدان کم‌نشين که صحبت بد
| گرچه پاکى تو را پليد کند (سنائى) |
|
|
- هست تنهائى بِه از ياران بد (مولوى) |
|
|
- تا همنشين بد چون کورهٔ آهنگران است، اگر جامه نسوزد دود آن در تو نشيند |
|
|
- زينهار از قرين بد زينهار (سعدى) |
|
|
- نيکنامى خواهى اى دل با بدان صحبت مدار (حافظ) |
|
|
- با مردم زشت‌نام همراه مباش
| کز صحبت ديگران سياهى خيزد (سعدى) |
|
|
- بهتر آن است که با مردم بد نشينى (حافظ) |
|
با بدان کم‌نشين که درمانى
|
خوپذير است نفس انسانى (سنائى)
|
|
|
رک: با بدان سر مکن که بد گردى
|
|
با بدان کم نشين که صحبت بد
|
گرچه پاکى تو را پليد کند (سعدى)
|
|
|
رک: با بدان سر مکن که بد گردى
|
